تحلیل فرمالیستی اشعار دهخدا با تاکید بر مولفه وجه غالب

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 31 مرداد 1402

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlkd.2023.82308.1163

نویسندگان

اصغر خلیلی¹؛ آرش مشفقی^{* 2}؛ عزیز حجاجی کهجوق²

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی،واحد بناب،دانشگاه آزاد اسلامی،بناب،ایران

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی،واحد بناب،دانشگاه آزاد اسلامی،بناب،ایران

چکیده

تحلیل آثار ادبی بر اساس چارچوب‌های زبان‌شناختی یکی از راه‌های مطالعه نظام‌مند این آثار است. در این پژوهش، سعی بر آن است که اشعار دهخدا را بر مبنای الگوی هنجارگریزی لیچ که شامل هشت نوع هنجارگریزی (آوایی، زمانی، سبکی، گویشی، معنایی، نحوی، نوشتاری و واژگانی) می‌باشد، مورد بررسی قرار دهیم. شیوه‌های مختلف هنجارگریزی و ساختارشکنی شعر ابتهاج برای خلق تصاویر شاعرانه مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته‌است. نتایج نشان داد که دهخدا از انواع هشت‌گانه هنجارگریزی لیچ استفاده کرده است و از این طریق توانسته زبان خود را برجسته سازد. در این میان، وی از هنجارگریزی زمانی بیش از سایر انواع هنجارگریزی بهره گرفته‌است. میزان کاربرد سایر انواع هنجارگریزی و پیامد آن‌ها نیز در مقاله بررسی شده است. به واسطه این هنجارگریزی‌ها‌، دهخدا با واژه های معمولی، منظور خود را به گونه‌ای نوآورانه و متفاوت و به زیباترین شیوه بیان می‌کند. همچنین تقدّم فعل بر سایر ارکان جمله از پربسامدترین نمونه‌های هنجارگریزی نحوی در شعر دهخدا است. با بکارگیری این شیوه، وی نوعی فعل‌گرایی و تأکید بر عمل به جای عامل را تداعی کرده‌است.

کلیدواژه‌ها

ساختارشکنی؛ تصویرسازی؛ هنجارگریزی؛ برجسته‌سازی؛ دهخدا