| تعداد نشریات | 51 |
| تعداد شماره‌ها | 2,061 |
| تعداد مقالات | 21,291 |
| تعداد مشاهده مقاله | 49,717,870 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 21,644,777 |
واکاوی معنای باب تفعل در واژه توکل با هدف تبیین موضوع حکم فقهی– اخلاقی- تربیتی | ||
| علوم قرآن و حدیث | ||
| مقاله 3، دوره 55، شماره 1 - شماره پیاپی 110، تیر 1402، صفحه 51-68 اصل مقاله (693.37 K) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jquran.2023.79617.1414 | ||
| نویسنده | ||
| احسان خلیلی* | ||
| دانش آموخته سطح چهار حوزه علمیه قم | ||
| چکیده | ||
| مطابق بررسی‌های اولیه، توکل با هیچ‌یک از معانی باب تفعل سازگار نیست. ضوابط و قواعدی که برای معانی باب تفعل در ادبیات عرب آمده است با واژهٔ توکل منطبق نیست و از این نظر، موضوع حکم فقهیِ آن ابهام دارد. این نوشتار به‌روش تحقیق کیفی متن‌محور با تحلیلی گسترده بر پایهٔ داده‌های موجود در زبان و ادبیات عرب برای حل مسئله شکل گرفته است. از بین معانی باب تفعل سه معنا احتمال دارد که واژهٔ توکل در آن به کار رفته باشد: اتخاذ، مطاوعه با سه توجیه، ثلاثی مجرد. تطبیق هرکدام از معانی بر واژهٔ توکل با اشکال یا اشکالاتی مواجه است و نمی‌توان معنای قطعی و روشنی از میان معانی غالبی باب تفعل برای واژهٔ توکل برگزید؛ اما با چشم‌پوشی از برخی قواعد یا اثبات نادرستی آن‌ها می‌توان معنای آن را ثلاثی مجرد یا اتخاذ دانست. معنای ثلاثی مجرد سازگاری بیشتری با استعمالات توکل دارد. بدین ترتیب دستاورد مهم این است که موضوعِ حکم فقهیِ اکتساب و تقویت توکل روشن می‌شود. دستاورد دیگر، بررسی دقیق و موشکافانه یک واژه از منظر لغوی است؛ چیزی که در علوم اخلاقی و تربیتی در گذشته از آن به‌سرعت عبور می‌شد و دقتِ عمل کمتری برای آن به کار می‌رفت. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| توکل؛ باب تفعل؛ معانی غالبی تفعل؛ موضوع حکم فقهی | ||
| مراجع | ||
|
قرآن کریم، ترجمهٔ حسین انصاریان، قم: آیین دانش، 1398.
ابن‌ابی‌الدنیا، عبدالله‌بن‌محمد، التوکل على الله عزوجل، بیروت: دار البشائر الإسلامیة، ۱۴۰۷ق.
ابن‌تیمیه، احمدبن‌عبدالحلیم، التوکل علی الله و الأخذ بالأسباب، قاهره: الدار المصریة اللبنانیة، 1413ق.
ابن‌تیمیه، احمدبن‌عبدالحلیم، قاعدة فی الرد علی الغزالی فی التوکل، ریاض: دار الصمیعی، 1416ق.
ابن‌حاجب، عثمان‌بن‌عمر، الکافیة فی علم النحو و الشافیة فی علمی التصریف و الخط، چاپ‌اول، قاهره: الآداب، بی‌تا.
ابن‌سیده، على‌بن‌اسماعیل، المحکم و المحیط الأعظم، چاپ‌اول، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1421ق.
ابن‌فارس، احمدبن‌فارس، معجم مقاییس اللغة، چاپ‌اول، قم: مکتب الإعلام الإسلامی، 1404ق.
ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم، لسان العرب، چاپ‌سوم، بیروت: دار صادر، 1414ق.
ابوالفداء، اسماعیل‌بن‌على، کتاب الکناش فی فنی النحو و الصرف، چاپ‌اول، بیروت: المکتبة العصریة، بی‌تا.
ازهرى، محمدبن‌احمد، تهذیب اللغة، چاپ‌اول، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1421ق.
اعرافی، علیرضا، فقه تربیتی، چاپ‌اول، قم: مؤسسۀ اشراق و عرفان، 1391.
اعرافی، علیرضا و سیدنقی موسوی، «گسترش موضوع فقه نسبت به رفتار‌های جوانحی»، فقه؛ دفتر تبلیغات اسلامی، دورهٔ 18، ش70، 1390، صص87تا130.
اعرافی، علیرضا و دیگران، «بررسی اکتساب توکل از منظر فقه الاخلاق»، مطالعات فقه تربیتی، دورۀ 6، ش12، 1398، صص75تا94.
انصاری، عبدالله‌بن‌محمد، منازل السائرین إلى الحق المبین لأبى إسماعیل الهروی، سلیمان‌بن‌على تلمسانى، چاپ‌اول، قم: بیدار، 1371.
ب‍اب‍اپ‍ورخ‍ی‍رال‍دی‍ن، ج‍ل‍ی‍ل و مهدی پروین‌زاده لیلان، توکل و دلبستگی به خدا و نقش آن در تقویت روح و روان، چاپ‌اول، تهران: انتشارات استاد شهریار، ۱۳۹۷.
بابتى، عزیزه فوال، المعجم المفصل فی النحو العربی، چاپ‌اول، بیروت: دار الکتب العلمیة، بی‌تا.
بهشتی، سیدم‍ح‍م‍د، توکل از دیدگاه قرآن: بخشی از سخنرانی آیت‌الله بهشتی، چاپ‌اول، اصفهان: مسجد امام علی(ع)، بی‌تا.
بهشتی، مرضیه و ریحانه نودهی، «بررسی مفهوم توکل و آثار آن بر زندگی اجتماعی انسان‌ها»، مشکو‌ة، دورۀ 36، ش1، 1396، صص83تا100.
پرهیزکار، زینب، کاربرد توکل در تحمل‌افزایی از دیدگاه قرآن، چاپ‌اول، تهران: گروه آموزشی مدرس، سنجش و دانش، ۱۳۹۸.
جوهرى، اسماعیل‌بن‌حماد، الصحاح، چاپ‌اول، بیروت: دار العلم للملایین، 1376.
حسانی، معتوقة بنت محمدحسن‌بن‌زیدبن‌حسان، التوکل على الله فی القرآن الکریم: دراسة فی التفسیر الموضوعی، عربستان: دانشگاه ام القرى، 1421ق.
حسن، عباس، النحو الوافی مع ربطه بالأسالیب الرفیعة و الحیاة اللغویة المتجددة، چاپ‌دوم، تهران: ناصرخسرو، 1367.
حسینى طهرانى، هاشم، علوم العربیة، چاپ‌دوم، تهران: مفید، 1364.
خ‍ل‍ی‍ل ج‍م‍ع‍ه، اح‍م‍د، التوکل: سبیله-ثمرته-حقیقته، چاپ‌اول، دمشق: الیمامة، ۱۴۲۰ق.
خمینى، روح‌الله، شرح چهل حدیث، چاپ‌بیستم، قم: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینى(ره)، 1387.
دس‍ت‍غ‍ی‍ب، سیدع‍ب‍دال‍ح‍س‍ی‍ن، تردید و توکل، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1392.
دس‍ت‍غ‍ی‍ب، سیدع‍ب‍دال‍ح‍س‍ی‍ن، توکل و نقش آن در اج‍ت‍م‍اع، چاپ‌اول، ی‍زد: کانون انتشارات جوادیه، بی‌تا.
راغب اصفهانى، حسین‌بن‌محمد، مفردات الفاظ القرآن، بیروت: دار القلم، 1412ق.
رضى‌الدین استرآبادى، محمدبن‌حسن، شرح شافیة ابن الحاجب، چاپ‌اول، بیروت: دار الکتب العلمیة، بی‌تا.
زمخشرى، محمودبن‌عمر، اساس البلاغة، چاپ‌اول، بیروت: دار صادر، 1979م.
سیوطى، عبدالرحمن‌بن‌ابى‌بکر، الأشباه و النظائر فی النحو، چاپ‌دوم، بیروت: دار الکتب العلمیة، بی‌تا.
شجاعی، محمد، توکل و آرامش، چاپ‌اول، قم: محیی، ۱۳۹۸.
شجاعی، محمدصادق، توکل به خدا: راهی به سوی ح‍رم‍ت خ‍ود و س‍لام‍ت روان، چاپ‌اول، قم، مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خ‍م‍ی‍ن‍ی، ۱۳۸۳.
شکوری عسگرآباد، اشرف، نقش و جایگاه توکل در زندگی از منظر قرآن و نهج‌البلاغه، چاپ‌اول، تهران: گروه آموزشی مدرس، سنجش و دانش، ۱۳۹۸.
ض‍ی‍اءآب‍ادی، سیدم‍ح‍م‍د، توکل و رابطۀ آن با توسل: تفسیر آیات ۱۲۰تا۱۲۳ سورۀ هود، چاپ‌اول، تهران: بنیاد خیریۀ الزهرا3 ب‍ه‍اران، ۱۳۸۴.
طاهری، یدالله، توکل راهی به سوی آرامش، چاپ‌اول، قم: وثوق، ۱۳۹۰.
طریحى، فخرالدینبنمحمد، مجمع البحرین، چاپ‌سوم، تهران: مرتضوی، 1375.
عکبرى، عبدالله‌بن‌حسین، اللباب فی علل البناء و الإعراب، چاپ‌اول، قاهره: الثقافة الدینیة، بی‌تا.
فراهیدى، خلیل‌بن‌احمد، کتاب العین، چاپ‌دوم، قم: هجرت، 1409ق.
ق‍رض‍اوی، ی‍وس‍ف، التوکل: ت‍ی‍س‍ی‍ر فقه ال‍س‍ل‍وک فی ض‍وء القرآن و ال‍س‍ن‍ة، چاپ‌اول، قاهره: وه‍ب‍ه، ۱۹۹۵م.
مصطفوى، حسن، التحقیق فى کلمات القرآن الکریم، چاپ‌سوم، بیروت: مرکز نشر آثار علامه مصطفوی، 1430ق.
موسوی جشنی، صدرالدین و مسعود درودی، «مفهوم‌شناسی توکل و نتایج آن از منظر نهج البلاغه»، پژوهش‌نامۀ علوی، ش7، 1392، صص125تا144.
ناظر الجیش، محمدبن‌یوسف، شرح التسهیل المسمى تمهید القواعد بشرح تسهیل الفوائد، چاپ‌اول، قاهره: دار السلام، بی‌تا.
نظام الأعرج، حسن‌بن‌محمد، شرح النظام على الشافیة، چاپ‌اول، قم: دار الحجة للثقافة، بی‌تا.
یعقوب، امیل، موسوعة النحو و الصرف و الإعراب، چاپ‌اول، بیروت: دار العلم، 1367.
| ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 7,342 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 462 |
||