شناسایی و ارزیابی دانش و روش‌های بومی مورد استفاده جهت افزایش تنوع زیستی: مطالعه موردی در بوم‌نظام‌های زراعی غرب خراسان رضوی

بوم شناسی کشاورزی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 19 فروردین 1402

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/agry.2023.80749.1140

نویسندگان

مریم جوادی¹؛ محسن جهان^{* 2}؛ مهدی نصیری محلاتی³

¹گروه اگروتکنولوژی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

²گروه اگروتکنولوژی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.

³گروه اگروتکنولوژی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

چکیده

یکی از بزرگترین مشکلات بوم‌نظام‌های رایج کشاورزی از بین رفتن تنوع زیستی می‌باشد. در همین راستا نتایج تحقیقات نشان می‌دهد که کاربرد دانش بومی در این بوم‌نظام‌ها، موجب حفاظت و مدیریت تنوع زیستی می‌شود. بدین منظور بررسی روش‌های سنتی مورد استفاده برای افزایش تنوع زیستی کشاورزی در بوم‌نظام‌های زراعی، پژوهشی بر پایه روش ارزیابی مشارکت روستایی اجرا شد. اطلاعات مورد نیاز از پرسشنامه‌های تکمیل شده از طریق مصاحبه حضوری با 453 کشاورز از 18 روستا در دو شهرستان ششتمد و سبزوار واقع در غرب خراسان رضوی بدست آمد. نتایج نشان داد که اگرچه بوم‌نظام‌های کشاورزی در این مناطق از سیستم‌های معیشتی فاصله گرفته و به سمت سیستم‌های بازاربنیان سوق یافته است، اما کشاورزان بومی در این مناطق از انواع روش‌ها مانند افزایش تنوع گونه‌های زراعی، کشت مخلوط، کاشت گیاهان در حاشیه مزارع، تناوب، آیش، تعویض بذور، تلفیق دام در کنار زراعت و باغداری، برای افزایش تنوع در مزارع خود بهره می‌برند. از نظر نوع گیاهان و خانواده‌های گیاهی مورد استفاده، بین روستاها، بخش‌ها و دو شهرستان مورد نظر تفاوت معنی‌داری وجود داشت. در بین روستاهای مورد مطالعه، روستاهایی با آب و هوای مساعدتر و منابع آبی بیشتر، قادر به ارائه سیستم‌هایی با تنوع زیستی بیشتر بودند. در تمامی روستاهای مورد مطالعه، کشاورزان از بیشتر از یک روش، برای افزایش تنوع مزراع خود استفاده می‌کردند. نکته قابل توجه درمورد این سیستم‌ها، اقدام به دامپروری و باغداری در کنار زراعت بود که این مساله موجب تاب‌آوری اقتصادی بیشتر کشاورزان بخصوص در شرایط نامناسب آب و هوایی می‌شود.

کلیدواژه‌ها

ارزیابی مشارکتی روستایی؛ تاب‌آوری؛ امنیت غذایی؛ سیستم‌های معیشتی؛ سیستم‌های بازاربنیان

مراجع