تضاد و تناقض در احوال عاشق و معشوق بر اساس رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 6، دوره 15، شماره 1 - شماره پیاپی 30، خرداد 1402، صفحه 161-196   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlkd.2023.80681.1145

نویسندگان

زهرا امینی شلمزاری¹؛ محمدرضا نصر اصفهانی^{* 2}؛ سیده مریم روضاتیان²

¹دانش‌آموختۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران

چکیده

یکی از موارد کاربرد تضاد و متناقض‌نما در آثار ادبی وصف حال عاشق و معشوق است؛ زیرا قدرت عشق فراتر از آن است که در منطق گفتار عادی زبان جریان یابد. به همین سبب گاه برای شرح مفاهیم عشق بیان شاعر و نویسنده از گفتار عادی فراتر می‌رود که در آشکارسازی احوال عاشق و معشوق مؤثر است. در این پژوهش کوشش شده است تا با استفاده از تحلیل گفتمان انتقادی و مدل سه بعدی فرکلاف به این پرسش پاسخ داده شود که تضاد و تناقض در بیان احوال عاشق و معشوق در منظومه‌های خسرو و شیرین و لیلی و مجنون نظامی، چه نقش و جایگاهی دارد. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که تضاد و تناقض در تمام سطوح نظریه فرکلاف آشکار است و نسبت به آنچه در متون بلاغی مطرح می‌شود، عمومیت بیشتری دارد. کاربرد تضاد و تناقض برای بیان احوال عاشق بیش از معشوق است. تفاوت جنسیت نیز سبب می‌شود شاعر از شیوه‌های متفاوت تضاد و تناقض برای احوال عاشق و معشوق بهره گیرد؛ به‌گونه‌ای که از تضاد برای جنس مرد که قدرت بیشتری نسبت به زن دارد، آشکارتر و محسوس‌تر بهره می‌گیرد؛ اما تضاد را برای جنس زن به آن سبب به کار می برد که در اجتماع آشکار شدن مسائل عشق برای آنها خلاف عرف محسوب می‌شود.

کلیدواژه‌ها

تضاد و تناقض؛ عاشق و معشوق؛ فرکلاف؛ نظامی؛ لیلی و مجنون؛ خسرو و شیرین

مراجع

1. باقری خلیلی، علی اکبر؛ منیره، محرابی. (1396) تحلیل گفتمان سیاسی و اجتماعی رابطه عاشق و معشوق در غزلیات سعدی. متن شناسی ادب فارسی، سال نهم، شماره 1.
2. بارتلمه، کریستیان. (1924) زن در حقوق ساسانی. ترجمۀ دکتر ناصر الدین صاحب الزمانی. (1344). تهران: عطایی.
3. ثروتیان، بهروز. (1395) تجلی عشق در مثنوی عارفانه لیلی و مجنون نظامی گنجه ای. تهران: نشر تمثال.
4. جعفری، سید‌حسن؛ سعید، زهره‌وند؛ علی، حیدری (1398) تحلیل تناقض‌های بیناگفتمانی در شعر حافظ. فصلنامه مطالعات ادبیات تطبیقی. دوره 13. شماره 50.
5. حجازی، بنفشه. (1385) زنِ تاریخ، جایگاه زن در ایران باستان. تهران: قصیده سرا.
6. حسن پورآلاشتی، حسین؛ محمدعلی، باغبان. (1386) متناقض‌نمایی در قصاید خاقانی. دانشگاه تبریز. دانشکده ادبیات و علوم انسانی. شماره 201
7. زرین‌کوب، عبدالحسین. (1372) پیر گنجه در جست و جوی ناکجاآباد. تهران: سخن.
8. سالم، عبدالعزیز. (1383) تاریخ ایران قبل از اسلام. ترجمۀ باقر صدری نیا. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
9. ستاری، جلال. (1366) حالات عشق مجنون. تهران: توس.
10. سعیدی سیرجانی، علی اکبر. (1379) سیمای دو زن. تهران: نشر پیکان.
11. صبور، داریوش. (1349) عشق و عرفان و تجلی آن در شعر فارسی. تهران: زوار.
12. عدالت‌پور، هادی. (1391) غیرت در منظومه‌های عاشقانه (ویس و رامین، خسرو و شیرین، لیلی و مجنون). فصلنامه تخصصی درّ دری. سال دوم، شماره پنجم، ص 21-34
13. فخرالدین اسعد گرگانی. (1337) ویس و رامین. با مقدمه محمد جعفر محجوب. تهران: بنگاه نشر اندیشه.
14. فقیه ملک مرزبان، نسرین؛ فرشته، میلادی (1391) سیر تحول گفتمان عشق در غزل جامی با استفاده از روش تحلیل گفتمان انتقادی نورمن فرکلاف و تکیه بر آرای مایکل هیلدی. دانشگاه الزهرا. دوره 8. شماره 33.
15. فرکلاف، نورمن. (1379) تحلیل گفتمان انتقادی. ترجمۀ فاطمه شایسته‌پیران و دیگران. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
16. فروزانفر، بدیع الزمان. (1387) سخن و سخنوران. تهران: زوّار.
17. کریمی، عبدالعظیم. (1381) نظم پریشان. تهران: اروحی.
18. کریستین سن، آرتور. (1944) ایران در زمان ساسانیان. ترجمۀ رشید یاسمی. (1368). تهران: دنیای کتاب.
19. مصطفوی سبزواری، رضا؛ الهام، روستایی راد. (1392) جلوه حب عذری در منظومه لیلی و مجنون نظامی. فصلنامه علمی و پژوهشی عرفانیات در ادب پارسی. شماره 16، دوره 4.
20. نظامی، الیاس بن یوسف. (1378). خسرو و شیرین. با حواشی حسن وحید دستگردی. تهران: قطره.
21. نظامی، الیاس بن یوسف. (1390). لیلی و مجنون، با حواشی حسن وحید دستگردی. تهران: قطره.
22. وحید دستگردی، حسن. (1385) گنجینه. به کوشش سعید حمیدیان. تهران: قطره.
23. یوسفی، حسین‌علی. (1378) بنای عاشقی بر بی قراری است. تهران: نشر روزگار.
24. یوسفی‌پور پوران؛ شهاب، سالاری. (1398) بررسی مفهوم عشق در ویس و رامین بر مبنای نظریه نورمن فرکلاف. پژوهشنامه اورمزد. شماره 46. ص 179-200.
25. Fairclough Norman. (1989) language and power . New York longman.
26. Fairclough Norman. (1992) Discourse and social change. Polity perss. Combridge. Uk.
27. Fairclough Norman. (2003) anahysing Discourse . New York Routledge.
28. Fairclough Norman. (2006) language and Globalization. New York Routledge.
29. M (1981) the order of Discourse. Untying the text. (eds). R. Young. Routledge. P48-78.
30. R (1981) literature as Social Discourse: The Practice of Linguistic Criticism. London: Bastford.
31. Penny Cook. A. (1994) Incommensurable Discourse? In Applied Linguistics. Vol.15. No.2. P:115-138.
32. Van Dijk. T.A (1988) News as Discourse. New Jersey: Lawrences.
33. Ruth. (1989) Language. Power and Ideology: studies in Political Discourse. John Benjamins.