تجزیه به مؤلفه‌های اصلی و علّیت صفات آگرومورفولوژیک ژنوتیپ‌های نخود کابلی (Cicer arietinum L.) در کشت دیم بهاره و پاییزه

پژوهش‌های حبوبات ایران

دوره 14، شماره 1 - شماره پیاپی 27، خرداد 1402، صفحه 48-62   

نوع مقاله: مقالات پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/ijpr.v14i1.89295

نویسندگان

ولی‌اله یوسفی¹؛ جعفر احمدی^{* 2}؛ داود صادق‌زاده اهری³؛ عزت‌اله اسفندیاری⁴

¹دانش‌آموخته دکتری اصلاح نباتات، گروه مهندسی ژنتیک و به‌نژادی گیاهی، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره)، قزوین، ایران

²استاد گروه مهندسی ژنتیک و به‌نژادی گیاهی، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره)، قزوین، ایران

³دانشیار بخش تحقیقات حبوبات دیم مؤسسه تحقیقات کشاورزی دیم کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، مراغه، ایران

⁴استاد گروه مهندسی تولید و ژنتیک گیاهی، دانشکده کشاورزی دانشگاه مراغه، مراغه، ایران

چکیده

جهت ارزیابی ماهیت و نوع روابط موجود در بین برخی صفات زراعی و عملکرد دانه نخود کابلی، 108 ژنوتیپ و رقم به‌همراه چهار رقم شاهد در قالب طرح آزمایشی آگمنت تحت دو شرایط تنش سرما (کشت پاییزه) و بدون تنش (کشت بهاره) در مرزعه تحقیقاتی موسسه تحقیقات کشاورزی دیم کشور مورد مطالعه قرار گرفتند. بر اساس تجزیه همبستگی ساده مشخص گردید که در هر دو شرایط کشت بهاره و پاییزه صفات تعداد غلاف کل، تعداد غلاف‌های تک‌‌بذری و عملکرد زیست‌توده بیشترین همبستگی را با عملکرد دانه داشتند. در کشت بهاره تعداد غلاف کل اثر مستقیم زیادی بر عملکرد دانه داشت، ولی اثر غیرمستقیم تعداد غلاف کل از طریق وزن 100 دانه بر عملکرد دانه منفی بود. در کشت پاییزه با وجود اثر مستقیم بالای تعداد غلاف کل بر عملکرد دانه، به دلیل اثر غیرمستقیم منفی از طریق تعداد غلاف پوک، ضریب همبستگی ساده تعداد غلاف کل با عملکرد دانه بسیار زیاد نبود. در کشت بهاره ژنوتیپ­های 108 ،63، 65 و 99 بیشترین تعداد غلاف کل، تعداد غلاف تک‌بذری، زیست‌توده و عملکرد تک بوته و ژنوتیپ‌های 55، 76، 81، 82، 84، 85 و 88 بالاترین وزن 100 دانه و طول و قطر غلاف را دارا بودند. در کشت پاییزه، ژنوتیپ‌های 87 و 22 مقدار زیست‌توده و عملکرد تک‌بوته بیشتر، ژنوتیپ‌های 45 و 65 تعداد غلاف کل و تعداد غلاف تک‌بذری بیشتر، ژنوتیپ 89 تعداد غلاف کل و زیست‌توده بیشتر و ژنوتیپ 94 تعداد غلاف کل، تعداد غلاف تک‌بذری، زیست‌توده و عملکرد تک‌بوته بیشتری نشان دادند. در هر دو کشت پاییزه و بهاره، تعداد غلاف کل بیشترین اثر مثبت و مستقیم را بر عملکرد دانه داشت. بنابراین توصیه می‌شود در برنامه‌های به‌نژادی در راستای افزایش عملکرد دانه در ژنوتیپ‌های نخود در هر دو شرایط تنش سرما و بدون تنش، گزینش بر اساس تعداد غلاف کل در بوته صورت پذیرد که صفتی قابل رؤیت بوده و اندازه‌گیری آن ساده است.

کلیدواژه‌ها

تجزیه رگرسیون؛ تحمل سرما؛ کشت پاییزه؛ عملکرد دانه

مراجع

1. Akbarpoor, M. and Mahdavi-Damghani, A. 2017. The role of agricultural economics in reducing poverty and achieving food security. In Second National Conference on Economics, Management and Accounting, July 6, 2017. Shahid Chamran University of Ahvaz. (In Persian).
2. Ali, M.A., Nawab, N.N., Abbas, A., Zulkiffal, M. and Sajjad, M. 2009. Evaluation of selection criteria in Cicer arietinum using correlation coefficients and path analysis. Australian Journal of Crop Science 3(2): 65-70.
3. Dahl, W.J., Foster, L.M. and Tyler, R.T. 2012. Review of the health benefits of peas (Pisum sativum). British Journal of Nutrition 108(S1): S3-S10.
4. Dashti, H., Yousefi-Sorooshak, M., Bihamta, M.R. and Gholizadeh-Vazvani, M. 2019. Evaluation of Chickpea (Cicer arietinum L.) Genotypes for Cold Resistance in Autumn Cultivation in Rafsanjan Region of Iran. Journal of Crop Breeding 11(29): 181-192. (In Persian).
5. 2018. FAO-STAT; Statistical Database of the United Nation Food and Agriculture Organization. Available at: www.fao.org/faostat/en/#data/QC.
6. Farshadfar, A. 2001. The principles and methods of multivariate statistics. Razi university of Kermanshah punlishers.
7. Farshadfar, M. and Farshadfar, E. 2008. Genetic variability and path analysis of chickpea (Cicer arientinum) landraces and lines. Journal of applied sciences 8(2): 3951-3956.
8. Fraser, J. and Eaton, G.W. 1983. Application of yield component analysis to crop research. Field crop 39:787-797.
9. Gediya, L.N., Patel, D.A., Kumar, S., Kumar, D., Parmar, D.J., and Patel, S.S. 2019. Phenotypic variability, path analysis and molecular diversity analysis in chickpea (Cicer arietinum). Vegetos 32(2): 167-180.
10. Habibpour-Mehrban, F., Maali-Amiri, R., Zeinali-Khaneghah, H., and Dashtaki, M. 2014. Morphological variations black chickpeas by using multivariate analysis methods. Iranian Journal of Field Crop Science, 45(1): 23-30. (In Persian).
11. Karami, E., Ghannadha, M.R., Naghavi, M.R. and Mardi, M. 2005. An evaluation of drought resistance in barley. Iran Journal Agricultural Sciences 36(3):547-60. (In Persian).
12. Karamidehkordi, E. 2010. A country report: Challenges facing Iranian agriculture and natural resource management in the twenty-first century. Human Ecology 38(2): 295-303.
13. Koivunen, E., Partanen, K., Perttilä, S., Palander, S., Tuunainen, P. and Valaja, J. 2016. Digestibility and energy value of pea (Pisum sativum), faba bean (Vicia faba L.) and blue lupin (narrow-leaf) (Lupinus angustifolius) seeds in broilers. Animal Feed Science and Technology 218: 120-127.
14. Kumar, A., Yadav, A.K., Nath, S. and Yadav, P. 2017. Interrelationships and path analysis of yield attributes in chickpea (Cicer arietinum) germplasm. Journal of Food Legumes 30(4): 301-303.
15. Mardi, M., Taleei, A.R. and Omidi, M. 2003. A study of genetic diversity and identification of yield components in Desi chickpea. Iranian Journal of Agricultural Science 34(2): 345-351. (In Persian with English Summary).
16. Naghavi, M. R. and Jahansouz, M. R. 2005. Variation in the agronomic and morphological traits of Iranian chickpea accessions. Journal of Integrative Plant Biology 47(3): 375-379.
17. P. and Ebrahimi, M.A. 2013. Advanced statistical methods in biological and agricultural sciences. Yadvare-e Ketab Publishing Center. (In Persian).
18. Nezami, A., Sedaghatkhahi, H., Porsa, H., Parsa, M. and Bagheri, A.R. 2010. Evaluation of autumn sowing chickpea (Cicer arietinum) genotypes of cold tolerant under supplemental irrigation. Iranian Journal of Field Crops Research 8(3): 415-423. (In Persian).
19. Pundir, R.P.S., Reddy, K.N. and Mengesha, M.H. 1992. Pod volume and pod filling as useful traits of chickpeas. International Chickpea Newsletter 27: 27-28.
20. Sadeghzadeh-Ahari, D. 2015. Tips on autumn cultivation of chickpeas and lentils (First section). Moravej 152-153: 17-18. (In Persian).
21. Sedaghatkhahi, H., Parsa, M., Nezami, A., Porsa, H. and Bagheri, A. 2011. Evaluation of yield and yield components of cold tolerant chickpea genotypes under delayed planting conditions in Mashhad. Iranian Journal of Field Crops Research 9(3): 323-330. (In Persian).
22. Seyedhamzeh, S. and Damari, B. 2017. The conceptual model of food and nutrition security in Iran. Community Health 4(3): 223-232.
23. Singh, I.S., Hussain, M.A. and Gupta, A.K. 1995. Correlation studies among yield and yield contributing traits in F2 and F3 chickpea populations. International Chickpea and Pigeonpea Newsletter 2: 11-13.
24. Singh, K.B., Bejiga, G. and Malhotra, R.S. 1990. Associations of some characters with seed yield in chickpea collections. Euphytica 49(1): 83-88.
25. Singh, N. 2017. Pulses: an overview. Journal of Food Science and Technology 54(4): 853-857.
26. Temba, M.C., Njobeh, P.B., Adebo, O.A., Olugbile, A.O. and Kayitesi, E. 2016. The role of compositing cereals with legumes to alleviate protein energy malnutrition in Africa. International Journal of Food Science & Technology 51(3): 543-554.
27. Uddin, M.J., Hamid, M.A., Rahman, A.R.M.S. and Newaz, M.A. 1990. Variability, correlation and path analysis in chickpea (Cicer arietinum) in Bangladesh. Bangladesh Journal of Plant Breeding and Genetics 3(12): 51-55.
28. Vijaykumar, C.H.M., Salimath, P.M., Goud, J.V. and Parameshwarappa, R. 1991. Genetic Variability and Genotype×Environment Interaction in Chickpea. Journal-Maharashtra Agricultural Universities 16: 37-37.
29. Williams, C.M., King, J.R., Ross, S.M., Olson, M.A., Hoy, C.F. and Lopetinsky, K.J. 2014. Effects of three pulse crops on subsequent barley, canola, and wheat. Agronomy Journal 106(2): 343-350.
30. Zeinali, H., Nasrabadi, A., Hoseinzadeh, H., Chogan, R. and Sabokdast, M. 2005. Factor analysis on spatial corn varieties. Crop Science Journal of Iran 36(4): 895-902.