نقد و بررسی اصالت کتاب سفرنامۀ اصفهان منتسب به افضل‌الملک

تاریخ و فرهنگ

مقاله 6، دوره 54، شماره 2 - شماره پیاپی 109، آبان 1401، صفحه 137-146   

نوع مقاله: نقطه نظر (نقد کتاب)

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jhistory.2023.80096.1190

نویسندگان

بهزاد محبی^{* 1}؛ مصطفی گودرزی²

¹دانشجوی دکتری پژوهش هنر، گروه مطالعات عالی هنر، دانشکده هنرهای تجسمی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران

²استاد، گروه مطالعات عالی هنر، دانشکده هنرهای تجسمی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

در مورد تاریخ اصفهان دورۀ صفوی، آثار مکتوب و تصویری متعددی وجود دارد، اما همۀ این منابع از اعتبار برخوردار نیستند. برخی از این منابع یا از اصالت برخوردار نبوده یا به‌صورت تحریف‌شده به معرفی آثار این دوران پرداخته‌اند. عدم توجه به اصالت برخی از این منابع، موجب خدشه­دار شدن پژوهش‌هایی شده است که از منابع غیر اصیل استفاده کرده‌اند. بنابراین جهت ارزیابی اصالت منابع مورداستفاده در پژوهش‌های علمی ضرورت دارد، پژوهشگر در جستجوی دستیابی به حقایقی باشد که عموماً به شکلی سازمان‌یافته جمع‌آوری می‌شوند تا به این واسطه پاسخگوی سؤال‌ها و فرضیه‌های اصلی پژوهش گردند. مسئولیت پژوهشگر درک تفاوت بین واقعیت، عقیده و همچنین تخیل است و دستیابی به این موارد، نیاز به منابعی معتبر دارد؛ لذا پژوهشگر قبل از استفاده از منابع، می‌بایست از اعتبار آن‌ها اطمینان حاصل کند. در این نوشتار تلاش شده تا با بررسی کتاب سفرنامۀ اصفهان،[1] منسوب به میرزا غلامحسین افضل­الملک (1241- 1308ش) از نویسندگان دورۀ قاجار، اصالت آن موردنقد و واکاوی قرار گیرد و در این راستا، نسخۀ خطی و همچنین کتاب انتشار یافته[2] آن بررسی شده‌ است. میرزا غلامحسین در سال‌های پایانی حکومت ناصرالدین‌شاه (حک: 1275-1226ش) به‌عنوان مترجم وارد دستگاه حکومتی شد. وی پس از طی مراحل مختلف و پس از قتل ناصرالدین‌شاه در سال 1274ش، به دربار مظفرالدین‌شاه (حک: 1285-1275ش) راه یافته[3] و به‌عنوان مورخ رسمی انتخاب شد و لقب افضل‌الملک را دریافت کرد.[4] مطالعۀ حاضر با رویکرد انتقادی و استفاده از منابع کتابخانه‌ای صورت‌ گرفته است.
 
 

کلیدواژه‌ها

سفرنامۀ اصفهان منتسب به افضل‌الملک

مراجع

افضل­الملک، میرزا غلامحسین. سفرنامۀ اصفهان. به­کوشش ناصر افشارفر. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1379.

افضل­الملک، میرزا غلامحسین. افضل ‌التواریخ. تهران: کتابخانه مجلس شورای اسلامی، شماره 216، بی‌تا، ب.

افضل­الملک، میرزا غلامحسین. سفرنامۀ اصفهان. تهران: کتابخانه مجلس شورای اسلامی، شماره 7976، بی‌تا، الف.

الاصفهانی، محمدمهدی. نصف جهان فی تعریف الاصفهان. به­تصحیح منوچهر ستوده. تهران: انتشارات امیرکبیر، 1368.

حسن‌زاده، اسماعیل و مریم تفضلی شادپور. «کاربرد مأخذ در تشخیص نسخه­های اصل: با تکیه ‌بر منابع تاریخی». تاریخ‌نگری و تاریخ‌نگاری، 11، ش.96(1392): 124-89.

خزائی، یعقوب و شیرزاد خزایی. «تاریخ‌نویسی افضل‌الملک؛ تجربه زیسته در دوزیست جهان سنتی و مدرن». تاریخ‌نامۀ ایران بعد از اسلام9، ش.17(1397): 91-67.

مینوی، مجتبی. نقد حال. تهران: انتشارات خوارزمی، 1367.