تفسیرِ «بازار بهشت» در عرفانِ ابن‌عربی

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقاله 3، دوره 55، شماره 2 - شماره پیاپی 111، اسفند 1402، صفحه 49-67   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/epk.2023.81798.1230

نویسندگان

امیر یوسفی¹؛ علی اشرف امامی^{* 2}

¹دانشجوی دکتری ادیان و عرفان دانشگاه فردوسی مشهد

²دانشیار گروه ادیان و عرفان دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

   مفهومِ «صورت» کلیدِ اساسیِ فهمِ بازار بهشت نزدِ ابن‌عربی‌ست و نگاهِ عارفان متقدّم نسبت به این موضوع فقط وصفِ مختصری‌ست که آن هم ناشی از شهرتِ روایتِ «سوق الجنه» در سنّتِ اسلامی‌ می‌باشد. از منظرِ ابن‌عربی که بیش از همه و به نحوِ خاصّی به بازار بهشت پرداخته است، کارکردها و اندیشه‌های عرفانیِ ‌‌مختلفی تحلیل و استنباط شده که از این قرار است: 1- بازار بهشت به عنوان پلی ارتباطی با جهان‌های دیگر 2- بازار بهشت مکانی برای طلب هر چیز 3- تفاوتِ خرید و فروش در بازار بهشت 4- فرق میان عالم جسم و عالم مجرّد تفاوتی اعتباری‌ست نه حقیقی 5- بازار بهشت در برزخ یا پس از قیامت 6- بازار بهشت و تکامل نفس 7- بازار بهشت و اتساع علم الهی. آنچه این مفهوم را به ابن‌عربی و اندیشة او گره می‌زند تفصیلِ معرفتیِ اوست که در مواردی منحصر به فرد به نظر می‌رسد.

کلیدواژه‌ها

بازار بهشت؛ ابن‌عربی؛ صورت؛ سوق الصور؛ جهان‌های موازی؛ خرید و فروش

مراجع

ابن‌حبان ( أبو حاتم محمد بن حبان البستی)، 1414هـ / 1993م، صحیح ابن حبان، مؤسسة الرسالة

ابن‌عربی، 1367، التجلیّات الالهیّه، به تحقیق عثمان اسماعیل یحیی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی

ابن‌عربی، 1948، ایام الشأن، ضمن مجموعةرسائل ابن العربی، طبع اولی. حیدرآباد هند، احیاء التراث العربی

ابن‌عربی، 1994، الفتوحات المکیه فی 14المجلدات، بتصحیح عثمان یحیی، بیروت، دارالاحیاء التراث العربیه

ابن‌عربی، بی‌تا 2، بلغة الغواص، دمشق،  مکتبة ریاض المالح الخاصة

ابن‌عربی، بی‌تا،  الفتوحات المکیه فی اربع المجلدات، بیروت، طبعه الاولی، نشر دارالصادر

ابن‌ماجه (محمد بن یزید القزوینی)، بی‌تا، سنن ابن ماجه، المکتبة العلمیة

أحمد‌بن‌حنبل ( أحمد بن محمد بن حنبل بن هلال بن أسد)، 1414هـ / 1993م،  مسند الإمام أحمد، دار إحیاء التراث العربی

بیدوازی، رشید‌الدین محمد، اسطر غیبیه، قم، نسخة خطی در کتابخانة عمومی آیت الله مرعشی

الترمذی ( محمد بن عیسى بن سورة الترمذی)، بی‌تا، سنن الترمذی، دار الکتب العلمیة

جهانگیری، اسحاق، 1361، ابن‌عربی چهرة برجستة عرفان اسلامی، تهران، چاپ دوم، نشر دانشگاه تهران

چیتیک، ویلیام، 1394، عوالم خیال: ابن‌عربی و مسئلة اختلاف ادیان، ترجمة قاسم کاکایی، تهران، چاپ هفتم، نشر هرمس

حکیم، سعاد، 1397،  معجم الصوفی، ترجمة ناصر طباطبایی، تهران، چاپ دوم، نشر مولی

الدرامی ( عبد الله بن عبد الرحمن الدرامی السمرقندی)، 1407 هـ/1987م، سنن الدارمی، دار الکتاب العربی

شعیری، تاج الدین محمد بن محمد، بی‌تا، جامع الاخبار، قم، منشورات الرضی

غزالی، ابوحامد، 1421، مجموعه الرسائل، لبنان، بیروت، نشر دارالفکر

کاشانی، فیض، محسن بن مرتضی، 1375، نوادر الاخبار فی ما یتعلق باصول الدین، تحقیق مهدی انصاری قمی، تهران، نشر پژوهشگاه علوم انسانی و  مطالعات فرهنگی

مسلم (مسلم بن الحجاج القشیری)، بی تا، صحیح مسلم، خمسه اجزاء، دار إحیاء الکتب العربیة

مولانا، 1397، مثنوی معنوی، تصحیح محمد علی موحد، تهران، نشر هرمس و فرهنگستان زبان و ادب فارسی

میبدی، احمدبن محمد، 1371، کشف الاسرار و عده الابرار، تهران، نشر امیرکبیر

النووی ( أبو زکریا محیی الدین یحیى بن شرف النووی)، 1416هـ / 1996م، شرح النووی على مسلم، دار‌الخیر

همدانی، عین‌القضات، 1370، تمهیدات، تصحیح عفیف عسیران، تهران، چاپ سوم، نشر منوچهری

یوسفی، امیر،  1399، نسبت سلوک و شهود در ‌اندیشة مولانا و ابن‌عربی، پایان نامة کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران