جایگاه شمال آفریقا در گفتمان های ژئوپلیتیکی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران با تاکید بر کشور لیبی

پژوهش ‎های جغرافیای سیاسی

دوره 8، شماره 3 - شماره پیاپی 31، آذر 1402، صفحه 87-110   

نوع مقاله: مقالات علمی -پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/pg.2023.80946.1197

نویسندگان

مرضیه هنری چوبر¹؛ مرتضی قورچی^{* 2}

¹دانش آموخته جغرافیای سیاسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

²استادیار جغرافیای سیاسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

منطقه شمال آفریقا و کشور لیبی ازجمله مناطق جغرافیایی پیرامونی برای ایران هستند که جمهوری اسلامی ایران در آن سطحی از علایق ژئوپلیتیکی را دارا بوده است. این علایق ژئوپلیتیکی اما به‌واسطه فاصله جغرافیایی زیاد به‌صورت قابل‌توجهی با کنش ژئوپلیتیک ایران در منطقه همراه نبوده است. به‌بیان‌دیگر هرچند موقعیت راهبردی شمال آفریقا به‌مثابه یک مشوق سبب جلب‌توجه ایران به این منطقه شده است، اما محدودیت­های جغرافیایی مانع از آن شده است که جمهوری اسلامی ایران در مقایسه با سایر مناطق جغرافیایی پیرامونی حضور فعالی در این منطقه داشته باشد. بااین‌وجود فقدان حضور ملموس ایران در این منطقه را نمی­توان به‌صراحت به معنای بی‌اهمیت بودن منطقه شمال آفریقا برای گفتمان ژئوپلیتیکی جمهوری اسلامی ایران دانست. همین موضوع باعث شده است که نویسندگان این پژوهش تلاش نمایند تا به دنبال پاسخگویی به این پرسش­ها باشد که منطقه شمال آفریقا و به‌ویژه کشور لیبی در گفتمان ژئوپلیتیکی ایران از چه جایگاهی برخوردار هستند و در طول زمان تغییرات احتمالی در گفتمان ژئوپلیتیکی جمهوری اسلامی ایران نسبت به این منطقه چه بوده است؟ برای پاسخگویی به این پرسش در این مقاله گفتمان­های ژئوپلیتیکی جمهوری اسلامی ایران در قبال لیبی در قالب 5 دوره مختلف موردبررسی قرارگرفته است. یافته­های این پژوهش نشان‌دهنده آن است که از زمان شکل­گیری جمهوری اسلامی ایران تحت تأثیر رویکرد آرمان‌گرایی و علایق رهبران سیاسی ایران برای همراه نمودن سایر حکومت­های انقلابی سطحی از همراهی میان لیبی و ایران قابل‌مشاهده بوده است و این روند تا پایان دوره نخست (1368) ادامه داشته است. اما در دوره­های بعدی تحت تأثیر گرایش نسبی بخشی از بدنه تصمیم­ساز در سیاست خارجی ایران به سمت واقع‌گرایی نقش و اهمیت لیبی در گفتمان ژئوپلیتیکی ایران به‌مرور کاسته شده است. بااین‌وجود تحت تأثیر برخی عوامل ژئوپلیتیکی و خیزش مجدد رویکردهای آرمان‌گرایانه و انقلابی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران لیبی در گفتمان ژئوپلیتیکی جمهوری اسلامی ایران بخشی از اهمیت سابق خود را بازیافته است.

کلیدواژه‌ها

گفتمان‌های ژئوپلیتیکی؛ امر سیاسی؛ شمال آفریقا؛ لیبی

مراجع

1. Agnew, J., & Corbridge, S., (1995). Mastering space - hegemony, territory and international political economy. London: Routledge.
2. AhmadiPour, Z., & Rashidi, Y., (2018). A Geopolitical Analysis: Representation of Spaces of Fear‎ in Cinema. 14(50), 21-55. [ In Persian]
3. AhmadiPour, Z., & Rashidi, Y., (2020). Geographical Imagination and Geopolitical Representation. Tehran: University of Tehran.[ In Persian]
4. Ajili, H., & Chadori, Sh., (2014). The role of the United Nations in the Libyan crisis (2011 AD). Political Science: Journal of Political Studies, 24, 153-178. [In Persian]
5. Alaei, H., (2012). The role of the UN Security Council in the collapse of the Gaddafi regime. Summer strategy, 63(1), 113-140. [In Persian]
6. Alamdar, E., Kolaee, E., (2022). Geopolitical analysis of relations between Iran and Russia after the Islamic revolution with an emphasis on Morgenth's balance of power theory. Political Geography Research Journal, 7(1), 1-18. [In Persian]
7. int. (2018). Assembly. In access at: https://web.archive.org/web/20181129014804/https://au.int/en/organs/assembly retrieved in 4^th April 2023
8. Azarmi, A., (2021). Explaining foreign policy in the theory of the revolutionary system from the perspective of discourse analysis. Researches of Islamic Revolution, 10(4),107-135.[In Persian]
9. Aziz zadeh Tasouj, M., Ahmadipour, Z., & Hafeznia, M.R. (2022). An introduction to the concept of peace geopolitical discourse. Research Journal of Political Geography, 7(1), 1-27. [In Persian]
10. Claessen, E., (2023). The making of a narrative: The use of geopolitical othering in Russian strategic narratives during the Ukraine crisis. Media, war & conflict, 16(1),82-99.
11. Dalby, S. (1990). American security discourse: the persistence of geopolitics. Political Geography Quarterly, 21 (9) 171-188.
12. De-Vos, (2003). Discourse theory and the study of ideological (trance) – formation: analyzing social democratic revisionism. journal of pragmatics.
13. Echmidt, C., (2017). The concept of the political matter. (Jirani, Y., & Namazi, R., Trans.).Goghnous Publications. [In Persian]
14. Firouzabadi, S.J., (2017). foreign policy of the Islamic Republic of Iran; Samt [In Persian]
15. Howarth, D., (1998). Discourse theory. scientific research journal of political science, 1(2), 156-183. [In Persian]
16. https://akharinkhabar.ir/politics/1640730 retrieved in 4^th April 2023
17. (2022). World Economic Outlook database. In access at: https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2022/Octobe retrieved in 4^th April 2023
18. ir. (2000). https://www.irna.ir/news/5651607/ retrieved in 4^th April 2023
19. Jafari, A.A. & Dian, J., (2016). Diversity of Discourse of Foreign Policy and Aspects of Iran's New Nuclear Diplomacy. Strategic Researches of Politics, 5(16), 93-121.[ In Persian]
20. Jorgensen, M., & Phillips, L., )2002(. Discourse Analysis as Theory and Method, SAGE Publications Ltd, London EC2A 4 PU.
21. Kurecic, P., (2008). Nato Enlargment: A,,Geopolitical Vicory of the United States in the Post-Cold War Era? Result and Perspectives,Original Scientific Paper. Hrvatski Geografski Glasnik, 25-42.
22. Lombardo, E., & Kantola, J., (2021). Social constructivism. The Routledge handbook of gender and EU politics. London: Routledge.
23. Moein-al-Dini, J., & Entezarmahdi, M., (2009). Iranian Foreign Policy 1989-2005. Daneshnameh, 2(3)189-216.[ In Persian]
24. Moradi, A., & Afzali, R., (2013). New Thoughts in Geopolitics. Zeitun Sabz Publications. [In Persian]
25. Nourizadeh, F., & Goodarzi, M., (2021). Investigating the geopolitical and geoeconomic role of energy transit (oil and gas) of the Persian Gulf on Iran's national security. Islamic World Political Studies, Islamic World Studies Association, 11(4), 99-120. [In Persian]
26. Oslender, U., (2020). Antigeopolitics. In: International Encyclopedia of Human Geography. In access at: https://www.sciencedirect.com/topics/social-sciences/geopolitical-discourse.
27. Pourqioumi, A.. (2015). The role of geopolitical factors on Islamic awakening. Scientific Quarterly of National Security, 5(18), 145-170. [In Persian]
28. Rashidi, Y., AhmadiPour, Z.,Alemi, A., & Baiat, Moloud. (2020). The Role of Geographical Imagination and Geopolitical Representation in Dividing Space/Place into "our" and "their". Geopolitics Quarterly, 16(60),79-100.
29. Rezaeipanah, A., & Shokati Moghareb, S., (2018). Analysis of political discourse (Americanism as a construction), Tetisa Publications. [In Persian]
30. Salehizadeh, A.H., (2011). An introduction to Michel Foucault's discourse analysis. Social cultural knowledge, 2(11), 113-141. [In Persian]
31. Sarkhil, B., Mohammadi Fard, M., (2018). Islamic-Iranian Model of Relations with Africa. International Political Research, No.37, 1-17.[ In Persian]
32. Soleimani, R., (2022). Discursive analysis of Thirteen Iranian administration’s Foreign policy, Strategic studies of public policy. 12(44), 64-87.[ In Persian]
33. Soroush, A., & Asgharian, Z., (2011). The Islamic awakening of Libya and the future horizons of the Islamic Republic of Iran, political science: the journal of religious currents of knowledge in the international arena, 6(1), 127-156. [In Persian]
34. Su, P., & Huntington, H.P., (2023). Using critical geopolitical discourse to examine China’s engagement in Arctic affairs. Territory, Politics, Governance, 11(3), 590-607.
35. org. (2022). World Population Prospect. In access at: https://population.un.org/wpp/ retrieved in 4^th April 2023.
36. un.org. (2023). Countries or areas / geographical regions. In access at: https://unstats.un.org/unsd/methodology/m49/#geo-regions retrieved in 4^th April 2023