بررسی تطبیقی رمانتیسم زبانی در اشعار هوشنگ ابتهاج و انسی الحاج با رویکردی شناختی

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 5، دوره 15، شماره 3 - شماره پیاپی 32، آذر 1402، صفحه 143-121   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlkd.2023.83382.1177

نویسندگان

سلیم قادری تپه رشت¹؛ ناصر حسینی^{* 2}؛ اردشیر صدر الدینی³

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات عرب، واحد مهاباد، دانشگاه آزاد اسلامی، مهاباد، ایران

²استادیار گروه زبان و ادبیات عرب، واحد مهاباد، دانشگاه آزاداسلامی، مهاباد، ایران

³استادیار گروه زبان و ادبیات عرب، واحد مهاباد، دانشگاه آزاد اسلامی، مهاباد، ایران

چکیده

زبان‌شناسی ‌شناختی، به‌عنوان یکی از شاخه‌های اصلی علوم شناختی، رویکردی است که به زبان، به‌مثابه ابزاری برای کشف ساختار نظام شناختی انسان می‌نگرد. معنی‌شناسی شناختی، به‌عنوان یکی از حوزه‌های اساسی زبان‌‌شناسی شناختی، دارای نظریه‌های مختلفی مانند طرح‌واره‌های تصویری، آمیختگی مفهومی، فضاهای ذهنی، مجاز و استعاره است. گرایش شاعران معاصر عرب و ایران به مکتب رمانتیک، نقطۀ آغازین تحول در شعر معاصر به شمار می‌رود و رمانتیک‌ها از گروه‌های پیشتازی هستند که دگرگونی ادبیات عربی و فارسی و همچنین همگامی آن با عصر جدید، با تلاش‌های آنان شروع شد. هرچند تعداد این جماعت در ابتدا اندک بود و بیشتر تغییر در حوزه معانی شعر را مدنظر داشتند، اما طولی نکشید که شمار آن‌ها بیشتر شد و در مدتی کوتاه، محتوا و ساختار شعر معاصر عربی و فارسی را دگرگون ساخت. این تأثیرگذاری به حدی گسترده بود که در فاصله میان دو جنگ جهانی، برجسته‌ترین شاعران عرب و فارسی‌گو که آثاری جهانی پدید آورده‌اند، از پیروان مکتب رمانتیک هستند. پیوند میان نابسامانی‌های اجتماعی جهان و اندوه که یکی از درون‌مایه‌های اصلی شعر رمانتیکی است، از عوامل گسترش و ماندگاری این تأثیرگذاری ژرف به شمار می‌رود. بدین ترتیب، در تحقیق حاضر تلاش بر آن است تا به «بررسی تطبیقی رمانتیسم زبانی در اشعار انسی الحاج و هوشنگ ابتهاج» پرداخته شود. در این رهگذر از مفاهیم زبان‌شناسی شناختی و نقد تطبیقی بهره گرفته می‌شود.

کلیدواژه‌ها

انسی الحاج؛ هوشنگ ابتهاج؛ رمانتیسیسم؛ زبان‌شناسی شناختی؛ نقد تطبیقی

مراجع

ابتهاج، هوشنگ. (1385). تاسیان. تهران: کارنامه

ابتهاج، هوشنگ. (1378). سیاه‌مشق. تهران: نشر کارنامه.

ابتهاج، هوشنگ. (۱۳۹۰). آینه در آینه (برگزیده شعر). به انتخاب محمدرضا شفیعی کدکنی. چاپ بیست و سوم. تهران: چشمه.

امین مقدسی، ابوالحسن؛ فولادی، مریم؛ علی‌یاری، مریم. (۱۳۹۷). «بررسی و تحلیل عنصر زمان در شعر أنسی الحاج با تکیه بر دیوان لن». لسان مبین. دوره 10. شماره 34: 50- 27.

بارسلونا، آنتونیو. (1952). استعاره و مجاز و استعاره با رویکردی شناختی. ترجمه: فرزان سجودی، لیلا صادقی و تینا امراللهی. (1390). تهران: انتشارات نقش‌جهان.

چدویک، چارلز. (1375). سمبولیسم. ترجمه مهدی سحابی. تهران: نشر مرکز.

الحاج، انسی. (1994). لن. بیروت: دار الـجدید، الطبعة الثالثة.

الـحاج، انسی. (1997). خواتم 2. ریاض: الریس للکتب و النشر. الطبعة الأولی.

حسن دخت فیروز، سیما. (1388). بررسی استعاره از دیدگاه شناختی در اشعار فروغ فرخزاد. پایان‌نامه کارشناسی ارشد زبان‌شناسی همگانی. دانشگاه تربیت مدرس.

حسین ﭘﻮر ﭼﺎﻓﻲ، علی. (1384). جریان‌های شعری معاصر فارسی (از کودتا 1332 تا انقلاب 1357). تهران: امیرکبیر.

راسخ مهند، محمد. (1389). درآمدی بر زبان‌شناسی شناختی: نظریه‌ها و مفاهیم. تهران. سمت.

رسول نیا، امیرحسین؛ آقاجانی، مریم. (۱۳۹۱). «واکاوی رمانتیسم جامعه‌گرا در اشعار هوشنگ ابتهاج و محمد الفیتوری». نشریه ادبیات تطبیقی. دانشگاه کرمان. دوره 3. شماره 6: 94- 75.

روشن، بلقیس؛ اردبیلی، لیلا. (1391). مقدمه‌ای بر معنا‌شناسی شناختی. تهران: نشر علم.

سراج، اشرف؛ محمودی بختیاری، بهروز. (1397). استعاره‌های هستی شناختی در شاهنامه‌ی فردوسی از دیدگاه زبان‌شناسی شناختی. پژوهش‌نامه نقد ادبی و بلاغت. دوره 7. شماره 2: 94- 75.

شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1383). ادوار شعر فارسی از مشروطیت تا سقوط سلطنت. چاپ دوم. تهران: سخن.

صرفی، محمدرضا. (1388). صور بیانی مضاعف در شعر فارسی. پژوهشنامه زبان و ادبیات فارسی. شماره 1. بهار.

صفوی، کوروش. (1379). درآمدی بر معنی‌شناسی. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی. پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی.

طهماسبی عدنان؛ امینی، ادریس. (۱۳۹۳). سوررئالیسم در شعر انسی الحاج. مجموعه «لن». نشر مجلات علمی دانشگاه تهران. دوره 6. شماره 2: 48-27.

فتوحی، محمود. (1393). بلاغت تصویر. تهران: سخن

گندم‌کار، راحله؛ طبیب زاده، امید. (1396). «بررسی مجاز و استعاره در زبان فارسی بر مبنای نظریه مفاهیم واژگانی و الگو‌های شناختی». فصلنامه علمی- پژوهی و زبان پژوهی دانشگاه الزهرا. سال 9. شماره 23.

محمدپور، محمدامین؛ بابا صفری، علی‌اصغر. (1394). بررسی ویژگی‌های محتوایی رمانتیسم در شعر هوشنگ ابتهاج. مطالعات زبانی و بلاغی. 6(11): 121-142. doi: 10.22075/jlrs.2017.1842

میرزایی، لیلا. (۱۳۹۶). جلوه‌های رمانتیسم در شعر هوشنگ ابتهاج. تهران: ندای کارآفرین.

یاکوبسن، رومن. (1386). قطب‌های استعاری و مجاز و استعاره در زبان پریشی. ترجمه: مریم خوزانی. مجله زبان‌شناسی و نقد ادبی.

Fass, D. (1997). "Metonymy & Metaphors: What 's the difference?.» Computing research laboratory. New Mexico state university: New Mexico press.

Lakoff, G. (1993). " The contemporary theory of metaphor". Metaphor & Thought. Andrew ortony (ed). Cambridge: Cambridge university press. pp. 202 – 205.

Lackoff, G. & Johnson, M. (1980). Metaphors, We Live By. Chicago: Chicago university press.

Lakoff, G. & Turner, M. (1989). More than cool reason. Chicago: Chicago university press.

Langacker, R. W. (2008). Cognitive grammar. Oxford: Oxford university press.

Littlemore, J. (2015). Metonymy: Hidden Shortcuts in Language, Thought & Communication. Cambridge: Cambridge university press

Nunberg, G. (1995). " Transfer of meaning". Journals of Semantics.12, pp 109 – 132-Radden, G. &Kovecses, Z. (1998). "Towards A Theory of Metonymy". The cognitive linguistics reader, 335‑359.

Radden, G. (1999). The Cognitive Approach to Natural Languages. Inp. Martin (Ed.) Thirty years of Linguistic Evaluation, (pp. 513-541). Amsterdam: John Benjamin Publishing Co.

Stockwell, p. (2002). Cognitive poetics, An introduction. London: Routledge.