رتبه‌سنجی علم امام از نگاه فیلسوفان صدرایی

جستارهایی در فلسفه و کلام

دوره 55، شماره 1، شهریور 1402، صفحه 59-70   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/epk.2023.81476.1220

نویسنده

محمد حسن نادم^*

عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان ومذاهب

چکیده

امامت آموزه‌ای کلامی است که همۀ پیروان فرق و مذاهب اسلامی دربارۀ ضرورت آن اتفاق‌نظر دارند و هرکدام با در نظر گرفتن اوصاف وخصایصی به آن نظر انداخته‌اند. شیعیان از بدو پیدایش مسئلۀ امامت تاکنون علاوه‌بر ویژگی‌های مشترک، بر سه ویژگی اختصاصی (نص، عصمت وعلم) تأکید فراوان کرده‌اند و ازاین‌جهت، امامت را در نظام اعتقادی خود متمایز از امامت‌های دیگر مذاهب اسلامی قرار داده‌اند و هویت و قوام تشیع خود را به امامتی با ویژگی‌های مذکور پیوند زده‌اند؛ ازاین‌رو، مشاهده می‌شود بخش درخور توجهی از تلاش‌های علمی متکلمان امامیه در بحث امامت به این سه ویژگی با ترتیب اولویت اختصاص یافته است. این جستار بنا دارد صرف‌نظر از تحقیقاتی که بیشتر به تبیین، توجیه و دفاع از آموزه‌های یادشده با در نظر گرفتن ترتیب یادشده پرداخته‌اند، برگ نوینی به پروندۀ علمی علم امام بیفزاید و با ارائۀ شواهد و قرائن، نقش علم امام، اهمیت و جایگاه زیربنایی و رتبی آن نسبت به دو ویژگی دیگر را با روش توصیفی ـ تحلیلی ازنگاه فیلسوفان صدرایی بیان کند. همچنین، بسترساز توجه بیشتر کلامیان به آموزۀ علم امام در نظام تدوین و آموزش علم کلام باشد.

کلیدواژه‌ها

امامت؛ علم امام؛ نص؛ عصمت

مراجع

اسلامی، سیدحسن. مرور کلی بر امامت در میراث کلامی شیعه.ضمیمه معارف کلامی شیعه: کلیات امامت. قم: سازمان سمت و دانشگاه ادیان و مذاهب، 1393.

1393.

امیرخانی، علی. نص، ضمیمه معارف کلامی شیعه: کلیات امامت. قم: سازمان سمت و دانشگاه ادیان و مذاهب،1393.

توکلی، زهرا و مجید صادقی حسن‌آبادی و جعفر شانظری. «واکاوی نسبت علم و عصمت از نگاه ملاصدرا». حکمت صدرایی، ش. 17(1399): 21-34.

رخشاد، محمدحسین. در محضر علامه طباطبایی. قم: آل علی علیه‌السلام، 1381.

سبحانی تبریزی، جعفر. الفکر الخالد فی بیان العقائد. قم: مؤسسة الامام الصادق علیه‌السلام. 1425ق.

سبزواری، ملاهادی. اسرار الحکم. تحقیق: ابوالحسن شعرانی و ابراهیم میانجی. تهران: چاپ اسلامیه، 1351.

سید مرتضی، علی بن الحسین الموسوی. الشافی فی الإمامة. تحقیق: عبدالزهرا الحسینی الخطیب. تهران: مؤسسة الصادق(ع) للطباعه والنشر، 1410ق.

سیوری حلی، جمال‌الدین مقداد بن عبدالله. ارشاد الطالبین الی نهج المسترشدین. تحقیق: سیدمهدی رجایی و سیدمحمود مرعشی. قم: مکتبة آیة‌الله المرعشی النجفی، 1405ق.

سیوری حلی، جمال‌الدین مقداد بن عبدالله. اللوامع الإلهیة فی المباحث الکلامیة. تحقیق: سیدمحمدعلی قاضی طباطبایی. تبریز: بی‌نا، 1397ق.

سیوری حلی، جمال‌الدین مقداد بن عبدالله. نهج المسترشدین فی اصول الدین. تحقیق: سیداحمدحسینی و هادی یوسف. قم: مجمع الذخائر الإسلامیة، بی‌تا.

شبر، سیدعبدالله. حق الیقین فی اصول الدین. بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، 1418ق.

شریف القرشی، باقر. حیاة الإمام موسی بن جعفر(ع). بیروت: دارالتعارف، 1398ق.

شیخ طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن بن علی. الإقتصاد فیما یتعلق بالإعتقاد. نجف: منشورات جمعیة منتدی النشر، 1399ق.

شیخ طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن بن علی. التبیان فی تفسیر القرآن. تحقیق: احمد حبیب قصیر عاملی. بی‌جا: مکتب الاعلام الاسلامی، 1409ق.

صدوق، ابوجعفرمحمدبن حسین بن بابویه قمی. کمال الدین وتمام النعمه.تحقیق: علی اکبر غفاری.تهران: دارالکتب الاسلامیه، 1395ق.

طباطبایی، سید محمد حسین. المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: موسسه الاعلمی للمطبوعات، 1393ق.

طوسی، خواجه نصیرالدین. تلخیص المحصل معروف به نقد المحصل به انضمام رسائل و فوائد کلامی. به اهتمام: عبدالله نورایی. تهران: دانشگاه تهران و دانشگاه مک گیل شعبۀ تهران، 1359.

عسکری، سیدمرتضی. معالم المدرستین. تهران: مرکز الطباعه والنشر للجمیع العالمی لإهل البیت، 1426ق.

علامه حلی، حسن بن یوسف بن مطهر. کشف المراد فی شرح تجرید الإعتقاد. تحقیق: آیت‌الله حسن‌زاده آملی. قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین، 1417ق.

فاضل یزدی مطلق، محمود [و دیگران]. امامت‌پژوهی. مشهد: دانشگاه علوم اسلامی رضوی، 1381.

فرمانیان، مهدی. عصمت امامان شیعه. ضمیمه معارف کلامی شیعه: کلیات امامت. قم: سازمان سمت و دانشگاه ادیان و مذاهب، 1393.

فیاض، عبدالله. تاریخ الإمامیة واسلافهم من الشیعة. بیروت: مؤسسة الأعلمی، 1395ق.

قفاری، ناصر بن عبدالله. اصول مذهب الشیعة الإمامیة الإثنی عشریة عرض و نقد. بی‌جا، بی‌تا.

کلینی، محمد بن یعقوب. اصول کافی. ترجمه و شرح فارسی: محمدباقر ملبوبی. تهران: اسوه، 1383.

لاری، سیدعبدالحسین. رسائل سید لاری. تحقیق: سیدعلی میرشریفی. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1377.

لاهیجی، حسن بن عبد الرزاق. سرمایۀ ایمان در اصول اعتقادات. تصحیح: صادق لاریجانی آملی. تهران: الزهراء، 1362.

لاهیجی، حسن بن عبد الرزاق. گوهر مراد. تحقیق: مؤسسۀ تحقیقاتی امام صادق(ع). تهران: سایه، 1383.

محقق حلی، نجم‌الدین ابوالقاسم جعفر بن الحسن بن سعید. المسلک فی اصول الدین تلیه الرسالة الماتعیة. تحقیق: رضا استادی. مشهد: بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی، 1373.

مدرسی طباطبایی، سیدحسین. مکتب در فرایند تکامل. ترجمه: هاشم ایزدپناه. نیوجرسی: مؤسسۀ انتشاراتی داروین، 1374.

مطهری، مرتضی. مجموعه آثار. تهران: صدرا، بی‌تا.

مفید، محمد بن نعمان العکبری. الفصول المختارة. قم: المؤتمر العالمی لالفیه الشیخ المفید، 1413ق.

مفید، محمد بن نعمان العکبری. اوائل المقالات فی المذاهب والمختارات. بی‌جا: مؤسسۀ مطالعات اسلامی، بی‌تا.

ملاصدرا، محمد بن ابراهیم. الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة (الأسفار). بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1360.

ملاصدرا، محمد بن ابراهیم. الحکمة المتعالیة فی الأسفار العقلیة الأربعة (الأسفار). تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدر، 1383.

ملاصدرا، محمد بن ابراهیم. مفاتیح الغیب. تصحیح: محمدجواد خواجویی. تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1363.

ملاصدرا، محمد بن ابراهیم. تفسیر القرآن الکریم. قم: بیدار،1366.

موسوی لاری، سیدعلی‌اصغر. اصول العقائد فی الاسلام. تعریب: محمدهادی یوسفی غروی. بی‌جا: مطبعة مکتب نشر الثقافة الاسلامیة، 1368.

میرزایی، عباس. ابن قبه رازی. قم: پژوهشگاهعلوم وفرهنگ اسلامی، 1394.

نادم، محمدحسن. علم امام: مجموعه رسائل. ج1، قم: دانشگاه ادیان و مذاهب، 1400.

نادم، محمدحسن. علم امام: مجموعه رسائل. قم: دانشگاه ادیان و مذاهب، 1401.

نادم، محمد حسن. علم امام: مجموعه مقالات. قم: دانشگاه ادیان ومذاهب، 1387.

نادم، محمدحسن. علم امام، ضمیمه معارف کلامی شیعه: کلیات امامت. قم: سازمان سمت و دانشگاه ادیان و مذاهب، 1393.

نادم، محمدحسن. علم غیب از نگاه عقل و وحی. قم: دانشگاه ادیان ومذاهب، 1395.

نراقی، محمدمهدی. انیس الموحدین. تصحیح: آیت‌الله قاضی طباطبایی. تهران: الزهراء، 1369.