بررسی علل مهاجرت معکوس از نقاط شهری به روستایی در شهرستان کرمانشاه

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقاله 8، دوره 21، شماره 1 - شماره پیاپی 42، فروردین 1402، صفحه 235-260   

نوع مقاله: پژوهشی-کاربردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgrd.2023.78989.1195

نویسندگان

جمال فتح‌اللهی^{* 1}؛ خدیجه جشن پرووکانی^{2، 3}

¹استادیار اقتصاد، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

²کارشناسی ارشد اقتصاد، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران

³معاون برنامه‌ریزی فرمانداری کرمانشاه، کرمانشاه، ایران

چکیده

پدیده مهاجرت بی‌رویه از روستا به شهر یکی از بزرگ‌ترین مشکلات بیشتر کشورهای جهان سوم از جمله ایران است. یکی از مهم‌ترین راهکارهای رفع این مشکلات، تشویق برای مهاجرت معکوس به نقاط روستایی است؛ به همین دلیل، شناخت عوامل مؤثر بر مهاجرت معکوس موضوع پژوهش‌های مختلف بوده است. هدف این پژوهش، شناسایی عوامل مؤثر بر مهاجرت معکوس از نقاط شهری شهرستان کرمانشاه به نقاط روستایی است. این پژوهش از لحاظ هدف، کاربردی است. پژوهش حاضر از حیث روش جمع‌آوری داده‌ها، در مرحله طراحی مبانی نظری، اسنادی و در مرحله جمع‌آوری داده‌ها، پیمایشی با استفاده از پرسشنامه محقق‌ساخته است. تحلیل داده‌ها نیز با کمک روش توصیفی-تحلیلی انجام می‌شود. جامعه آماری، خانوارهایی بودند که طی پنج سال اخیر به روستاهای شهرستان کرمانشاه مهاجرت کردند. پرسشنامه‌ها بین 384 خانوار از جامعه آماری به‌صورت تصادفی توزیع شد که 371 پرسشنامه تکمیل شد. ارزش‌گذاری متغیر وابسته با استفاده از طیف لیکرت چهارگزینه‌ای انجام شد. داده‌ها به روش تحلیل عاملی اکتشافی تجزیه و تحلیل شدند. برای ارزیابی میزان توافق درونی پرسشنامه نیز از آلفای کرونباخ استفاده شد. با توجه به آزمون‌­های موجود، 9 عامل مطالعه‌شده که توانستند 62 درصد از واریانس 38 گویه مربوط به عوامل مؤثر بر مهاجرت معکوس از نقاط شهری به روستایی را در شهرستان کرمانشاه تبیین کنند، به‌ترتیب عبارت‌اند از: مسکن، هزینه-درآمد خانوار، عامل فرهنگی-زیستی، میزان دسترسی به خدمات آموزشی و بهداشتی، عامل کالبدی، فرصت­‌های شغلی در محیط روستایی، عامل تعلق و بومی بودن، جاذبه­‌های گردشگری و صنایع‌دستی و درنهایت کمترین عامل تأثیرگذار بر مهاجرت معکوس سیاست­‌های حمایتی دولت از روستاییان است. در بین متغیرها، فراهم بودن امکانات آموزشی برای فرزندان با بار عاملی 85 درصد و حمایت‌های دولت از بخش کشاورزی در تأمین بذر، کود، سم و... با بار عاملی 84 درصد، بیشترین تأثیر در مهاجرت معکوس دارند.

کلیدواژه‌ها

مهاجرت معکوس؛ تحلیل عاملی؛ کرمانشاه

مراجع

1. ابراهیم‌زاده، آ. ح.، اشتری مهرجردی، ا.، و اسلامی، ا. (1398). مهاجرت معکوس روستایی با تغییر سبک زندگی شهری. نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 12، 186- 169.
2. اسفندیاری، ا.، و دانیالی، ت. (1398). مقایسه تطبیقی روستاهای دارای دهیاری و فاقد دهیاری در روند توسعه‌یافتگی) مطالعه موردی: روستاهای بخش مرکزی شهرستان اسلامشهر. نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 11(44)، 1-16.
3. افراخته، ح.، منافی آذر، ر.، و ولایی، م. (1395). اثرات مکانی – فضایی مهاجرت بازگشتی در شهرستان میاندوآب. مجله پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی، 5(10)، 98- 83.
4. آذر، ع.، محبوبی، ق.، و صلاحی رنجبری، م. (1399). بررسی عوامل مؤثر در مهاجرت معکوس از کلان‌شهر تبریز به نواحی پیراشهری و روستاهای الحاقی. نشریه علمی جغرافیا و برنامه‌ریزی، 24(74)، 29-41.
5. توسلی، غ. (1381). نظریه‌های جامعه‌شناسی. تهران، نشر سمت.
6. حسینی، ق.، مشفق، م.، و زارع مهرجردی، ر. (1395). توصیف و تحلیل مهاجرت‌های بین استانی در ایران و تعیین‌کننده‌های آن طی دورۀ 1385 تا 1390. فصلنامه برنامه‌ریزی فضایی (جغرافیا)، 6(4)، 19-44.
7. ربانی، ر.، طاهری، ز.، و روستا، ز. (1390). بررسی علل انگیزه‌های مهاجرت معکوس و تأثیر آن بر توسعه اجتماعی اقتصادی (مطالعه موردی مهاجران روستانشین شهرهای تنکابن و رامسر). مجله پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 2(5)، 108- 83.
8. شایان، ح.، عرفانی، ز.، و سجاسی قیداری، ح. (1400)، تحلیل مقایسه‌­ای مهاجرت معکوس (شهری-روستایی) ایران در مقیاس استانی. فصلنامه روستا توسعه پایدار فضا، (7)، 18-1.
9. شفیعی ثابت، ن. (1386). تحولات کالبدی-فضایی روستاهای پیرامون کلان‌شهر تهران با تأکید بر تغییر کاربری اراضی کشاورزی (1352 – 1382) (رساله دکتری رشته جغرافیا). دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.
10. صادقی، ر.، غفاری، غ.، و رضایی. م. (1397). بررسی تأثیر سرمایه اجتماعی بر تمایل به مهاجرت از ایران. مطالعات جمعیتی پاییز و زمستان، (8)، 83-108.
11. عباسی، د.، مهدوی حاجیلویی، م.، سرور، ر.، و کردوانی، پ. (1399). بررسی تأثیر عوامل فردی و محیطی توانمندسازی روستائیان بر مهاجرت معکوس و رابطه بین آن‌ها (نمونه موردی: روستاهای کردآباد، ویان و طاهرلو کبودرآهنگ). فصلنامه جغرافیای سرزمین، 17(65)، 96-111.
12. عبدالهی، ع. (1395). علل مؤثر بر مهاجرت معکوس در روستای طالش خلخال. سومین کنفرانس بین‌المللی پژوهش در مهندسی و علوم و تکنولوژی، شهر باتومی، کشور گرجستان.
13. غفاری، ف.، نیکو مرام، ه.، و کنعانی مقدم، ث. (1391). شناسایی و ارزیابی متغیرهای اقتصادی اثر گذار به مهاجرت معکوس در کلان‌شهر تهران. فصلنامه مطالعات مدیریت شهری، 4(9)، 69- 58.
14. فیاض، ز. س.، شاهیوندی، ا.، و شفیعی، ز. (1398). تحلیل ظرفیت زیست‌بوم شهرستان سمیرم در راستای برنامه‌ریزی مهاجرت معکوس. نشریه پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی، (1)، 91-111.
15. قاسمی اردهایی، ع.، و نوبخت، ر. (1395). علل و تعیین‌کننده‌های جریان‌های مهاجرت معکوس در ایران. نامه انجمن جمعیت‌شناسی ایران، 11(21)، 42-71.
16. قاسمی، م.، جوان، ج.، و صابری، ز. (1393). تحلیلی بر علل شکل‌گیری مهاجرت معکوس در نواحی روستایی شهرستان بینالود. فصلنامه مطالعات جغرافیایی مناطق خشک، 4(16)، 15-27.
17. لهسایی زاده، ع. (1368). نظریه‌های مهاجرت. شیراز: نشر نوید.
18. محمد بیگی، ا.، محمد صالحی، ن.، و گل، م. ع. (1393). روایی و پایایی ابزارها و روش‌های مختلف اندازه‌گیری آن‌ها در پژوهش‌های کاربردی در سلامت. مجله دانشگاه علوم پزشکی رفسنجان، (13)، 1153-1170.
19. محمودزاده، ح.، غلام نیا، خ.، و موسوی، س. م. (1397). رویکرد سناریو محور در مدل‌سازی توسعه شهری (مطالعه موردی شهر ساری). جغرافیا و برنامه‌ریزی، 22(64)، 267-278.
20. مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی (1401). قانون برنامه پنج‌ساله ششم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران (۱۴۰۰ـ۱۳۹۶). بازیابی در 5/4/1401 از https://rc.majlis.ir/fa/law/show/ 1014547
21. مطیعی لنگرودی، س. ح.، قدیری معصوم، م.، رضوانی، م. ر.، نظری، ع. ح.، و صجنه، ب. (1390). تأثیر بازگشت مهاجران به روستاها در بهبود معیشت شهرستان آق‌قلا. پژوهش‌های جغرافیای انسانی (پژوهش‌های جغرافیایی)، (43)، 78- 43.
22. معاونت هماهنگی امور عمرانی فرمانداری کرمانشاه. (1401). فرمانداری شهرستان کرمانشاه.
23. ملکی، ز.، مولایی هشجین، ن.، و قرشی میناآباد، م. ب. (1398). اثرات و پیامدهای مهاجرت معکوس در تحولات محیطی اکولوژیکی و کالبدی روستاهای ساحلی شهرستان رشت. نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی (جغرافیای انسانی)، 12(1)، 635-656.
24. مهاجرانی، ع. ا.، و روستا، ز. (1393). مهاجرت معکوس و اثرات آن توسعه روستاهای شهرستان تنکابن و رامسر واقع در استان مازندران 1390- 1385. نشریه مطالعات جامعه‌شناختی شهری، 5(13)، 167-194.
25. نظری، ع. ح. (1377). بررسی گسترش فیزیکی – کالبدی سکونتگاه‌های روستایی با تأکید بر افزایش جمعیت و تغییر کاربری اراضی. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، (49 و 50)، 241- 225.
26. یعقوبی، ج.، و زبیدی، ط. (1397). بررسی انگیزه‌های مهاجرت معکوس و پیامدهای آن در روستاهای شهرستان ایجرود – استان زنجان. فصلنامه پژوهش‌های روستایی، 9(2)، 196-209.

 

27. Bourdieu, P. (1986). The forms of capital. In J. G. Richardson (Ed.), Handbook of theory and research for the sociology of education (pp. 241- 260). New York: Greenwood Press.
28. Coleman, J. S. (1994). Foundations of social theory. Cambridge, MA: The Belknap Press of Harvard University.
29. Dahms, F., & McComb, J. (1999). Counter urbanization, interaction and functional change in a rural amenity area-a Canadian example. Rural Studies, 15(2), 129-146.
30. De Haas, H. (2010). Migration and development: A theoretical perspective. International Migration Review, 44(1), 227-264.
31. Evans, E. N. (2010). Liberation theology, empowerment theory and social work practice with the oppressed. International Social Work, 22(2), 215-236.
32. Fukuyama, F. (1999). Social Capital and civil society. Paper presented at the IMF Confernce on Second generation, Reform.
33. Geyer, H. (1996). Expanding the theoretical foundation of differential urbanization. Social Geography, 87, 44-59.
34. Geyer, H., & Kontuly, T. (1996). Differential urbanization: integrating spatial models. London: Edward Press.
35. Illeris, S. (1990). Counter-urbanization revisited: The new map of population distribution in central & north-western Europe. North Geographic, 44, 39-52.
36. Khan, A., Arokkiaraj, H. (2021). Challenges of reverse migration in India: A comparative study of internal and international migrant workers in the post-COVID economy. Comparative Migration Studies, 9(49), 1-19.
37. Putnam, R. D. (1996). Who killed Civic America? Prospect, 7(24), 66-72
38. Seethi,k.m. (2022).Human Mobility and Reverse Migration in Asia: Triggers and Travails.Journal of Polity & Society.14(2), 25 – 41.
39. Shumway, J., & Otterstrom, S. (2001). Spatial patterns of migration and income change in the mountain west: The dominance of service-based, amenity-rich countries. The Professional Geographer, 53(4): 492-502.
40. Sipinen, J., & Back, M. (2016). Generalised trust and perceptions of immigration in Europe. Paper presented at the Eyropean Consortium for Political Research Conference, 10 September, Pargue.
41. Todaro, P. M. (1997). Urbanization, unemployment and migration in Africa: Theory and policy, policy research division working papers, No. 104. New York: Population Council.
42. Zweig, D., Tsai, K., & Singh, A. D. (2021). Reverse entrepreneurial migration in China and India: The role of the state. World Development, 138, 1-12.