واژه‌گزینی درون‌متنی یا برون‌متنی: موردپژوهی رمان «کودک سرراهی»

مطالعات زبان و ترجمه

مقاله 5، دوره 56، شماره 4، بهمن 1402، صفحه 131-167   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/lts.2023.81978.1187

نویسندگان

محبوبه نورا^{* 1}؛ سید محمدرضا هاشمی²

¹گروه زبان انگلیسی، دانشگاه زابل، زابل، ایران

²گروه زبان انگلیسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

واژه‌یابی و واژه‌گزینی از دغدغه‌های مهم مترجم‌ها و مدرس‌ها و فراگیرهای ترجمه است. دربارۀ سازوکار واژه‌گزینی در ترجمه بسیار سخن گفته شده است. باوجوداین، به نقش و کارایی فرهنگ‌های دوزبانه در واژه‌گزینی کمتر توجّه شده است. هدف از جستار حاضر، پاسخ دادن به این سؤال است که آیا واژه‌گزینی در ترجمه، اساساً، امری درون‌متنی و یا برون‌متنی است و این‌که استفاده از معادل‌های فرهنگ‌های دوزبانه برای مترجم کفایت می‌کند یا خیر؟  در این پژوهش، ترجمۀ دو صفت عام «Good» و «Bad» در رمان تام جونز ،کودک سرراهی، بررسی شد. نتایج نشان داد که واژه‌گزینی در ترجمه، درون‌متنی است و واژه‌گزینی برون‌متنی؛ یعنی واژه‌گزینی بر اساس فرهنگ دوزبانه، در ترجمه  به‌ویژه ترجمۀ ادبی  راهگشا نیست. مترجم، اساساً، بر اساس متن و روابط موجود در آن، ترجمه می‌کند و واژه‌های مناسب را انتخاب می‌کند و این امر، در مورد برخی ویژگی‌های زبانی متن، بارزتر است. یکی از این ویژگی‌های زبانی متن، روابط هم‌نشینی بین کلمه‌ها است که در تعیین معنای متن و متنیّت آن نقش مهمی دارد.

کلیدواژه‌ها

واژه‌گزینی؛ درون‌متنی؛ برون‌متنی؛ فرهنگ دوزبانه

مراجع

افراشی، آ. (1378). نگاهی به مسئلۀ باهم‌آیی واژگان. زبان و ادب، 3(4)، 73 – 81. https://doi.org/10.22054/ltr.1999.6197.

امیری‌­فر، م.، روشن‌فکر، ک.، پروینی، خ.، و کرد زعفرانلو، ع. (1396). خطاهای ترجمه در باهم‌آیی‌های قرآنی با تکیه بر دیدگاه‌های نیومارک، بیکر و لارسون. پژوهش­های ترجمه در زبان و ادبیات عربی، 16، 61-86. https://doi.org/10.22054/rctall.2017.7817

پناهی، ث. (1378). فرآیند باهم‌آیی و ترکیبات باهم­‌آیند در زبان فارسی. نامه فرهنگستان، 3(1)، 199-211.

حق‌­شناس، ع. م. (1379). واژه‌سازی درون متن، یک علاج قطعی. نشر دانش، 17(1)، 27-89 .

خوش‌­سلیقه، م.، و سلیمانی‌­راد، ا. (1397). بررسی هم‌‏آیندها در شفافیت و روانی متن ترجمه‌شده (موردپژوهی کتاب بیست داستان از بیست نویسنده برنده جایزه نوبل ادبیات). مطالعات زبان و ترجمه، 51(1)، 65-92. https://doi.org/10.22067/lts.v51i1.73676.

داوودی شریف‌­آبادی، ا.، و رحیمی یگانه، م. (1389). همایندهای معنایی در قرآن کریم و ترجمه انگلیسی آنها. مطالعات ترجمه، 30، 73-90.

ریاضی، ع.، و میهن‌­خواه، ف. (1383). همایی واژگانی در زبان فارسی. نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، 15، 87-99.

شهریاری، ز. (1376). محدودیت باهم‌­آیی واژگان و ترجمه و تحقیق (پایان نامه کارشناسی ارشد منتشرنشده). دانشگاه آزاد اسلامی.

فیلدینگ، ه. (1361). سرگذشت تام جونز کودک سرراهی (ا. کریمی حکاک، مترجم). نیلوفر.

میرزا ابراهیم تهرانی، ف.، و کریمی کلیشادی، ز. (1400). نقش مقابله ترجمه با متن اصلی در آموزش ترجمه و واژه‌­گزینی. پژوهش‌­های زبان و ترجمه فرانسه، 4(3)، 1-25.

https://doi.org/10.22067/rltf.2022.76480.1049

مهینی، ش.، صابری، ع.، و دیباجی. ا. (1399). شیوه‌­های برگردان معانی ثانوی افعال امری قرآن کریم. مطالعات ترجمه قرآن و حدیث، 13، 241-282.

https://doi.org/20.1001.1.24233757.1399.7.13.8.9

 

Alirezaei, M. (2022). Translation of English collocations into Persian: sport news headlines in focus. International Journal of Language and Translation Research, 1(4), 33-47. https://doi.org/10.22034/978389966744_003.

Bell, T.R. (1991). Translation and translating: Theory and practice. Longman.

Benson, M. Benson, E., & Ilson, R. F. (1986). The BBI combinatory dictionary of English. John Benjamins.

Bussman, H. (1996). Routledge dictionary of language and linguistics (G. Trauth and K. Kazzazi. Trans.). Routledge.

Cruse, D. A. (1986). Lexical semantics. Cambridge University Press.

Dastmard, K. Gowhary. H., & Azizifar, A. (2016).  Investigating patterns of reciprocal English-Persian translation of collocations by Iranian EFL learners. Theory and Practice in Language Studies, 11, 2140-2150. http://dx.doi.org/10.17507/tpls.0611.11.

Drabble, M. (1998). The Oxford companion to English literature. Oxford University Press.

Halliday, M.A.K & Hasan, R. (1976[1992]). Cohesion in English. Longman.

Ibrahim, Y. (2003). The translation of collocation into Arabic problems and solutions. [Unpublished doctoral dissertation]. University of Leeds.

Kovács, É. (2013). On collocations in English. BAS British and American Studies, 19, 209-217.

Larson, M. L. (1984). Meaning–based translation: A guide to cross–language Equivalence. University Press of America.

Lyons, J. (1996). Linguistic semantics: An introduction. Cambridge University Press.

Lyons, J. (1997). Semantics. Cambridge University Press.

Webster, M. (2006). Merriam–Webster’s collegiate dictionary (11^th ed.). Merriam-Webster Inc. 

Mollanazar, H. (1990). The role of collocation in translation. (Unpublished master’s thesis). Tarbiat Modares University.

Munday, J. (2001). Introducing translation studies: Theories and application. Routledge.

Newmark, P. (1988a). Approaches to translation. Prentice Hall.

Newmark, P. (1988b). A textbook of translation. Prentice Hall.

Pirhayati, M. (2021). A parallel corpus-based study of collocations from English to Persian: Criticism, and resolution. Journal of Applied Linguistics and Language Research, 8(3), 109-126.

Sobbul, S., El-Dakhs, D. A., & Al-Otaibi, H. (2022). Translation competence and collocation knowledge: Do congruency and word type have an effect on the accuracy of collocations in translation? The Interpreter and Translator Trainer, 16(4), 409-427. https://doi.org/10.1080/1750399X.2022.2084251.

Stulpinaite, M. Horbacauskiene, J., & Kasperaviciene, R. (2016). Issues in translation of linguistic collocations. Research Journal of Studies about languages, 29, 31-41. http://dx.doi.org/10.5755/j01.sal.0.29.15056.

Watt, I. (2015). The rise of the novel. The Bodley Head.