سطح‌بندی استان‌های ایران بر مبنای سهم آن‌ها در تولید ناخالص داخلی منطقه (GDPR) با روش CoCoSo

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقاله 3، دوره 22، شماره 4 - شماره پیاپی 49، بهمن 1403، صفحه 55-80   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgrd.2023.81508.1256

نویسندگان

محمد مولائی قلیچی^{* 1}؛ مجید رمضانی مهریان²؛ حمیدرضا طهوری³

¹استادیار گروه مطالعات میان‌رشته‌ای، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران

²استادیار گروه مطالعات محیطی، پژوهشکدۀ تحقیق و توسعۀ علوم انسانی (سمت)، تهران، ایران

³استادیار گروه مدیریت فناوری، دانشکده مدیریت، دانشگاه صنعتی مالک اشتر، تهران، ایران

چکیده

تولید ناخالص داخلی (GDP) به‌عنوان شاخصی مؤثر برای اندازه‌گیری چگونگی عملکرد بازار و رشد اقتصادی در یک کشور مطرح بوده و می‌تواند بیانگر میزان رفاه اقتصادی و اجتماعی آن جامعه باشد. درصورتی‌که دیگر عوامل مؤثر بر رفاه ثابت باقی بماند، با افزایش میزان تولید ناخالص داخلی انتظار بر این است که میزان رفاه نیز افزایش یابد. به‌این‌ترتیب افزایش تولید ناخالص داخلی به‌عنوان یکی از هدف‌های مهم در سیاست‌گذاری کشورها مطرح خواهد بود. هدف از پژوهش حاضر تحلیل سهم GDP استان‌های کشور از تولید ناخالص داخلی است. برای انجام تحلیل از مدل‌های CoCoSo و CRITIC استفاده شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که در استراتژی اول (Ka) استان تهران با امتیاز (0.047)، استان خوزستان با امتیاز (0.041) و استان خراسان رضوی با امتیاز (0.040) بهترین رتبه را در این استراتژی به خودشان اختصاص داده‌اند. در استراتژی دوم (Kb) استان تهران با امتیاز (136.86)، استان خوزستان با امتیاز (59.97) و استان خراسان رضوی با امتیاز (43.24) بهترین رتبه را به خودشان اختصاص داده‌اند. در استراتژی سوم (Kc) نیز استان تهران با امتیاز (1)، استان خوزستان با امتیاز (0.874) و خراسان رضوی با امتیاز (0.840) بهترین رتبه را به خودشان اختصاص دادند. در شاخص‌های موردبررسی 19 استان در وضعیت متوسط و بسیار پایین قرار دارند. همچنین براساس نتایج مستخرج از آزمون همبستگی، با افزایش خالص مهاجرت و تراکم جمعیت، تولید ناخالص داخلی در استان‏های مورد مطالعه افزایش می‏یابد. به‌این ترتیب برنامه‌ریزان منطقه‌ای می‌بایست به‌منظور بهبود وضعیت تولید ناخالص داخلی در استان‌هایی که رتبۀ بسیار پایینی دارند، الگویی متناسب با ظرفیت‌های بالقوه آن‌ها را مدنظر قرار دهند که نتیجه آن توسعۀ متوازن و پایدار و بهره‌برداری از پتانسیل‌ها و منابع در تمام استان‌ها می‌باشد.
 

کلیدواژه‌ها

توسعۀ منطقه‌ای؛ تولید ناخالص داخلی؛ تصمیم‌گیری چندمعیاره؛ کوکوسو

مراجع

1. احمدی، م؛ و علیخان گرگانی، ر. (1400). تمرکززدایی مالی تعادل عمودی و توسعه منطقه‌ای در ایران (مطالعه موردی: استان‌های ایران). پژوهش‌های اقتصادی (رشد و توسعۀ پایدار). ۲۱ (۱) ۱۴۷-۱۸۲.
2. اصغری‌زاده، ع؛ و محمدی‌بالانی، ع. (۱۳۹۶). تکنیک‌های تصمیم‌گیری چندشاخصه. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
3. امینی، م؛ اجزاء‌شکوهی، م؛ خاکپور، ب؛ و رهنما، م.ر. (1401). تحلیل عوامل کلیدی و پیشران‌های مؤثر بر ارتقای جایگاه شهر قائن در توسعه منطقه‌ای. جغرافیا (فصلنامه علمی انجمن جغرافیایی ایران)، 20(72)، 95-112.
4. ایران‌دوست، ک؛ بوچانی، م.ح؛ و تولایی، ر. (1392). تحلیل دگرگونی الگوی مهاجرت داخلی کشور با تأکید بر مهاجرت‌های شهری. فصلنامه مطالعات شهری، 2(6)، 105-118.
5. ایزدخواستی، ح. (1398). بررسی نابرابری در تخصیص اعتبارات بودجه استانی و تأثیر آن بر نابرابری درآمدهای منطقه‌ای در ایران. پژوهشنامه اقتصادی، 19(75)، 39-70.
6. بهشتی، م.ب؛ محمدزاده، پ؛ و قاسملو، خ. (1397). تغییرات ساختاری و نابرابری درآمدی استان‌های کشور ایران. فصلنامه علمی - پژوهشی برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 8(30)، 1-14.
7. پریزادی، ط؛ و میرزازاده، ح. (1397). توسعۀ منطقه‌ای در ایران با رویکرد عدالت توزیعی. نشریۀ تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی. ۱۸ (۵۰)، ۱۷۹-۱۹۸.
8. ترابی، ت؛ غلامی، م؛ میرمحمد، م؛ و ربیعی، م. (1400). گزارش بررسی ساختار اقتصادی استان‌های کشور و سهم و نقش آن‌ها در تولید ناخالص داخلی براساس آمار حساب‌های استان طی سال‌های ۱۳۹۰ الی 1۴۰۰. پژوهشکدۀ آمار .
9. خلیلی‌عراقی، م؛ و برخورداری، س. (1394). رتبه‌بندی استان‌های کشور براساس بهره‌وری کل و شناسایی عوامل اثرگذار. نشریهاقتصاد و توسعۀ منطقه‌ای، 22 (9)، 223-245.
10. دهقان‌شبانی، ز؛ هادیان، ا؛ و نگهداری، ج. (1398). تحلیل رابطۀ نابرابری منطقه‌ای و توسعۀ اقتصادی در ایران: رویکرد داده‌های تابلویی فضایی. مجله تحقیقات اقتصادی، 4(54)، 875-890.
11. شنبه‌پور، ف؛ و صفایی پور، م. (1400). تحلیل تطبیقی شاخص‌های اشتغال شهری در استان کهگیلویه و بویراحمد با استفاده از روش CRITIC- MOORA. نشریۀ جغرافیا (فصلنامۀ علمی انجمن جغرافیایی ایران)، 19(70)، 61-79.
12. غیابی، م؛ و آقامحمدی، آ. (1399). مروری بر مفهوم رقابت‌پذیری و سطوح مختلف آن با نگاهی به رقابت‌پذیری منطقه‌ای. دومین کنفرانس محیط زیست، عمران، معماری و شهرسازی
13. قاسمی، م؛ سارگی، ن؛ و آوایی، ا. (1384). فرآیند بودجه‌ریزی استانی. تهران، مطالعات برنامه‌وبودجه.
14. لطفی، ت. (1398). بررسی عوامل مؤثر بر توسعه در استان‌های ایران. پایان‌نامۀ کارشناسی‌ارشد علوم اقتصادی، دانشکده علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه کردستان.
15. ملک‌حسینی، ع. (1385). تحلیل سازمان‌یابی فضایی استان مرکزی. فصلنامه آمایش محیط، شمارۀ 1. 1-26.
16. نجفی، م. ب؛ خانزادی، آ؛ و قادری، ا. (1396). تأثیر بهره‌وری نیروی کار بر کاهش فقر در ایران. فصلنامۀ مجلس و راهبرد، 24(92)، 311-336.
17. نیازی، ع؛ نیکومرام، ه؛ زمردیان، غ؛ و حسین‌زاده‌لطفی، ف. (1399). بررسی اثرات کارایی تخصیصی هزینه‌های ثابت و متغیر بر کیفیت گزارشگری مالی: رویکرد تحلیل پوششی داده‌ها وGMM . دانش حسابداری و حسابرسی مدیریت، 9(36)، 297-312.

 

18. Adalı, E. A., & Tuş, A. (2019). Hospital site selection with distance-based multi-criteria decision-making methods. International Journal of Healthcare Management, 14(2), 534–544.
19. Adalı, E. A., & Işık, A. T. (2017). CRITIC and MAUT methods for the contract manufacturerselection problem. European Journal of Multidisciplinary Studies, 2(5), 93-101.
20. Diakoulaki, D., Mavrotas, G., & Papayannakis, L. (1995). Determining objective weights in multiple criteria problems: The critic method. Computers & Operations Research, 22(7), 763-770.
21. Zhao, Q.-H., Zhou, X., Xie, R.-F., & Li, Z.-C. (2011). Comparison of three weighing methods for evaluation of the HPLC fingerprints of cortex fraxini. Journal of liquid chromatography & related technologies, 34(17), 2008-2019.
22. Madic, M., & Radovanović, M. (2015). Ranking of some most commonly used nontraditional machining processes using ROV and CRITIC methods. UPB Sci. Bull, Series D, 77(2), 193- 204.
23. Nijkamp, P., & Abreu, M.A. (2020). Regional Development Theory; Vrije Universiteit, Faculty of Economics and Business Administration: Amsterdam, The Netherlands.
24. Simanaviciene, R., & Ustinovicius, L. A. (2012). New Approach toAssessing the Biases of Decisions Based on MultipleAttribute Decision Making Methods, Electronics and Electrical Engineering
25. Yazdani, M., Zarate, P., Zavadskas, E., & Turskis, Z. (2019). A combined compromise solution (CoCoSo) method for multi-criteria decision-making problems, Management Decision, Vol. 57 No. 9, 2501-2519.
26. World Social Report. (2020). Inequality in a Rapidly Changing World, United Nations Department of Economic and Social Affairs, UNDESA
27. Zavadskas, E. K., Turskis, Z., Antucheviciene, J., & Zakarevicius, A. (2012). Optimization of Weighted Aggregated Sum Product Assessment. Electronicsand Electrical Engineering, 622, 3–6.