نشانه‌شناسی فرهنگی رمان رهش با تکیه بر رمزگان‌های بارت

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 5، دوره 15، شماره 2 - شماره پیاپی 31، شهریور 1402، صفحه 100-123   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlkd.2023.80800.1146

نویسندگان

حسین رضائی لاکسار^{* 1}؛ یوسف آرام²؛ مازیار مهیمنی³

¹دانشجوی دکتری زبان‌شناسی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران

²استادیار زبان‌شناسی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران

³استادیار زبان و ادبیات فرانسه، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران

چکیده

رهش آخرین رمان رضا امیرخانی است. او در این رمان به موضوع توسعة نامتوازن تهران پرداخته است. این رمان مانند سایر آثار امیرخانی به چاپ‌های متعدد رسید و جایزة ادبی جلال آل احمد را نیز نصیب خود کرد؛ نکته‌ای که ضرورت نقد و بررسی آن را نشان می‌دهد. از این رو، هدف مقالة حاضر این است که با استفاده از نظریة رمزگان بارت به تحلیل نشانه‌شناختی این رمان پرداخته شود. برای این کار ابتدا رمزگان‌های پنج‌گانه، با تأکید بر رمزگان‌های معنایی، نمادین و فرهنگی، در واحدهای خوانش برگزیده تحلیل و بررسی می‌شود. سپس به نقد این متنِ واسازی‌شده با نگاهی به مفهوم ایدئولوژی پرداخته می‌شود تا به حقیقت مادی پنهان در متن دست یازیم. نتایج حاصل از این بررسی نشان می‌دهد که روش بارت، در صورتی که با خوانشی فرامتنی همراه شود قادر است پرتوی بر زوایای پنهان و تاریک متن بیفکند. برای مثال، تقابلی تکرارشونده در رمان حول مضامین طبیعت/شهر، پاکی/آلودگی و سنت/تجدد از همان سطرهای نخستین رمان شکل می‌گیرد و تا پایان ادامه می‌یابد و تقویت می‌شود. تقابلی که بدیهی و طبیعی انگاشته می‌شود و تردید در آن روا نیست. نیز معلوم شد که راوی داستان با ایجاد تقابل‌های کاذب میان شخصیت‌های سیاه و سفید، سعی در پوشاندن بخشی از واقعیت و گاهی واژگونه نشان دادن آن دارد. ویژگی‌هایی که رهش را تبدیل به متنی ایدئولوژیک می‌کند.

کلیدواژه‌ها

نشانه‌شناسی فرهنگی؛ رضا امیرخانی؛ رهش؛ رمزگان‌های بارت؛ ایدئولوژی

مراجع

احمدی، بابک. (1397). واژه‌نامة فلسفی مارکس. تهران: مرکز.

ادگار، اندرو. سجویک، پیتر. (1397). مفاهیم بنیادی نظریة فرهنگی. ترجمة مهران مهاجر و محمد نبوی. تهران: آگه.

اسکولز، رابرت. (1383). درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات. ترجمة فرزانه طاهری. تهران: آگه.

امیرخانی، رضا. (1398). رهش. چاپ هجدهم، تهران: افق.

امیرخانی، رضا. (1393). سرلوحه‌ها. مشهد: سپیده‌باوران.

ایگلتون، تری. (1398 الف). پیش‌درآمدی بر نظریة ادبی. ترجمة عباس مخبر. ویراست دوم. تهران: مرکز.

ایگلتون، تری. (1398 ب). چگونه ادبیات بخوانیم. ترجمة مشیت علایی. تهران: لاهیتا.

ایگلتون، تری. (1397). درآمدی بر ایدئولوژی. ترجمة اکبر معصوم‌بیگی. تهران: بان.

بالی‌بار، اتین و پی‌یر ماشری. (1399). «ادبیات به‌مثابة شکلی ایدئولوژیک». جامعه‌شناسی هنر. گردآوری و ترجمة شهریار وقفی‌پور. تهران: مروارید.

پاینده، حسین. (1394). گشودن رمان؛ رمان ایران در پرتو نظریه و نقد ادبی. تهران: مروارید.

پاینده، حسین. (1397). نظریه و نقد ادبی، درس‌نامه‌ای میان‌رشته‌ای. (جلد اول). تهران: سمت.

پاینده، حسین. (1400). «مقدمة مترجم». کاربرد روان‌کاوی در نقد ادبی؛ هفت اثر از فروید دربارة ادبیات. ترجمة حسین پاینده. تهران: مروارید. صص33-7.

پوریزدانپناه کرمانی، آرزو. (1399). «نقد جامعه‌شناختی رمان ره ش اثر رضا امیرخانی بر اساس نظریة ساخت‌گرایی گلدمن».  پژوهشنامة ادبیات داستانی. دورة نهم. شمارة 3. صص 36-19.

شام روشن، مهدی (1390). روایت‌شناسی داستان‌های معاصر فارسی: رویکرد زبان‌شناختی رمزگان‌های رولان بارت. پایان‌نامة کارشناسی ارشد زبان‌شناسی. دانشگاه تربیت مدرس.

صافی پیرلوجه، حسین. (1396). درآمدی بر تحلیل انتقادی گفتمان روایی. تهران: نی.

فروید، زیگموند. (1400). «خود ونهاد». نظریة روان‌کاوی؛ هفت رساله از زیگموند فروید. ترجمة حسن پاینده. تهران: مروارید. صص 210-153.

فقیه مرزبان، نسرین. کریمی، طاهره. (1393). «رمزگان‌شناسی حیوان در داستان‌های کوتاه شهریار مندنی‌پور». در مطالعات داستانی. سال دوم. شماره‌ی 3 (پیاپی 7). صص 108-91.

کالر، جاناتان. (1388). بوطیقای ساخت‌گرا؛ ساخت‌گرایی، زبان‌شناسی و مطالعة ادبیات. ترجمة کورش صفوی، تهران: مینوی خرد.

کشاورز، وحید. (1398). نقد و بررسی عناصر داستانی در رمان رهش (ر ه ش). پایان‌نامة کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی. دانشگاه سلمان فارسی کازرون.

گرجی، مصطفی. (1399). بررسی و تحلیل رمان رهش با توجه به دیدگاه آلن دوباتن (اضطراب موقعیت). ادبیات پارسی معاصر. سال دهم، شمارة دوم، صص 353-329.

موریارتی، مایکل. (1399). رولان بارت. ترجمة سجاد غلامی. تهران: آوند دانش.

نیلون، جفری و سوزان سرلز ژیرو. (1396). جعبه ابزار نظریه. ترجمة عباس لطفی‌زاده و مرتضی خوش‌آمدی. تهران: ققنوس.

هاوکس، ترنس. (1398). ساخت‌گرایی و نشانه‌شناسی. ترجمة کورش صفوی. تهران: علمی.

 

Barthes, Roland. (1974). S/Z. trans. Richard Miller, New York: Hill & Wang.

 

منابع الکترونیکی

امیرخانی، رضا. (1391). «پول مفت داشتم امیرخانی نمی‎شدم». مصاحبه با سایت تبیان. (تاریخ انتشار: 01/07/1391).

https://article.tebyan.net/article/ampshow/221770

امیرخانی، رضا (1397). «در رهش به دنبال آسیب‌های توسعة شهری بودم». مصاحبه با روزنامة فرهیختگان. شماره ۲۵۸۱، ۱۹ شهریور ۱۳۹۷.

https://farhikhtegandaily.com/page/137445/

امیرخانی، رضا. (1392). «حزب‌اللهی و مدافع انقلاب هستم». گزارش سومین نشست عصر تجربه در سرای داستان. در تارنمای نامه‌نیوز (تاریخ انتشار : 31/04/1392).

https://www.namehnews.com/fa/tiny/news-55318

«از داستان خبری هست؟ یا نیست؟ هفت نگاه به کتاب رهش» (1396). پنجمین نشریة اینترنتی  هفت‎راه، ویژة رمان رهش. منتشرشده در پایگاه خبری تحلیلی فرهنگ و هنر (هفت راه). تاریخ انتشار 14 اسفند 1396.

https://haftrah.ir/1396/12/14/%d8%a7%d8%b2-%d8%