بررسی وضعیت تربیت ‌سیاسی مبتنی بر بازسازی اجتماعی در برنامۀ ‌درسی مطالعات اجتماعی دورۀ متوسطه: یک مطالعۀ ترکیبی

علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد

مقاله 3، دوره 20، شماره 3 - شماره پیاپی 45، مهر 1402، صفحه 91-120   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/social.2023.80580.1297

نویسندگان

زهرا یحیایی¹؛ سیروس منصوری^{* 2}

¹کارشناسی‌ارشد برنامه‌ریزی درسی، دانشگاه اراک، اراک، ایران

²استادیار برنامه ریزی درسی،دانشگاه اراک، اراک، ایران

چکیده

هدف پژوهش حاضر، بررسی وضعیت تربیت ­سیاسی مبتنی بر بازسازی اجتماعی در برنامه ­درسی مطالعات اجتماعی دوره متوسطه بود. رویکرد پژوهش، ترکیبی و روش استفاده‌شده، تحلیل محتوای کمی و کیفی بود. جامعه آماری پژوهش، کتاب‌های مطالعات اجتماعی دوره متوسطه اول بود و نمونه براساس سرشماری کل کتاب‌ها و به شیوه هدفمند انتخاب شد. برای گردآوری داده‌ها از چک‌لیست محقق­ساخته استفاده شد و به‌منظور ارزیابی روایی شاخص‌ها از روایی محتوا (CVR) بر مبنای نظر متخصصان استفاده شد که نتیجه روایی محتوایی 98/0 به دست آمد. همچنین پایایی داده‌ها با استفاده از ضریب توافق 94 درصد محاسبه شد. برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها در بخش کمی از آمار توصیفی و به‌منظور آزمون تناسب توجه از آزمون خی­دو استفاده شد. همچنین در بخش کیفی از تحلیل مضمون استفاده شد. نتایج به‌دست‌آمده از پژوهش نشان داد که درمجموع 31 بار به مؤلفه تربیت سیاسی توجه شده است که شاخص‌های «آگاهی و درک مسائل سیاسی منطقه‌ای و بین‌المللی» با فراوانی 13 (1/41 درصد) و «حق تصمیم‌گیری افراد در سرنوشت سیاسی خویش» با فراوانی 10 (2/32 درصد) به‌ترتیب دارای بیشترین فراوانی بودند و شاخص‌های «حق انتقاد به مسئولین»، «حق انتقاد از نهادهای اجتماعی»، «پاسخ‌گویی نهادهای اجتماعی» و «معیار تشخیص و انتخاب اصلح در انتخابات» هرکدام با فراوانی 1 (3/3 درصد) کمترین میزان فراوانی را داشتند. به شاخص‌های «اصلاح نهادهای اجتماعی» و «توجه به کثرت‌گرایی سیاسی» هیچ توجهی نشده است. نتایج آزمون خی­دو نیز نشان داد که در پرداختن به مؤلفه­های تربیت سیاسی در کتاب­های مطالعات اجتماعی متوسطه، توازن مناسبی وجود ندارد.
 
 

کلیدواژه‌ها

تربیت سیاسی؛ برنامه ­درسی؛ مطالعات اجتماعی؛ بازسازی اجتماعی

مراجع

1. اپل، م. (1395). آیا آموزش می‌تواند جامعه را تغییر دهد؟ (ن. میرزا بیگی، مترجم). تهران: آگاه.
2. احمدی، پ.، و مختاری، ر. (1398). جایگاه مؤلفه‌های فرهنگ عمومی در تصاویر کتب مطالعات اجتماعی دوره اول متوسطه. اجلاس بین‌المللی علوم تربیتی، روانشناسی، مشاوره، آموزش‌وپرورش، تهران.
3. احمدی، غ. ع.، عصاره، ع.، و امینی، ز. (1397). تبیین مراحل تعلیم و تربیت سیاسی (گذرگاه سیاست پذیری) بر مبنای مراحل رشد شناختی با تأکید بر دوره‌های تحصیلی. فصلنامه دانش سیاسی، 14(1)، 23-60.
4. امامی میبدی، ا.، و میر محمدی میبدی، س. م. (1393). بررسی فقهی انتخاب اصلح و صالح مقبول. معرفت سیاسی، (11)، 82-61.
5. امیری، ف.، و فقیهی، ع. ر. (1400). بررسی تربیت اجتماعی سیاسی در برنامۀ درسی رسمی دورۀ اول متوسطه.پژوهش در آموزش مطالعات اجتماعی، 2(4)، 115-142.‎
6. اوزمن، ه.، و اوکراور، م. (1387). مبانی فلسفی تعلیم و تربیت (نظریه بازسازی و تعلیم و تربیت) (ع. ضرابی، مترجم). تهران: مؤسسه امام خمینی.
7. برزگر، ر.، کریمی، م. ح.، سردارنیا، خ.، و مزیدی، م. (1397). تربیت سیاسی: اهداف، سازوکارها و بایسته‌های روشی آن. رهیافت‌های سیاسی بین‌المللی، 10(3)، 31-10.
8. بهمئی، ل.، مرعشی، س. م.، پاک‌سرشت، م. ج.، و صفایی مقدم، م. (1394). آیا بازسازی اجتماعی و فرهنگی وظیفه مدرسه است؟ بررسی تحلیلی دیدگاه بازسازی گرایان اجتماعی. علوم تربیتی دانشگاه شهید چمران اهواز، 23(1)، 5-28.
9. جعفری‌فر، س.، و ترابی، م. (1401). آینده‌پژوهی تربیت سیاسی-اجتماعی دانش‌آموزان براساس سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش.سیاست پژوهی ایرانی (سپهر سیاست سابق)،  8(28)، 95-116.‎
10. دهقانی، م. (1390). طراحی الگوی مطلوب برنامه درسی تربیت اجتماعی برای دوره راهنمایی تحصیلی (رساله دکتری منتشرنشده). دانشگاه فردوسی مشهد، ایران.
11. ذاکری، م.، اسدی، ا.، و لطفی، ه. (1390). تبیین الگوی پاسخگویی و نظارت بر نظام اداری در حکومت علوی از منظر رابطه بوروکراسی و دموکراسی. خط‌مشی‌گذاری عمومی در مدیریت، 2(4)، 18-1.
12. ذهبیون، ش.، یوسفی، ع. ر.، و یارمحمدیان، م. ح. (1395). تحلیل محتوای کتاب‌های درسی جامعه‌شناسی دوره دبیرستان به لحاظ توجه به مفاهیم تربیت شهروندی. فصلنامه پژوهش در برنامه‌ریزی درسی، 13(۲3)، 136-147.
13. رشیدی، ا.، اختیاری امیری، ر.، و سیف‌الله زاده، س. (1398). تحلیل مؤلفه‌های جامعه‌پذیری سیاسی در کتاب‌های درسی دوره متوسطه (مورد پژوهی کتاب‌های جدید جامعه‌شناسی در رشته علوم انسانی). جامعه‌شناسی نهادهای اجتماعی، 6(14)، 231-207.
14. رضوی، ع.، ملکی، ح.، عباس‌پور، ع.، و ابراهیمی قوام، ص. (1389). بررسی تربیت سیاسی در برنامه درسی رسمی دوره ابتدایی، روان‌شناسی تربیتی، 6(16)، 58- 19.
15. شعاری نژاد، ع. ا. (1383). فلسفه آموزش‌وپرورش. تهران: امیرکبیر.
16. شفیعی، ح. (1389). چگونگی دستیابی به یک انتخاب صحیح. رشد آموزش علوم اجتماعی، 13(3)، 1-20.
17. شمشیری، ب.، و ایزدپناه، ا. (1392). امکان هم کناری تفکر انتقادی و تجربه دینی در برنامه تربیت دینی. مبانی تعلیم و تربیت، 3(2)، 88-67.
18. صادقی، ع. ر. (1394). نقد نظریه برنامه درسی بازسازی اجتماعی. پژوهش‌های کیفی در برنامه درسی، 1(1)، 67-92.
19. صحرانشین، ا.، هاشمی، س. ا.، قلتاش، ع.، و رنجبر، م. (1399). تبیین مبانی تربیت سیاسی و اجتماعی اندیشه‌های جان دیویی و استاد مطهری در تربیت شهروندی.فصلنامه تربیتی،15(62)، 1-24.‎
20. عباس­زاده، م.، و سوری، ف. (1392). کثرت‌گرایی سیاسی: میان نظریه و واقعیت، پژوهش علوم سیاسی، (13)، 71-53.
21. علاقه‌بند، ع. (1395).. تهران: نشر روان.
22. علمی، م. (1387). جنسیت، آگاهی سیاسی و مشارکت سیاسی دانشجویان. زن و مطالعه خانواده، 1، 156-137.
23. فتحی واجارگاه، ک. (1384). اصول برنامه‌ریزی درسی. تهران: ایران‌زمین.
24. فیضی، ط.، و زارع، ر. (1394). بررسی رابطه­ی میان تمرکززدایی اداری و حاکمیت عمومی با تأثیر دو متغیر پاسخگویی و اعتماد عمومی (موردمطالعه سازمان دولتی استان فارس). مدیریت سازمان‌های دولتی، 3(11)، 26-8.
25. قادری، ک. (1395). نقش سرمایه اجتماعی در ارتقای مسئولیت پاسخگویی مدیران بخش عمومی. حسابداری دولتی، 3(2)، 42-31.
26. کریمی، م. ح.، مرزوقی، ر.، محمدی، م.، مزیدی، م.، و تقوی نسب، ن. (1398). بررسی الزامات تعلیم و تربیت از منظر رویکرد آینده‌گرایی با توجه به اسناد توسعه جمهوری اسلامی ایران، تعلیم و تربیت، 28، 143-149.
27. گوتک، ج. (1392). مکاتب فلسفی و آراء تربیتی (م. ج. پاک‌سرشت، مترجم). تهران: سمت.
28. مرزوقی، ر. ا. (1384). تربیت مدنی از دیدگاه اسلام: رویکردی به پرورش سیاسی.تربیت اسلامی، 1(1)، 93-108.
29. مرزوقی، ر. ا.، و منصوری، س. (1394). تحلیل محتوای کیفی کتاب­های درسی دوره ابتدایی از منظر جهت­گیری جنسیتی، زن در توسعه و سیاست، 13(4)، 469-485.
30. مسعودنیا، ح.، مرادی، گ.، و محمدی­فر، ن. (1388). تأثیر آگاهی سیاسی دانشجویان بر تغییر نگرش آن‌ها نسبت به مشروعیت نظام سیاسی بر اساس نظریه وبر: موردمطالعه دانشگاه اصفهان. پژوهشنامه علوم سیاسی، 16، 201-230.
31. ملکی، ح. (1384). برنامه‌ریزی درسی (راهنمای عمل). مشهد: پیام.
32. ملکی، ح. (1386). مقدمات برنامه‌ریزی درسی. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها.
33. ملکی­پور، ا.، جوادی­ارجمند، م. ج.، بشرویه­نژاد کریمی، ح.، و زیباکلام، ص. (1397). تأملی در سیاست‌گذاری آموزشی در علوم سیاسی؛ با تأکید بر تحلیل ایدئولوژی‌های برنامه درسی دانشجویان، علوم سیاسی، 13(3)، 156-135.
34. مهرمحمدی، م. (1370). دیدگاه‌های برنامه درسی و مدل‌های تدریس در جستجوی یک رابطه منطقی. فصلنامه تعلیم و تربیت، 26، 52-75.
35. نقیب زاده، م. (1390). نگاهی به فلسفه آموزش‌وپرورش. تهران: طهوری
36. نلر، جی. اف. (1391). آشنایی با فلسفه آموزش‌وپرورش (ف. بازرگان دیلمقانی، مترجم). تهران: سمت.
37. نیلی احمدآبادی، م.ر.، موسوی، س.، و موسوی ندوشن، ف. س. (1393). بررسی میزان سواد سیاسی و اجتماعی شهروندان بزرگ‌سال شهر اصفهان. جامعه‌شناسی کاربردی، 25(54)، 60-50.
38. هاشمی، س. (1388). تحلیل محتوای کتاب‌های درسی دوره متوسطه و پیش‌دانشگاهی رشته علوم انسانی بر اساس مؤلفه آموزش صلح.مطالعات برنامه درسی،15(4)، 83-104.‌
39. یوسف‌زاده، م. ر.، و شاه مرادی، م. (1399). ارائه مدل برنامه درسی تربیت سیاسی بر اساس ساحت تربیت اجتماعی-سیاسی سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش برای دانش‌آموزان دوره متوسطه اول. مسائل کاربردی تعلیم و تربیت اسلامی، ۵ (۱)، ۱۷۳-۲۰۶

 

40. Aktan, S. (2021). Waking up to the dawn of a new era: Reconceptualization of curriculum post Covid‑ Prospects, 51, 205–217.
41. Bussler, D. (2010). Some basic tenets of educational reconstruction. San Francisco: Caddo Gap Press.
42. Datzberger, S., & Le Mat, M. L. (2019). Schools as change agents? Education and individual political agency in Uganda. International Journal of Educational Development, 67, 18-28.
43. Davies, I., Mizuyama, M., Ikeno, N., Parmenter, L., & Mori, Ch. (2013). Political literacy in Japan and England. Citizenship, Social and Economics Education, 12(3), 163-173.
44. Freire, P (1998). Teacher as cultural workers: letters to those who dare teach. New York: Press Boulder Co.
45. Gallard Martínez, A. J., & Chapman, A. (2023). Reconceptualization of borderlands, borders, and spaces within a multi-theoretical perspective. Cultural Studies of Science Education, 18, 299-308.
46. George, S., & Hughes, A. (1983). Against boredom in political education. International Journal of Political Education, 6(3),
47. Košir, S., & Lakshminarayanan, R. (2021). Inclusion of generations of human rights’ in social science textbooks. International Journal of Educational Development, 80, 102295.
48. Lynch, J. (1992). Education for citizenship in a multicultural society. New York & London: Cassell.
49. Miller, J. (1983). The educational spectrum: orientation to curriculum. New York: Longman.
50. Ravitch, D. (2011). The death and life of the great American school system: How testing and choice are undermining education. New York: Basic Books.
51. Schiro, M. S. (2007). Curriculum theory: Conflicting visions and Enduring concerns. California: Thousand oaks.
52. Sonia, E. M. (2010). Depicting teaching teacher’s roles in school. New York.
53. Stephens, G. (2023). It’s because of community meeting: Toward a responsive reconceptualization of social emotional learning. Educational Action Research, 31(2), 230-247.