ارزیابی ارتباط بین شاخص کیفیت خاک و تغییرات کربن آلی تحت تأثیر کاربری‌های مختلف‌ (مطالعه موردی: منطقه سهند استان آذربایجان شرقی)

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 01 تیر 1403

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geoeh.2023.81986.1354

نویسندگان

سولماز بی دست^* ؛ احمد گلچین

گروه علوم خاک، دانشکده کشاورزی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

چکیده

خاک‌های مرتعی به علّت دارا بودن مواد آلی زیاد همواره مورد توجه بوده است، در حالیکه تغییر کاربری آن‌ها تأثیر زیادی بر مقدار کربن آلی به‌عنوان کلید کیفیت خاک می‌گذارد. در این تحقیق کمی کردن کیفیت خاک در مراتع سهند استان آذربایجان شرقی و ارتباط احتمالی آن با کربن آلی خاک مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور نمونه‌های خاک از دو کاربری مرتع و زراعی با استفاده از روش نمونه‌برداری خطی جمع‌آوری و 12 ویژگی فیزیکی و شیمیایی خاک اندازه‌گیری و مقایسه آماری بین آن‌ها انجام شد. با استفاده از روش تجزیه مؤلفه‌ اصلی، حداقل مجموعه داده‌ها مؤثر بر کیفیت خاک استخراج گردید. سپس با کمک توابع امتیازدهی غیر‌خطی، شاخص کیفیت خاک تخمین زده شد. در نهایت الگوهای ارتباطی بین موثرترین نشانگر شناسایی شده و سایر ویژگی‌های خاک با استفاده از رگرسیون چند متغیره مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که مقدار شاخص کیفیت خاک مرتع (78/0) به طور معنی‌داری بالاتر از خاک زراعی (63/0) بود. کربن آلی بالاترین امتیاز (73/0) را در محاسبه کیفیت خاک به خود اختصاص داد. میانگین وزنی قطر خاکدانه (72/0)، رس (93/0)، جرم مخصوص ظاهری (24/0-) و رطوبت اشباع در خاک مرتع (04/0) و اسیدیته (13/0-) و هدایت الکتریکی (48/0-) در خاک زراعی ارتباط معنی‌داری (بیشترین ضریب رگرسیونی) را با کربن آلی نشان دادند. به‌طورکلی می‌توان بیان نمود که کاربری‌های‌ مختلف نقش مهمی را در تغییر کیفیت خاک از طریق اثرگذاری بر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک و به‌تبع آن تغییر در ورودی کربن آلی به خاک و حفظ آن در خاک ایفاء می-کنند.

کلیدواژه‌ها

توابع امتیازدهی؛ کربن آلی؛ کیفیت خاک؛ مرتع

مراجع