بررسی آثار و نشانه‌های تکتونیک فعال در حوضه سد بیدواز اسفراین با استفاده از شاخص‌های مورفوتکتونیکی

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقاله 14، دوره 12، شماره 4 - شماره پیاپی 48، بهمن 1402، صفحه 291-310   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geoeh.2023.81489.1340

نویسندگان

غلامرضا مقامی مقیم^{* 1}؛ سعیدالرضا اسلامی²؛ ناهید رمضانی³

¹دانشیار دانشکده علوم زمین، دانشگاه دامغان، دامغان، ایران

²استادیار دانشکده علوم زمین، دانشگاه دامغان، دامغان، ایران

³کارشناس ارشد زمین شناسی، دانشگاه دامغان، دامغان ،ایران

چکیده

حوضه آبریز سد بیدواز در شمال باختری شهرستان اسفراین واقع شده و از نظر زمین‌شناسی بخشی از پهنه ساختاری آلاداغ- بینالود محسوب می‌شود. جهت مدیریت منابع آب و استفاده بهینه از این منابع بر روی شاخه اصلی این رودخانه سدی احداث شده است. با آبگیری این سد مشخص گردید فرار آب از این سد بیشتر از استانداردهای موجود در این زمینه است. اقدامات بعدی جهت کاهش فرار آب از این سد نتیجه مثبتی نداشت. هرچند احداث این سد فواید زیادی برای مردم منطقه داشته، اما افزایش فرار آب سبب دلهره مردم ساکن در پایین‌دست آن شده است. فرار زیاد آب از این سد این فرض را در ذهن تداعی می‌کند که ممکن است فرار آب ناشی از فعالیت‌های تکتونیکی باشد. به دلیل اینکه زندگی بیش از 70 هزار نفر ازجمله مردم شهر اسفراین و چند روستای پرجمعیت ارتباط زیادی با آب دریاچه این سد دارد مطالعه فعالیت‌های تکتونیکی در زیر حوضه‌های آن ضروری است. در این تحقیق که با استفاده از شاخص‌های مورفوتکتونیکی و با هدف مشخص شدن فعالیت‌های تکتونیکی در این سد انجام شد، مشخص گردید منطقه از نظر تکتونیکی در ردیف مناطق فعال تکتونیکی قرار دارد. شواهدی چون فعالیت گسل‌ها، بررسی زمین‌لرزه‌های منطقه، نتایج حاصل از مطالعات شاخص‌های مورفوتکتونیکی و همچنین بررسی نیمرخ‌های ترسیمی از زیر حوضه­های این رودخانه همه دلالت بر فعال بودن این حوضه از نظر تکتونیکی دارند؛ بنابراین لازم است در نحوه بهره‌برداری، نگهداری و مسائل فنی این سد توجه بیشتری مدنظر مدیران قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها

شاخص‌های مورفوتکتونیکی؛ تکتونیک فعال؛ کوه‌های آلاداغ؛ سد بیدواز؛ اسفراین

مراجع

رضایی مقدم، محمدحسین؛ 1374. پژوهشی در تشکیل کوهپایه‌ها و دشت‌های انباشتی دامنه جنوبی میشو داغ، پایان‌نامه دکتری، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه تبریز.

سازمان جغرافیای نیروی مسلح کشور، نقشه توپوگرافی 50000/1 اسفراین.

عابدینی، موسی و شبرنگ، شنو؛ 1393. ارزیابی فعالیت‌های نو زمین‌ساخت در حوضه آبخیز مشکین چای از طریق شاخص‌های ژئومورفولوژی. جغرافیا و توسعه، 12(35)، صص 49-66.

 https://doi.org/ 10.22111/gdij.2014.1554

عزتی، مریم و آق آتابای، مریم؛ 1393. تفسیر مورفوتکتونیکی حوضة سولوکلو (خراسان شمالی) با استفاده از شاخص‌های ژئومورفولوژیکی، فصلنامه جغرافیا و آمایش شهری منطقه­ای.  شماره13. صفحه 141-152

https://doi.org/10.22111/gaij.2014.1779

قائمی، فرخ؛ 1381. گزارش نقشه 1:100000 شیروان، سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور.

کلاهی آذر، امیر پیروز و مقامی مقیم، غلامرضا؛ 1396. بررسی تأثیر زمین‌لرزه گُشت بر سامانه گسلی سراوان با استفاده از مدل انتقال تنش کولمب. جغرافیا و مخاطرات محیطی، (4)6، صص،23-40

https://doi.org/10.22067/geo.V6I4.62503

مریدی فریمانی، علی اصغر و دهقانی، سعید؛ 1393. نقش گسل تراستی سراوان در تشکیل و توسعه حوضه آبریز سراوان، نشریه جغرافیای و توسعه، شماره 35، صص 32-19.

https://doi.org/10.22111/gdij. 2014.1552

مقامی مقیم، غلامرضا؛ 1397. بررسی تأثیرگسل ها در ریخت شناسی حوضه آبریز در پرچین با استفاده از شاخص‌های مورفوتکتونیکی. مجله آمایش جغرافیایی فضا  8(29) صص 19-32

 https://gps.gu.ac.ir/article_80351_90547749099e49a147367657d056611c.pdf

مقامی مقیم؛ 1395. تأثیر فعالیت‌های تکتونیکی در ریخت شناسی حوضه آبریز رودخانه روئین در شمال شرق ایران. نشریه جغرافیا و توسعه. شماره 43. ص 71-90https://doi.org/10.22111/gdij.2016.2479

یمانی، مجتبی و علمیزاده، هیوا؛ 1393. تأثیر نوزمین ساخت در مورفولوژی شبکه زهکشی حوضه آبخیز نچی، فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، 29(1)، صص 9-22.

 https://georesearch.ir/article-1-413-fa.html

 

Berberian, M., & Mohajer-Ashjai, A., 1977. Seismic risk map of Iran, a proposal. Geol. Surv. Iran, 40, 121-148.‏ https://www.researchgate.net/ publication/294872080_Seismic_ Risk_ Map_of_Iran_A_Proposal

Bull W.B.and L.D.Mcfadeen., 1977. Tectonic geomorphology of north fault, California in Doehring, geomorphology of arid regions. Allen and Unwin.London.pp.115-138. https:// www.taylorfrancis.com/ chapters/ edit/ 10.4324/ 9780429299230-5/ tectonic-geomor phology- north- south- garlock-fault-california-william-bull-leslie-mcfadden

Burbank, D. W., & Anderson, R. S., 2011. Tectonic geomorphology. John Wiley & Sons.‏

Cartojan, Elena and Magliulo, Paolo and Massa, Bruno., 2014.  Morphotectonic features of the Tammaro River basin, Southern Apennines, Italy, link.springer. Volume 25,pp.217 https://doi.org/10.1007/s12210-014-0349-2

Chorley. R. J.,Schum. S. A., Sugden. D., 1984. Geomorphology, London, 607 pages. 745-753. https://doi.org/10.1017/S0016756800035573

Dehbozorgi, M., Pourkermani, M., Arian, M., Matkan, A. A., Motamedi, H., & Hosseiniasl, A., 2010. Quantitative analysis of relative tectonic activity in the Sarvestan area, central Zagros, Iran. Geomorphology, 121(3), 329-341. ‏https://doi.org/10.1016/j.geomorph.2010.05.002

Hamdouni, R., Irigaray, C., Fernández, T., Chacón, J., & Keller, E. A., 2008. Assessment of relative active tectonics, southwest border of the Sierra Nevada (southern Spain). Geomorphology, 96(1), 150-173 https://doi.org/10.1016/j.geomorph.2007.08.004

Keller, Edward.A., Pinter, Nicholas.1996; Active tectomics; Prentice Hall publisher, New jersey,P 338http://sutlib2.sut.ac.th/sut_contents/H49253.pdf

Sarma, J. N ,Acharje,S  Murgante, B., 2016. Morphotectonic study of the Brahmaputra basin,Journal of the Geological Society of India September 2015, Volume 86, Issue 3, pp 324-330 https://doi.org/10.1007/s12594-015-0318-0

Willimin J.H.and Peter L.K.Knuepfer.,1994. Kinematics of arc-continent collion in the Eastern central range of Taiwan.Geophsical Research. https://agupubs.onlinelibrary. wiley.com/doi/ 10.1029/94JB00731