توسعۀ اقتصادی مناطق حاشیه نشین از طریق مولدسازی دارایی ها (مطالعۀ موردی محلۀ فرحزاد)

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقاله 3، دوره 21، شماره 3 - شماره پیاپی 44، مهر 1402، صفحه 45-73   

نوع مقاله: پژوهشی- مطالعه موردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgrd.2023.76909.1148

نویسندگان

حمید آماده¹؛ علی جعفری شهرستانی^{* 2}؛ زینب محمود آبادی³

¹دانشیار، گروه اقتصاد انرژی، کشاورزی و محیط‌زیست، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

²دانش‌آموخته دکتری توسعه اقتصادی و برنامه‌ریزی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

³دانش‌آموخته دکتری علوم اجتماعی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

چکیده

رشد فقر و حاشیه­نشینی در اثر توسعه نامتوازن منطقه­ای از مهم­ترین مشکلات شهرنشینی در کشور در طول پنج دهه گذشته بوده است و دولت به علت مشکلاتی که در زمینه تأمین اعتبار با آن گریبان­گیر است، فاقد توانایی لازم برای مداخله حداکثری در این مسئله است. رویکردهای جدید نیز مداخله از بالا به پایین دولت را در این زمینه نادرست می‌دانند و بر لزوم مشارکت اجتماعی و اقتصادی ساکنین در این محدوده­ها در فرایند بازآفرینی و توانمندسازی، تأکید دارند. در این مقاله در راستای مولدسازی دارایی­ها در محله فرحزاد با محوریت شهرداری تهران، رویکردهای توانمندسازی، وام خرد، تأمین امنیت تصرف و رسمی­سازی دارایی­ها برای استخراج راهبردها، سیاست­ها و اقدامات پیشنهادی بررسی شده است. اطلاعات موردنیاز برای این پژوهش از طریق پرسش‌نامه جمع­آوری شد و با استفاده از نرم‌افزار SPSS و آنالیز SWOT تجزیه‌وتحلیل شد. براساس یافته­های این مقاله، غیررسمی بودن سکونتگاه­ها و مهارت اندک و مشاغل غیررسمی، اصلی­ترین موانع مولدسازی دارایی­های ساکنین هستند. در این راستا، استفاده از راهبرد وقف 99 ساله زمین، توسعه مشاغل با اولویت رستوران‌داری و تفریحات با توجه به وجود بسترهای مناسب گردشگری محله، ایجاد بازارچه‌های فروش حمایتی با توجه به وجود ذخایر مناسب زمین‌های شهری برای توسعه و حمایت از مشاغل حرفه‌ای، استفاده از پتانسیل نهادهای خیریه و مردم‌نهاد و نهادهای محلی ازجمله شورایاری و سرای محله، برای آموزش فنی و حرفه‌ای مشاغل، تشکیل تعاونی‌های شغلی و اعتمادسازی و آگاهی‌بخشی درباره فرایندهای وام‌دهی خرد، استفاده از قراردادهای اجاره به‌شرط تملیک تجهیزات کسب‌وکار برای رفع تهدید استفاده غیرهدفمند از وام خرد، توصیه می­شود.

کلیدواژه‌ها

امنیت تصرف؛ حاشیه‌نشینی؛ رسمی‌سازی؛ مولدسازی؛ وام خرد

مراجع

1. احمدپور داریانی، م.، داوری، ع.، و رمضان­پور نرگسی، ق. (1388). محیط مساعد کسب­وکار، پیش‌نیاز توسعه کارآفرینی در ایران. مطالعات مدیریت بهبود و تحول، 20(61)، 89-65.
2. ارژنگی، ح.، سلامتی گبلو، ش.، مهاجری نعیمی، ل.، جعفرخانی، ز.، و خاک‌جسته، س. (1400). ارزیابی راهبردهای توانمندسازی سکونتگاه‌های غیررسمی براساس مدل SWOT – AN (مطالعه موردی محله گلمغان شهر اردبیل). فصلنامه جغرافیا و روابط انسانی، 3(4)، 298-283.
3. ارژنگی، ح.، و محمدی، ع. ر. (1399). انتخاب راهکار مناسب ساماندهی سکونتگاه‌های غیررسمی با استفاده از ‏روش‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره (MCDM). چشم­انداز مطالعات شهری و روستایی، 1(1)، 75-61.
4. ایراندوست، ک. (1389). مرور تجربه کوتاه توانمندسازی سکونتگاه‌های غیررسمی. جغرافیا و توسعه، 8(20)، 78-59.
5. پیری، ع.، و رضائیان، م. (1393). امکان­سنجی توانمندسازی سکونتگاه­های غیررسمی بر بنیان سیاست­های دارایی مبنای توسعه اجتماعات محلّی مطالعه موردی: سکونتگاه­های غیررسمی کلان‌شهر تبریز. فصلنامه مطالعات شهری، 3(10)، 72-63.
6. حسنی­پاک، ع. ا.، و شرف­الدین، م. (1391). تحلیل داده­های اکتشافی (چاپ سوم). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
7. داداش‌پور، ه.، و علیزاده، ب. (1390). اسکان غیررسمی و امنیت تصرف زمین. تهران: نشر آذرخش.
8. دسوتو، ه. (1385). راز سرمایه (ف. تفضلی، مترجم). تهران: نشر نی.
9. دفتر مطالعات کاربردی و امور ترویجی. (1393). فعالیت‌های محرک برنامه‌های بازآفرینی در مقیاس محله و شهر. تهران: وزارت راه و شهرسازی، شرکت مادر تخصصی عمران و بهسازی شهری ایران.
10. رنانی، م. (1384). بررسی بخش غیررسمی قابل ارتقاء در ایران. تهران: معاونت اقتصادی وزارت امور اقتصادی و دارایی کشور.
11. شیبانی‌مقدم، ف.، سرور، ر.، و اسدیان، ف. (1398). ارزیابی میزان موفقیت طرح‌های ساماندهی و توانمندسازی سکونتگاه­های غیررسمی زاهدان. نگرش­های نو در جغرافیای انسانی، 11(2)، 216-203.
12. شیخی، م. (1385). مدیریت شهری و سکونتگاه‌های خودرو در شهر تهران. فصلنامه مدیریت شهری، (18)، 74-87.
13. عباسی، ز.، امانپور، س.، و صفایی­پور، م. (1397). برنامه­ریزی راهبردی به‌منظور توانمندسازی سکونتگاه­های غیررسمی (مطالعه موردی: شهرک پیام نور دزفول). فصلنامه شهر پایدار، 1(4)، 107-89.
14. فعالیت، و.، و خارقانی، ن. (1390). بررسی تأثیر وام‌های خرد بر اشتغال (مطالعه موردی ایران)، مجله کار و جامعه، (141)، 22-44.
15. فنی، ز.، و صادقی، ی. (1388). توانمندسازی حاشیه نشینان در فرآیند بهسازی و نوسازی بافت فرسوده شهری. فصلنامه جغرافیایی آمایش، (7)، 57-73.
16. مشکینی، ا.، صادقی، ی.، و اکبری، م. (1392). امنیت سکونت، کلید سامان‌دهی سکونتگاه‌های غیررسمی (مورد مطالعه: حوزه کلان‌شهر تهران (اسلامشهر، نسیم شهر و گلستان) و کرج در استان البرز. جغرافیا و برنامه­ریزی محیطی، 24(2)، 222-211.
17. مشکینی، ا.، سجادی، ژ.، دین­دوست؛ ج.، و تفکری، ا. (1390). سامان‌دهی سکونتگاه­های غیررسمی با شیوه توانمندسازی (نمونه موردی باقرشهر-محله باباجعفری). تحقیقات جغرافیایی، 26(3)، 148-123.
18. هاروی، د. (1376). شهر و عدالت اجتماعی (ب. منادی‌زاده، ف. حسامیان، و م. ر. حائری، مترجمان). تهران: شرکت پردازش و برنامه­ریزی شهری.

 

19. (2006). Economic and social Commission for Asia and Pacific: Poverty and informal sector. Bangkok. Retrieved from https://www.unescap.org/publications/economic-and-social-survey-asia-and-pacific-2006-energizing-global-economy
20. Payne, G. (1997). Urban land tenure policy option: Titles or rights? and Property in Developing Countries. Habitat International, 25, 415-429.
21. Peattie, L. (1982). Some second Thoughts on site and service. Habitat International, 6(12), 130-141.
22. Srinivas, H. (1998). Defining Squatter Retrieved from www. socinfoosoc.titech.ac. jpoem