گونه‌شناسی و صورت بندی شکاف های اجتماعی در شهرستان ممسنی

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقاله 2، دوره 21، شماره 2 - شماره پیاپی 43، تیر 1402، صفحه 27-66   

نوع مقاله: پژوهشی-مطالعه موردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgrd.2023.50633.0

نویسندگان

حمدالله سجاسی قیداری^{* 1}؛ سیّد هادی زرقانی²؛ سید محمدحسین حسینی³؛ وحید صادقی⁴

¹دانشیار جغرافیا و برنامه ریزی روستایی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

²دانشیار جغرافیای سیاسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

³دکتری روابط بین الملل، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

⁴دکتری جغرافیای سیاسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

شکاف اجتماعی، معیار و شاخص تقسیم اعضای جامعه و زیرمجموعه آن به گروه­های مختلف در بازه­های زمانی و فضایی متفاوت است. شکاف اجتماعی در جوامع مختلف می­تواند در اَشکال و انواع متفاوتی پدیدار شود و صورت‌بندی خاصی را در بطن یک جامعه خلق کند. در شهرستان ممسنی، به دلیل ساخت ایلی/عشیره­ای برخی از تعارضات فعال یا منفعل به صورت تصادفی یا ساختاری شکل گرفته­ است. این تعارضات موجب تکوین شکاف­های اجتماعی در بخش­های مختلف شهرستان شده­ و پیامدهایی را به همراه داشته است؛ ازاین‌رو این سؤال مطرح است که کلیدی­ترین شکاف­های اجتماعی در شهرستان ممسنی کدام‌اند؟ گونه­شناسی و صورت­بندی شکاف­های اجتماعی در این فضای جغرافیایی چگونه است؟ بنابراین هدف پژوهش حاضر شناسایی و تبیین انواع شکاف­های اجتماعی در شهرستان ممسنی و به لحاظ ماهیت و روش­ نیز پژوهش از نوعِ توصیفی-تحلیلی بود. گردآوری داده‌ها به صورت کتابخانه­ای، اسنادی و مشاهدات میدانی انجام گرفت. همچنین شیوه تجزیه و تحلیل داده­ها به صورت کمی و کیفی بود. نتایج پژوهش نشان داد که شکاف­های جنسیتی، نسلی، قومی، طبقاتی، سنت و مدرنیته، گروه­های ذی­نفوذ و نیروهای اجتماعی بر دو شکاف اصلی طایفه­ای و جغرافیایی بار شده‌ و جامعه دوشکافی متراکم را در شهرستان ممسنی خلق کرده‌اند؛ بر این اساس، شکاف­های طایفه­ای و جغرافیایی را می­توان زیربنایی­ ترین و نیرومند­ترین شکاف­های موجود در شهرستان ممسنی به شمار آورد که همواره بر تحولات اجتماعی و سیاسی آن تأثیرگذار بوده­اند. سایر شکاف­های اجتماعی نیز در کنار این دو شکاف وجود دارند و آن‌ها را متراکم کرده‌اند؛ به‌طوری‌که سایر عرصه­های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی از آن متأثر شده­اند.

کلیدواژه‌ها

شکاف اجتماعی؛ جامعه دو شکافی متراکم؛ گونه شناسی و صورت بندی شکاف ها و شهرستان مَمَسَنی

مراجع

1. احمدوند، ش. (1389). شکاف­های اجتماعی و بحران هویت در اسرائیل. دوفصلنامه پژوهش سیاست، 12( 28)، 1-16.
2. احمدی، آر.، و احیایی، پ. (1392). بررسی شکاف نسلی و عوامل مرتبط با آن، مطالعه موردی؛ دانش­آموزان دوره متوسطه شهرستان سراب. فصلنامه جامعه­پژوهی فرهنگی، 4(4)، 1-27.
3. آوتویت، و.، و تام، ب. (1391). فرهنگ علوم اجتماعی قرن بیستم (ح. چاوشیان، مترجم). تهران: نشر نی.
4. بشیریه، ح. (1391)، جامعه شناسی سیاسی، نقش نیرو­های اجتماعی در زندگی سیاسی. تهران: نشر نی.
5. بشیریه، ح.، و قاضیان، ح. (1380). بررسی تحلیلی مفهوم شکاف اجتماعی. پژوهشنامه علوم انسانی، 30، 40-74.
6. ترابی، ی.، و مجیدی، ی. (1393). مدیریت شکاف­های قومی در کردستان ج ا ایران. فصلنامه پزوهش­های راهبردی سیاست، 3( 11)، 9-29.
7. حافظ­نیا، م.، و صادقی، و. (1400). تبیین رابطه طایفه­گرایی و مشارکت سیاسی (نمونه پژوهی: انتخابات مجلس شورای اسلامی در حوزه انتخابیه ممسنی). مجله جغرافیا و توسعه ناحیه­ای، 19 ( 2)، 51-91.
8. حافظ­نیا، م.، و قادری­حاجت، م. (1393). بی­عدالتی فضایی و مخاطرات انسانی، (مطالعه موردی استان سیستان و بلوچستان). فصلنامه دانش مخاطرات، 1 ( 2)، 131-148.
9. خلیلی، ر. (1394). تأثیر شکاف­های اجتماعی بر امنیت ملی؛ در جستجوی چارچوبی تحلیلی. فصلنامه­ مطالعات راهبردی، 18( 4)، 88-49.
10. دهقان، ی.، کتابی، م.، جعفری­نژاد، م. (1395). شکاف­های اجتماعی و تاثیر آن بر شکل­گیری و رشد رادیکالیسم در سوریه؛ با تاکید بر شکاف­های قومی ـ مذهبی. دوفصلنامه دانش سیاسی، 12(2)، 59-90.
11. رومینا، ا.، و صادقی، و. (1394). بررسی تأثیر طایفه­گرایی بر الگوی رأی­دهی، مطالعه موردی: شهرستان ممسنی. فصلنامه ژئوپلیتیک، 11 ( 3)، 84-116.
12. زاهدی، م. (1396). توسعه و نابرابری. تهران، نشر مازیار.
13. سرشماری عمومی نفوس و مسکن. (1395). جدول جمعیت و خانوار به ترتیب استان، شهرستان. مرکز آمار ایران (درگاه ملی آمار)، بازیابی از آدرس https://www.amar.org.ir
14. سند توسعه بلندمدت شهرستان ممسنی، خدمات.، جمعیت. (1393). سازمان فضایی و آینده­نگری. شیراز: مهندسین مشاور شرق­آیند، معاونت برنامه­ریزی استان فارس.
15. شمس­الدینی، ع.، اطاعت، ج.، و شهریور، هومان. (1392). نقش مشارکت سیاسی روستائیان در افزایش خدمات­رسانی به روستاهای شهرستان ممسنی. فصلنامه اقتصاد فضا و توسعه روستایی، 2( 3)، 100-87.
16. شمس­الدینی، ع.، فاضل نیا، غ.، و دهقانی، ک. (1395). نقش دهیاری­ها در کیفیت مکانی سکونتگاه­های روستایی (مطالعه موردی: بخش دشمن­زیاری شهرستان ممسنی). فصلنامه جغرافیا، 6 ( 3)، 63-76.
17. صادقی، و. (1393). بررسی تاثیر طایفه­گرایی بر الگوی رأی­دهی؛ (مطالعه موردی: شهرستان ممسنی) (پایان­نامه منتشرنشده کارشناسی ارشد). دانشگاه فردوسی مشهد، ایران
18. فاضل­نیا، غ.، شمس الدینی، ع.، و دهقانی، ک. (1392). تحلیلی بر کیفیت مکان در سکونتگاه­های روستایی شهرستان ممسنی: مطالعه موردی: بخش دشمن­زیاری. فصلنامه کاوش­های جغرافیایی مناطق بیابانی، 1 ( 2)، 195-220.
19. قاضیان، ح. (1380). بررسی جامعه­شناختی انتخابات در ایران بر حسب شکاف مدرن ـ سنتی (نمونه انتخابات دوم خرداد 1376) (رساله دکتری منتشر نشده). دانشگاه تربیت مدرس تهران، ایران.
20. معیدفر، س. (1383). شکاف نسلی یا گسست فرهنگی، بررسی شکاف نسلی در ایران. فصلنامه علوم اجتماعی، 11(24)، 55-80.
21. میراحسنی، م. (1392). شاخص­های رقابت پذیری ایران و برخی کشورهای جهان از منظر گزارش مجمع جهانی اقتصاد (2013-2014). مجله اقتصادی، 13 ( 9 و 10)، 107-128.
22. میرزایی­تبار، م.، صادقی، و.، و حسینی، س. (1397). نقش گروه­های ذی­نفوذ و نیروهای اجتماعی در انتخابات مجلس شورای اسلامی: نمونه­پژوهی: حوزه اننتخابیه ممسنی. مجله جغرافیا و توسعه ناحیه­ای، 16( 2)، 301-336.
23. نوریس، پ.، و کدی، ن. (1388). جامعه­شناسی سیاسی شکاف­های اجتماعی (بررسی­های موردی) (پ. دلیرپور، و ع. سمیعی، مترجمان). تهران: نشر کویر.
24. نیروی انتظامی استان فارس. (1388). پرونده‌های تشکیل شده توسط نیروی انتظامی شهرستان ممسنی برحسب موضوع و مقایسه با استان 88-1384. شیراز: نیروی انتظامی.
25. وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی. (1392). نامه و پیوست اداری جمعیت و نماگرهای منتخب نیروی انسانی (نرخ بیکاری و مشارکت) استان فارس به تفکیک شهرستان­ها. شهرستان ممسنی.
26. همتی، ر.، و مکتوبیان، م. (1392). بررسی وضعیت نابرابری جنسیتی در میان کشورهای منتخب خاورمیانه: با تاکید بر جایگاه ایران. پژوهشنامه زنان، 4( 2)، 115-142.

 

27. Choe, Y. (2002). Social Clevage and Party Support: A Comparison of Japan, South Korea and The United Kingdom. Sodertorns Hogskola.
28. Gosselin, T., & Toka, Gabor. (2008). The Impact of Cleavage on Political Participation and Electoral Volatility. Paper presented at the Canadian Political scince Association Annaual Confrence, Vancouver, British Colombia.
29. Manza, J., & Brooks, C. (1999). Group Size, Turnout and Political Alignments and Development of U.S Party Coalitions 1960 – 1992. Europian Sociological Review, 15(4), 369- 389.
30. Manza, J., & Brooks, C. (1999). Social Cleavages and Political Change. Germany: Oxford University Press.
31. Stoll, H., (2008). social clevages and the nomber of parties. Comparative Political Studies, 41(11) 1439-1465.