مورفودینامیک تپه‌های ماسه‌ای و الگوهای باد ( مطالعه موردی : ارگ جدید و جوان جنوب شرق قم)

جغرافیا و مخاطرات محیطی

دوره 13، شماره 1 - شماره پیاپی 49، فروردین 1403

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geoeh.2022.76706.1227

نویسنده

ناصر مشهدی^*

پردیس کشاورزی و منابع طبیعی، مرکز تحقیقات بین المللی بیابان، دانشگاه تهران

چکیده

مطالعه مورفولوژی تپه‌ها، ابزار ارزشمندی را در بررسی سیستم های بادی و در نتیجه شناسایی قطاع منابع ماسه فراهم می‌کند. جهت باد عامل اصلی کنترل شکل و کشیدگی تپه است. در بیابانهای در معرض باد از جهت‌های مختلف و با اندازه‌های قابل مقایسه، تپه ها با مرفولوژی متفاوت شکل می‌گیرند. این تپه‌ها یا عمود یا موازی با جهت باد هستند. هدف این مقاله، تجزیه و تحلیل مرفولوژی تپه‌های ماسه‌ای تحت بادهای دوجهته با استفاده از مدلهای مرسوم است. مشاهدات نشان داد که شکل‌گیری تپه های خطی (سیف)، حاصل کشیدگی یک بازوی بارخان است. به طوریکه، این تپه‌ها توسط یک رژیم بادی دومدال با یک پیک قوی از برایند بادهای شمال غربی و غرب و یک پیک ضعیفتر از بادهای شرقی با زاویه واگرائی 135 درجه ایجاد می‌شوند. خطوط تاج سینوسی تپه سیف توسط بادهای شرقی و غربی رشد میکنند. مطالعات همچنین نشان داد که روند تکامل تپه ماسه‌ای منطقه ، تحت باد قوی شمال غرب ابتدا تپه سپر تشکیل و سپس تبدیل به بارخان دو وجهی (ناقص) می‌شود. در این مرحله، فرسایش باد در پشت تپه سپر، منجر به تشکیل یک تاج عمود بر جهت باد و به همین ترتیب به شکل گیری یک دامنه پرشیب در پائین دست باد میگردد. با توجه به تأثیر بزرگی و تغییر جهت در بادهای غربی و شرقی، بازوی غربی بارخان شروع به گسترش می‌کند وتبدیل به تپه سیف دندانه‌ای می‌شود.

کلیدواژه‌ها

ارگ؛ پیش بارخانی؛ تپه‌های ماسه‌ای؛ تپه سیف؛ تپه سپر

مراجع