نقدکهن الگویی شخصیّت مردان از مجموعه یکی بود یکی نبود از محمّدعلی جمال‌زاده با تکیه بر نظریه های جین شینودا بولن

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 8، دوره 15، شماره 2 - شماره پیاپی 31، آذر 1402

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlkd.2023.82769.1167

نویسندگان

غلامحسین خلیل پور^{* 1}؛ شاهپور شهولی کوه شوری²؛ سید علی سهراب نژاد³

¹دانشجوی دکترای گروه زبان و ادبیات فارسی ،واحدابذه،دانشگاه آزاد اسلامی،واحدایذه،ایران

²استادیار گروه زبان و ادبیّات فارسی، واحد ایذه، دانشگاه آزاد اسلامی، ایذه، ایران. (نویسنده مسئول)

³استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی،واحد ایذه، دانشگاه آزاد اسلامی،ایذه،ایران

چکیده

تاکنون نظریّه‌های متنوّعی در شاخه‌های گوناگون علمی دربارة مقولة شخصیّت مطرح شده که آراء جین شینودا بولن از آن جمله است. او با رویکردی کهن‌الگویی و نظرداشت اسطوره‌های یونانی به بازنمایی ابعاد جدیدی از هر شخصیّت بر مبنای صفاتی که دارند، پرداخته است. نظرات بولن در ارائة خوانشی نوین از متون داستانی و شخصیّت‌های حاضر در آن، تأثیری مطلوب دارد. به این اعتبار، در پژوهش حاضر با استناد به منابع کتابخانه‌ای و روش توصیفی- تحلیلی، شخصیّت‌های مجموعة یکی بود یکی نبود از محمدعلی جمال‌زاده بر اساس آراء کهن‌الگویی شینودا بولن بررسی شده است. در اینجا ویژگی‌های کهن الگویی شخصیّت‌ها با توجّه به کنش‌ها و عملکرد روانی آنان مورد نظر است که می‌تواند لایه‌های پنهان شخصیّت‌ها را بروز دهد. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که در کلّیّت این مجموعه شاهد نفوذ کهن‌الگوهای هادس، زئوس، هفائستوس، دیونوسوس و هرمس در دنیای درون و بیرون شخصیّت‌ها بوده‌ایم که برآیند این اثرگذاری گاهی مثبت و گاهی منفی بوده است. این امر بیانگر اعتقاد جمال‌زاده به خاکستری بودن شخصیّت انسان‌ها و زدودن غبار مطلق‌انگاری (خوب یا بد) در مواجهه با دیگران است. همچنین، مشخص گردید که شیخ جعفر در داستان رجل سیاسی دارای پیچیده‌ترین شخصیّت که نشانه‌هایی از کهن‌الگوهای زئوس (قدرت‌طلبی)، هرمس (حقه‌بازی و پیام رسان)، هفائستوس (عدم رضایت درونی، ضعف در مهارت‌های سیاسی و ...) در کنش، گفتار و اندیشة وی دیده می‌شود. شخصیّت‌های دیگر، کاملاً ساده و قابل پیش‌بینی خلق و پردازش شده‌اند.

کلیدواژه‌ها

محمّدعلی جمال‌زاده؛ شخصیّت؛ جین بولن؛ کهن‌الگو

مراجع