تحلیل نوشهرگرایی با تأکید بر حس تعلق به مکان (نمونۀ موردی: منطقۀ 2 کلان‌شهر مشهد)

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقاله 7، دوره 21، شماره 2 - شماره پیاپی 43، تیر 1402، صفحه 197-227   

نوع مقاله: پژوهشی-مطالعه موردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgrd.2023.74340.1100

نویسندگان

هادی سلیمانی مقدم^{* 1}؛ مهسا مقدم شخصی²

¹استادیار جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده جغرافیا و علوم محیطی، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران

²کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشکده جغرافیا و علوم محیطی، دانشگاه حکیم سبزواری، سبزوار، ایران

چکیده

هدف پژوهش حاضر، سنجش معیارهای جدید و ویژگی­های طراحی یک شهر بر مبنای اصل توجه به حس مکان در نوشهرگرایی در وهله اول و در گام دوم بررسی میزان انطباق منطقه 2 شهرداری کلان­شهر مشهد با این معیارها و تعیین اولویت هریک از شاخص­ها بود. با توجه به رویکردهای نظری این پژوهش، مطالعه حاضر با روش توصیفی-تحلیلی بود. برای گردآوری داده­ها و اطلاعات علاوه‌بر مطالعات کتابخانه­ای و استفاده از طرح­های شهری، نخست برای شناسایی شاخص­های تحقیق، از طریق پرسش‌نامه به جمع­آوری اطلاعات اقدام شد؛ بر این اساس، 4 شاخص و 9 زیرشاخص مطرح در این زمینه شناسایی شد. براساس فرمول کوکران، 391 پرسش‌نامه در بین شهروندان منطقه 2 شهر مشهد توزیع شد. برای بررسی سؤالات تحقیق از نرم‌افزار SPSS و آزمون­های آماری رگرسیون و  T تک‌‌نمونه­ای و از مدل تصمیم­گیری براساس مقایسات زوجی DEMATEL استفاده شد. نتایج تحقیق از میان 391 شهروند نواحی چهارگانه منطقه 2 شهرداری مشهد حاکی از متوسط بودن سطح شاخص­های چهارگانه تحقیق است. یافته­های حاصل از تحلیل آزمون رگرسیون چند متغیره خطی بیانگر این است که چهار شاخص تحقیق به دلیل اینکه سطح خطای مقدار t آن‌ها کمتر از 0.05 است، تأثیر زیادی بر حس مکان داشته‌اند. نتایج آزمون تی، فرضیه تحقیق مبنی بر متوسط بودن حس مکان در منطقه را تأیید کرده و آزمون رگرسیون خطی، ارتباط هریک از شاخص­ها برای حس مکان را تأیید می­کند. در بین نواحی چهارگانه منطقه 2، به‌ترتیب ناحیه 2 با میانگین 27/3، ناحیه 3 با میانگین 19/3، ناحیه 4 با میانگین 91/2 و ناحیه 1 با میانگین 83/2 وضعیت مناسبی برای بهبود حس مکان دارند. درنهایت تکنیک دیمتل نشان می­دهد که شاخص­ زیست‌محیطی با میانگین 93/3 دارای بیشترین اهمیت برای تقویت حس مکان در منطقه 2 شهرداری مشهد است.
 

کلیدواژه‌ها

نوشهرگرایی؛ حس مکان؛ بی­هویتی شهر؛ منطقه 2 شهرداری مشهد؛ تکنیک دیمتل

مراجع

1. احمدی، ف.، آقالطیفی، آ.، و افشار، ع. (1393). عوامل تأثیرگذار بر حس تعلق در فرایند بازآفرینی در بافت مسکونی اطراف حرم حضرت امام رضا (ع)، محلۀ نوغانو نشریه شهرسازی و معماری هفت شهر، 4(47 و 48)، 84-70.
2. اصغرزاده­یزدی، س. (1389). اصول پیشنهادی نوشهرگرایی در برنامه­ریزی محله­های شهری. فصلنامه مسکن، محیط و روستا، 29(130)، 63-50.
3. انجمن بین المللی مدیریت شهری/روستایی و شبکه رشد هوشمند شهری آمریکا. (1396). دستیابی به رشد هوشمند شهری: 100 سیاست کاربردی (جلد اول، چاپ اول) (س. زنگنه شهرکی، مترجم). مشهد: انتشارات پاپلی، جلد اول؛ چاپ اول.
4. پرتوی، پ. (1382). مکان و بی مکانی رویکردی پدیدارشناسانه. نشریه هنرهای زیبا، (14)، 50- 40.
5. پورتال جامع شهرداری منطقه دو مشهد. (1395). بازیابی از https://www.mashhad.ir/
6. پورموسوی، ن.، جمشیدی شیخ آبادی، آ.، و لرزنگنه، م. (1402). کاربست اصول نوشهرگرایی و حس مکان در بازآفرینی محله‌ی آبشوران کرمانشاه. فصلنامه علمی مطالعات ساختار و کارکرد شهری، 10(34)، 215-179.
7. حاتمی‌نژاد، ح.، ضرغام فرد، م.، خادمی، ا. ح.، و میرسیدی عنبران، س.م. (1396). سیاست­های فضایی در برنامه­ریزی شهری (با تأکید بر توسعه میان‌افزا و رشد هوشمند). مشهد: انتشارات پاپلی.
8. حبیبی، ر.س. (1387). تصورات ذهنی و حس مکان. نشریه هنرهای زیبا، (35)، 50-39.
9. دیناری، ا. (1389). گردشگری شهری در ایران و جهان. تهران: نشر واژگان خرد.
10. ریخته­گران، م. ر. (1381). پدیدارشناسی و فلسفه اگزیستانس به انضمام شرح رساله‌ای از مارتین هیدگر. تهران: انتشارات موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی بقعه.
11. سلیمانی مقدم، ه.، زندی، ر.، و اکبری، ا. (1400). پهنه بندی و تحلیل فضایی فقر شهری با استفاده از تحلیل های مکانی(مورد مطالعه شهر مشهد). تحقیقات کاربردی علوم جغرافیایی، 21(60)، 534-515.
12. سید­برنجی، س. ک. (1395). تأثیر نظریه نوشهرگرایی بر بازآفرینی و احیاء فضاهای شهری. مقاله ارائه شده در چهارمین کنگره بین المللی عمران، معماری و توسعه شهری، تهران.
13. سیف­الدینی، ف.، و شورچه، م. (1393). برنامه­ریزی هوشمندانه کاربری زمین و حمل­ونقل شهری(نگاهی دیالکتیکی و یکپارچه به فضای شهر، تهران: انتشارات مدیران امروز.
14. صرافی، م. (1379)، شهر پایدار چیست؟ فصلنامه مدیریت شهری، 1(4)، 15-7.
15. ضرابیان، ف.، و منعام، م. (1387). بررسی میزان و عوامل تأثیرگذار بر حس مکان، ماهنامة شهرداری­ها، 9(89)، 28-23.
16. علیمردانی، م.، محمدی، م.، و زیبایی فریمانی، ن. (1396). بررسی رابطه حس دلبستگی به مکان و پیاده­روی به منظور بهبود سطح سلامت در محله، نمونه موردی: محله مطهری شهر مشهد. فصلنامه معماری و شهرسازی آرمان­شهر، 10(21)، 204-193.
17. فلاحت، م. ص. (1385). مفهوم حس مکان و عوامل تشکیل­دهنده آن. نشریه هنرهای زیبا، (26)، 66-57.
18. فلاحت، م. ص.، کمالی، ل.، و شهیدی، ص. (1396). نقش مفهوم حس مکان در ارتقای کیفیت حفاظت معماری. نشریه باغ نظر، 14(46)، 22-15.
19. قربانی، ر.، و ترکمن­نیا، ن. (1394). بررسی تطبیقی نقش کاربری ترکیبی بر تولید سفر در محلات شهری (محلّۀ چهنو و کارمندان منطقۀ 6 مشهد). مجلّة جغرافیا و توسعه فضای شهری، 1(2)، 92-81.
20. کلانتری، م.، صدیف اسلامی، ب.، مشکینی، ا.، و پیری، ع. (1401). نوشهرگرایی و حس مکان: مطالعه موردی محله هفت‌حوض شهر تهران. پژوهش‌های جغرافیای انسانی، 3(54)، 814-801.
21. مرکز آمار ایران. (1395). سرشماری عمومی نفوس و مسکن. بازیابی از https://www.amar.org.ir-
22. مرکز پژوهش­های شورای اسلامی شهر مشهد. (1389). آشنایی با مدیریت شهری (تجارب جهانی). مشهد: انتشارات امید مهر.
23. معاونت برنامه‌ریزی و توسعه شهرداری مشهد. (1392). مدیریت آمار و تحلیل اطلاعات. بازیابی از https://planning.mashhad.ir/
24. یادگاری، م.، و تارخ، م. ج. (1396). استفاده از تکنیک دیمتل فازی برای رتبه­بندی راهبردهای مدیریت دانش. فصلنامۀ علمی-پژوهشی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران، 32(89)، 788-761.

 

25. Calthorpe, P. (1993). The Next American Metropolis: Ecology, Community, and the American Dream. New York: Princeton Architectural Press.
26. Canter, D. (1971). The Psychology of place, London: The architectural press.
27. Dobbins, M. (2009), Urban Design and People. New Jersey: Published by John Wiley & Sons, Inc.
28. Don, A., & Bronwyn, W. (2020). The intersection and divergence new urbanism and environmental psychology: An Exploration. A Section of the Journal Frontier’s in Built Environment, 61.
29. Duanny, A., & Plater-Zyberk, E. (2010). The Neighborhood, The Distric and the corridor. NewYork: The New Urbanism: Toward an Architecture of Community.
30. Gordon, P. (1989). The Influence of Metropolitan Spatial Structure on Commuting Times. Urban Ecomomhcs, 26, 136-149.
31. Gusdorf, F., & Hallegatte, S. (2007). Compact or Spread-out Cities: Urban Planning, Taxation, and the Vulnerability to Transportation Shocks. Energy Policy, 35, 4826-4838.
32. Lier, V. (1994). Land use Planning in Perspective of Sustainability. Netherlands: Sustaineble Land use Planning.
33. Norberg, S. (1975). Meaning in western architecture. New York: Praeger publishers.
34. Pour Ebrahim, N. (2015). Sense of community in new urbanism neighborhoods: A review. Open House International, 40(4), 25-29.
35. Pugh, C. (1995). Urbanization in Developing Countries an Overview of the Economic and Poliocy Issues in the 1990s. Cities, 6(12), 381-398.
36. Relph, E. (1976). Place and placelessness. London: Pion.
37. Seamon, D. (1982). The phenomenological contribution to environmental psycology. Journal of Environmental Psycology, 2, 119-140.
38. Smart Growth Network. (2002). Smart growth. Retrieved from www.smart growth. Org/about.
39. Ujang, N., & Khalilah, Z. (2014). The notion of place, place manning and identity in urban regeneration. Journal Social and Behavioral Sciences, 170, 709-717.
40. Www. Itdp.org.