بررسی تطبیقی اشتراکات خدا در عرفان اسلامی و نورالأنوار در حکمة‌ الإشراق

جستارهایی در فلسفه و کلام

دوره 55، شماره 1، شهریور 1402، صفحه 221-235   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/epk.2023.79447.1195

نویسندگان

مریم عاطفی؛ فرج بهزادوکیل آباد^* ؛ علی غفاری

گروه الهیات: رشته علوم قران و حدیث، واحد اردبیل، دانشگاه آزاد اسلامی، اردبیل، ایران

چکیده

مقایسۀ شهودات و اندیشه‌های عرفای مسلمان و شیخ اشراق در باب وجود خدا و نورالأنوار و استخراج وجوه افتراق و اشتراک آن‌ها یکی از زمینه‌های مهم ترویج اندیشه‌های آنان و نیز زمینه‌سازی برای استفادۀ بهینه از آثار آن‌ها است؛ لذا، در این مقاله سعی شده است به اثبات مراتب احدیت و واحدیت در ذات نورالأنوار و اثبات اصالت وجود در حکمة‌ الإشراق سهروردی به روش تحلیلی و توصیفی پرداخته شود. در این مقاله دو مسئله پیش روست: اول اینکه آیا مراتب شهودیِ احدیت و واحدیت خدا علاوه بر خدای عارفان در وجود نورالأنوار سهروردی نیز، هرچند همانند عرفاء به مراتب واحدیت و احدیت اشاره نکرده است، مشاهده می‌شود؟ مسئلۀ دیگر اینکه آیا با توجه به دیدگاه اصالت وجودی سهروردی، وجود خدای عارفان با وجود خدای اشراق عین هم هستند و با توجه به دیدگاه اصالت ماهوی‌اش متقابل‌اند؟ نتیجه اینکه سهروردی در لابه‌لای کتب خویش به‌صورت نامحسوس، به احدیت و واحدیت مورد تأکید عرفاء اشاره کرده است و وجود خدا را با وجود نورالأنوار یکی می‌داند نه با ماهیت آن‌ها.

کلیدواژه‌ها

خدا؛ نورالأنوار؛ وجود؛ ماهیت؛ احدیت؛ اشتراکات

مراجع

ابراهیمی دینانی، غلامحسین. شعاع اندیشه و شهود در فلسفۀ سهروردی. چ5، تهران: حکمت، 1379.

ابن‌عربی، محی‌الدین اکبر. فصوص الحکم. تصحیح و ترجمه: خواجوی محمد. تهران: مولا، 1386.

آشتیانی، سیدجلال‌الدین. شرح مقدمۀ قیصری بر فصوص الحکم. قم: دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیه،1370.

 اکبری، رضا. «دیدگاه سهروردی در نفی تحقق عینی وجود و کاربست آن در قاعدۀ «الحق ماهیته إنیته»»، متافیزیک 3، ش. 11 و 12 (پاییز و زمستان 1390): 33-48.

امین، نصرت‏بیگم. تفسیر مخزن العرفان در علوم قرآن. چ1، بی‌جا، بی‌نا، بی‌‌تا.

خمینی، روح الله. توحید از دیدگاه امام خمینی(س). مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1392.

رحیمیان، سعید. «اسماء الهی در جهان نگری عرفانی امام خمینی» در امام خمینی و اندیشه‌های اخلاقی ـ عرفانی (مقالات عرفانی). چ1، قم: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی. چاپخانۀ دفتر تبلیغات اسلامی حوزۀ علمیۀ قم، 1383.

سبزواری، ملاهادی. شرح منظومه. تصحیح و تعلیق: حسن حسن‌زاده آملی. تهران: نشر ناب، 1379.

سهروردی، یحیی بن حبش. مجموعه مصنفات (شامل الواح عمادی و بستان القلوب). تصحیح و مقدمه: سیدحسین نصر. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1380.

سهروردی، یحیی بن حبش. مجموعه مصنفات (شامل الواح عمادی و بستان القلوب). تصحیح و مقدمه: سیدحسین نصر. تهران: انستیتوی مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1993م.

سهروردی، یحیی بن حبش. مجموعه مصنفات (شامل کتاب حکمة الاشراق، رساله فی اعتقاد الحکما و قصه الغربه الغربیه). تصحیح: هانری کربن. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی،1380.

شهرزوری، شمس‌الدین محمد. شرح حکمة ‌الإشراق. تصحیح و تحقیق: حسین ضیائی تربتی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1380.

صدرالدین قونیوی، محمد بن اسحاق. رسالة النصوص. تصحیح و تعلیق: حامد ناجی‌اصفهانی. قم: آیت اشراق، 1390.

ضیائی، حسین. معرفت و اشراق در اندیشۀ سهروردی. ترجمه: سیما نوربخش. تهران: نشر و پژوهش فرزان روز، 1384.

علم مهرجردی، نسرین و محمدکاظم شاکر. «رابطۀ خدا با انسان. تمثل. تجسد یا تجلی؟». انسان‌پژوهی، ش 28 (پاییز و زمستان 1391): 5-30.

قطب‌الدین شیرازی، محمود بن مسعود. شرح حکمة الإشراق. به اهتمام: مهدی محقق مهدی و عبدالله نورایی. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، 1383.

قیصری، داود بن محمود. شرح فصوص الحکم. تحقیق: سیدجلال‌الدین آشتیانى. چ1، تهران: شرکت اتنشارات علمى وفرهنگى، 1375.

قیصری، داود بن محمود. شرح القیصری علی فصوص الحکم. قم: بیدار، 1363.

کاشانى، عبدالرزاق. لطائف الأعلام فى إشارات أهل الإلهام. چ1، قاهره: مکتبة الثقافة الدینیة، 1426ق.

مجلسی، محمدباقر. بحار الأنوار لدرر الاخبار الائمه. تهران: دار الکتب الاسلامیة. 1315ق.

ملاصدرا، محمد بن ابراهیم. الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة (الأسفار). بیروت: دار التراث العربی، 1981.

منصوری لاریجانی، اسماعیل. سیری در اندیشۀ عرفانی امام خمینی. تهران: نشر آیه. 1377.

نسفی، عزیزالدین. مقصد اعلی. تهران: نشر گنجینه، بی‌تا.