سیر تطوّر رویکرد‌های سیره پژوهی در مطالعات شیعی

تاریخ و فرهنگ

مقاله 3، دوره 54، شماره 2 - شماره پیاپی 109، آبان 1401، صفحه 65-88   

نوع مقاله: مقاله ترویجی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jhistory.2023.79497.1179

نویسنده

مهدی مردانی گلستانی^*

استادیار گروه علوم قرآن و فقه جعفری، پژوهشکده علوم اسلامی رضوی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، مشهد، ایران.

چکیده

شناخت رویکردهای مختلف سیره­ پژوهی امکان دسته­بندی دیدگاه­های مطرح و مقایسه آن­ها را فراهم می­آورد و زمینه رویارویی منطقی با پرسش­ها و چالش­های فرا روی را ممکن می­سازد. این مقاله درصدد است به روش توصیفی_تحلیلی و بر پایه مطالعات شیعی، سیر تاریخی رویکردهای سیره­ پژوهی را بررسی کند. نتیجه حاصل از این تحقیق نشان می­دهد که سه رویکرد‌ مهم در این تحقیقات غلبه دارد: نخست، رویکرد‌ فقهی است که به سیره به­عنوان منبع استنباط حکم شرعی می‌نگرد؛ دوم، رویکرد‌ حدیثی است که از سیره به عنوان اسوه و الگوی زندگی بهره می‌گیرد و سوم، رویکرد‌ تاریخی است که سیره را
به­عنوان گزارشی از واقعۀ تاریخی می‌شناسد.

کلیدواژه‌ها

سیره‌شناسی؛ سیره اهل‌بیت(ع)؛ رهیافت‌های سیره پژوهی؛ رویکرد فقهی؛ رویکرد حدیثی؛ رویکرد تاریخی

مراجع

ابن ابی شیبه، ابوبکر. المصنف فی الأحادیث والآثار. ریاض: مکتبة الرشد، ۱۴۰۹.

‏‫ابن انس، مالک. موطأ. بیروت: المکتبة العلمیة، بی‌تا.

‏‫ابن حبان، محمد. الصحیح. بیروت: مؤسسة الرسالة، ۱۴۱۴.

ابن حزم، علی بن احمد. الإحکام فی أصول الأحکام. بیروت: دار الآفاق الجدیدة، بی­تا.

 ‏‫ابن‌ابی‌جمهور، محمد بن زین‌الدین. عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة. قم: موسسه سید الشهداء، ۱۴۰۳.

ابن‌بابویه، محمد بن علی. من لا یحضره الفقیه. قم: مؤسسة النشر الإسلامی، ۱۳۶۳.

‏‫‏‫بحرانی، یوسف بن احمد. الحدائق الناضرة فی أحکام العترة الطاهرة. قم: مؤسسة النشر الإسلامی، ۱۳۶۳.

‏‫‏تهانوی، محمدعلی. موسوعة کشاف إصطلاحات الفنون و العلوم. بیروت: مکتبة لبنان ناشرون، ۱۹۹۶.

‏‫ثقفی، ابراهیم بن محمد. الغارات. تهران: انجمن آثار ملی، ۱۳۹۵.

جصاص، احمد بن علی. الفصول فی الأصول. کویت: وزارة الأوقاف الکویتیة، ۱۴۱۴

جعفریان، رسول. سیره رسول خدا(ص). قم: دلیل ما، ۱۳۸۶.

جعفریان، رسول. «رویکرد فقهی به سیره نبوی در یک­صد سال گذشته». مقالات و رسالات تاریخی، ش. 1(1391):  659-76.

‫جناتی، محمدابراهیم. تطور اجتهاد در حوزۀ استنباط. تهران: امیرکبیر، ۱۳۸۶.

حسینی جلالی، سید محمدرضا. «التسمیات طلیعة المؤلفات فی الحضارة الاسلامیه». تراثنا، ش. 2، ۱۴۰۹ ق.

حسینیان، حامد. «سیره پویا؛ چالش‌های فراروی عمل به سیره و راه برون‌رفت از آن». تاریخ اسلام، ش. 58(1393): 7-37.

حسینیان مقدم، حسین. «میلاد نگاری در سه قرن نخست با تکیه بر نقش اصحاب امامان». تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، ش. 15(1393): 73-94.

حسینیان مقدم، حسین. تطور شناسی سیره نگاری با تکیه بر اصحاب امامان. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ۱۳۹۶.

خان‌محمدی، ‏کریم. «تحلیلی بر سیره ارتباطات میان فردی پیامبر اسلام». تاریخ اسلام، ش. 37(1388): 37-66.

خطیب بغدادی، احمد بن علی. الجامع لأخلاق الراوی وآداب السامع. ریاض: مکتبة المعارف، 1403 ق.

داداش نژاد، منصور، و مرضیه سادات هاشمی. «روش فقهی محقق حلی در استناد به سیره رسول خدا(ص)». مطالعات اسلامی: تاریخ و فرهنگ، ش. 91(1392): 89-108.

رضایی کرمانی، محمدعلی و احمد زارع زردینی. «روش نقد و بررسی عنوان کتب و ابواب حدیثی از نگاه علامه محمدتقی شوشتری». حدیث پژوهی، ش. 4(1389): 113-40.

‏‫سرخسی، محمد بن احمد. الأصول. بیروت: دارالمعرفة، بی‌تا.

سزگین، فؤاد. تاریخ التراث العربی. قم: کتابخانۀ آیت­الله مرعشی نجفی، 1412 ق.

‏‫‏ شریف رضی، محمد بن حسین. نهج البلاغة. قم: موسسة دارالهجرة، ۱۴۱۴.

‏شهیدی، روح­الله. «معیارهای ارزیابی اخبار تاریخی در سیره الحسین فی الحدیث و التاریخ»، آینه پژوهش، ش. 179(1398): 105-15.

طباطبایی، محمدحسین. المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ۱۳۵۲.

‏‫طبرسی، فضل بن حسن. مجمع­البیان. بیروت: دارالمعرفة، ۱۴۰۸.

‏‫طحاوی، احمد بن محمد. شرح معانی الآثار. مدینه منوره: عالم الکتب، ۱۴۱۴.

طوسی، محمد بن حسن. التبیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دارإحیاء التراث العربی، بی‌تا.

‏طوسی، محمد بن حسن. فهرست کتب الشیعة و أصولهم و أسماء المصنفین و أصحاب الأصول. قم: مکتبة المحقق الطباطبائی، 1420 ق.

‏‫علامه حلی، حسن بن یوسف. منتهی المطلب فی تحقیق المذهب. مشهد: آستانة الرضویة المقدسة، مجمع البحوث الإسلامیة، ۱۳۷۸.

‏‫غزالی، ابوحامد محمد بن محمد. المستصفی. بیروت: دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۳.

‏‫قمی، علی بن ابراهیم. تفسیر القمی. قم: دارالکتاب، ۱۴۰۴.

کامیابی، محمدمهدی. الگوبرداری از معصومان (ع): مفهوم‌شناسی تأسّی و امکان‌سنجی. قم: بنیاد فرهنگی امامت، ۱۳۹۸.

کراجکی، محمد بن علی. کنز الفوائد. قم: دارالذخائر، ۱۴۱۰.

‏‫کریمی‌نیا، مرتضی. سیره ‌پژوهی در غرب: گزیدۀ متون و منابع. تهران: مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، ۱۳۸۶.

کلینی، محمد بن یعقوب. الکافی. تهران: دارالکتب الإسلامیة، ۱۳۶۳.

‏‫کهتری، محسن. «رویکرد»‪http://pishgam-pedia.rozblog.com/post/16.

‏‫مجلسی، محمدباقر. بحار الأنوار. بیروت: دار إحیاء التراث العربی، ۱۳۶۸.

محمدی ری­شهری، محمد. شناخت نامه حدیث. قم: دارالحدیث، ۱۳۹۷.

‏مردانی گلستانی، مهدی. «محدودیت‌ تاریخی افعال پیامبر(ص) و راهکار برون‌رفت از آن». حدیث و اندیشه، ش. 32(1400): 229-50.

 مردانی گلستانی، مهدی. توسعه استنباط از فعل معصوم. مشهد: بنیاد پژوهش­های اسلامی، ۱۳۹۸.

مطهری، حمیدرضا و زهرا یوسفیان. «درآمدی بر سیره امام هادی (ع) درزمینۀ روابط خویشاوندی». تاریخ اسلام، ش. 71(1396): 103-24.

مطهری، مرتضی. سیری در سیره نبوی. تهران: صدرا، ۱۳۹۳.

‏‫ملکیان، مصطفی. «روش‌شناسی در علوم سیاسی». علوم سیاسی، ش. 14(1380): 273-92.

‏‫‏‫میرباقری، سید محمدمهدی. درآمدی بر رویکردهای فقه حکومتی. قم: تمدن نوین اسلامی، ۱۳۹۸.

‏نجاشی، احمد بن علی. رجال النجاشی. قم: مؤسسة النشر الاسلامی، بی­تا.

‏یعقوب زاده، هادی و دیگران. «تبیین رویکردهای سیره نگاران امامیه به سیره پیامبر(ص) در قرون دوم تا چهارم هجری». تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی، ش. 29(1396): 93-118.

Noah Webster. “approach.” Website. Webster’s Dictionary, 1843. www.merriam-webster.com/dictionary/approach.

Oxford University. “approach.” Website. oxfordlearnersdictionaries, 1884.

www.oxfordlearnersdictionaries.com/definition/english/approach_1?q=approach.

Pearson Education. “approach.” Website. Longman Dictionary, 2014. https://www.ldoceonline.com/dictionary/approach.