تحلیل گفتمان وندایکی هویت زنان در چهار رمان منتخب فارسی (سووشون، چراغها را من خاموش میکنم، سال بلوا، شوهر آهو خانم)

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 4، دوره 15، شماره 3 - شماره پیاپی 32، آذر 1402، صفحه 119-91   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlkd.2023.81602.1157

نویسندگان

سجاد باقری^{* 1}؛ علی علیزاده²

¹دانشجوی دکتری زبانشناسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

²دانشیار زبانشناسی دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

هویت زنان و مسائل پیرامون آن‌ها از موضوعات مهم این روزهای جامعه جهانی است؛ اما این بخش از جامعه به علت برخی سنت‌ها و عادات حاکم بر جوامع و نگاه خاص به آن‌ها، همیشه جنس دوم تلقی شده‌اند. این شیوۀ نگرش به هویت زن در ادبیات داستانی نیز نمود پیداکرده است. تحلیل گفتمان بر این اصل تأکید دارد که نحوه خلق هر گفتمان ریشه در دیدگاه خالق آن گفتمان و شرایط اجتماعی حاکم بر دوره خلق آن گفتمان دارد. در این تحقیق اصول مربع ایدئولوژیک ون‌دایک، کارکرد سه‌گانه گفتمان و همچنین استراتژی‌های گفتمانی به‌کاررفته توسط نویسندگان بررسی شده و رمان‌ها در سطوح معنا، توصیف، سبک و استدلال تحلیل‌شده‌اند. این تحقیق بر روی چهار رمان مشهور فارسی انجام‌شده است. رمان‌های «سووشون» اثر سیمین دانشور، «چراغ‌ها را من خاموش می‌کنم» اثر زویا پیرزاد، «سال بلوا» اثر عباس معروفی، «شوهر آهو خانم» اثر علی‌محمد افغانی. این تحقیق از نوع کیفی است و به روش توصیفی-تحلیلی انجام‌شده است. علاوه بر آشکار کردن تفاوت بازنمایی هویت زن در آثار نویسندگان زن با نویسندگان مرد، نشان می‌دهیم که چگونه شرایط حاکم بر جامعه، افکار عمومی، اخلاق اجتماعی و حتی اصول تربیتی در خانواده‌ها می‌تواند بر شکل‌گیری هویت مستقل زن و کمرنگ شدن روابط ناعادلانه میان زن و مرد و حتی تغییر آن کمک کند. طی این مقاله استراتژی‌ها را در خدمت سه عامل اصلی، شامل رفتار اجتماعی، رفتار تربیتی و آگاه شدن و آگاهی بخشیدن می‌بینیم که هویت مستقل زن را آشکار، شکوفا و سپس به جامعه اثبات می‌کنند.

کلیدواژه‌ها

تحلیل گفتمان وندایکی؛ رمان فارسی؛ هویت زن؛ رفتار اجتماعی؛ رفتار تربیتی

مراجع

افغانی، علی‌محمد. (1340). شوهر آهو خانم. انتشارات امیرکبیر.

باقری، نرگس؛ میرزائیان، پریوش. (1394). نگاهی به کاربرد نقد زن‌محور در پژوهش‌های ادبی. پژوهش‌های ادبی، 48، 34-9.

پیرزاد، زویا. (1380). چراغ‌ها را من خاموش می‌کنم. انتشارات مرکز.

دانشور، سیمین. (1348). سووشون. انتشارات خوارزمی.

صفورایی پاریزی، محمدمهدی. (1386). هویت. ماهنامه دیدار آشنا، 27، 37-42.

فوکو، میشل. (1390). تئاتر فلسفه؛ ترجمه‌ افشین جهان‌دیده و نیکو سرخوش، انتشارات نشر نی.

معروفی، عباس. (1382). سال بلوا. انتشارات ققنوس.

نجم عراقی، منیژه و همکاران. (1382). منبع شناسی زنان، انتشارات دیگر.

Calvo, A. J., Gonzalez, R., Martorell, M. C. (2001). Variables related to prosocial behavior in childhood and adolescence: Personality, self-concept and gender. Journal for the study of education and development, 24, 95-111.

Ellis, A. (2008). Personality theories: Critical perspectives. SAGE publication.

Engler, B. (2013). Personality Theories. Cengage learning.

Ewen, R.B. (2003). An introduction to theories of personality. Lawrence erlbaum associates.

Funderburke, S. (2012). Muted group theory in great gatsby. School of communication.

Mc Naughtan, E. (2012). Muted motherhood: a standpoint analysis of stay-at-home mothers [Unpublished doctoral dissertation]. Department of Master of Art, Utah university.

Rahimi, F., & Raeesi, J. (2011). Critical discourse analysis: Scrutinizing ideologically-driven discourses. International Journal of Humanities and Social Science, 16, 107-112.

Rychlak, J.F. (1981). Introduction to personality and psychotherapy: A theory-construction Approach. Houghton Mifflin.

Simpson, P. (1993). Language, ideology and point of view. London: Routled.

Van Dijk, T. A. (1998). Social cognition and discourse. H.Giles & R.P.Robinson.

Van Dijk, T. A. (2001). Multidisciplinary CDA: A plea for diversity in methods of Critical Discourse Analysis. Sage Publications.

Van Dijk, T. A. (2003). Ideology and discourse, multidisciplinary introduction. Ariel.

Van Dijk, T. A. (2006). Ideology and discourse analysis. Journal of Political Ideology, 11, 115-140.

Van Dijk, T. A. (2008). Discourse and Context, A Sociocognitive Approach. Cambridge university press.