نقش ابعاد فرهنگ در اعتیاد به رسانه‌های اجتماعی با نقش میانجی اعتماد و سودمندی درک شده (مورد مطالعه: دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی سمنان)

علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد

مقاله 1، دوره 20، شماره 4 - شماره پیاپی 46، دی 1402، صفحه 1-31   

نوع مقاله: پژوهشی -مطالعه موردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/social.2023.79950.1271

نویسنده

ابوالفضل دانایی^*

دانشیار گروه مدیریت رسانه، واحد سمنان، دانشگاه آزاد اسلامی، سمنان، ایران

چکیده

پیشرفت‌های جدید دنیای تکنولوژی رسانه­های هوشمند را به‌منزلۀ شیوه‌ای جهت برقراری ارتباط میان افراد قرار داده است. به‌رغم وجود مزایای شبکه­های هوشمند، اعتیاد در استفاده از این تکنولوژی می‌تواند منجر به آسیب‌های فردی، اجتماعی و فرهنگی فراوانی گردد. بر این اساس این پژوهش با هدف بررسی تأثیر فرهنگ بر اعتیاد به رسانه‌های اجتماعی با تمرکز به رسانه اجتماعی تلگرام در میان دانشجویان انجام یافته است. تحقیق حاضر ازنظر روش، توصیفی و پیمایشی است. روش گردآوری اطلاعات در این تحقیق میدانی و ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه است. جامعه آماری دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد سمنان است که از تلگرام استفاده می­نمایند. از تعداد 430 پرسشنامۀ پخش‌شده تعداد 400 پرسشنامۀ معتبر و قابل‌سنجش جمع‌آوری گردید و درنهایت با روش معادلات ساختاری مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفت. بر اساس نتایج به‌دست‌آمده از این تحقیق مشخص گردید که ابعاد فرهنگ هافستد (دوری از عدم قطعیت، فاصله قدرت، مردگرایی/ زن گرایی، فردگرایی، جمع‌گرایی) و اعتماد و سودمندی ادراک‌شده با اعتیاد به رسانۀ تلگرام رابطه مستقیم دارد.
 

کلیدواژه‌ها

فرهنگ هافستد؛ رسانه‌های اجتماعی؛ تلگرام؛ مدل یابی معادلات ساختاری

مراجع

1. ابراهیمی، ز.، حجازی، س.، و چیت‌ساز، م. (1401). بررسی‌ نقش فضای مجازی در شکل‌گیری فرهنگ جدید ارتباطی و هویت اجتماعی مردم شهر اصفهان.علوم اجتماعی، 16(4)، 23-38.
2. اسماعیل­پور، س.، خزانه دارلو، م.، و عندلیب، ا. (1393). نقش فرهنگ و رشد نفوذ اینترنت بر تجارت الکترونیک. مقاله ارائه‌شده در اولین کنفرانس ملی فضای سایبری و تحولات فرهنگی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز.
3. الیاسی، ک. (1401). رابطه اعتیاد به تلگرام و اینستاگرام با نشخوار ذهنی و نگرانی در دانش آموزان مقطع متوسطه اول شهرستان ساری. پژوهش‌های کاربردی در مدیریت و علوم انسانی، 3(7)، ۱۴۳-۱۵۱.
4. امانی ساری بگلو، ج.، غلامعلی لواسانی، م.، اژه‌ای، ج.، و خضری آذر، ه. (1390). رابطه میان ارزش‌های فرهنگی و متغیرهای فردی با میزان استفاده از رایانه در دانشجویان. مجله علوم رفتاری، 5(1)، 1-10.
5. امینی، ر.، محمدپناه اردکان، عذرا.، و چوبفروش زاده، آ. (1399). نقش واسطه‌ای میزان استفاده از شبکه‌های اجتماعی مبتنی بر تلفن همراه در رابطه عامل‌های شخصیت با هویت فرهنگی. روان‌شناسی فرهنگی، 4(1)، 157-175.
6. بخشی‌پور، ا.، و اژدری، ا. (1402). رابطه اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی مجازی با کارکردهای اجرای: نقش واسطه‌ای دشواری‌های بین فردی.فصلنامه علمی روش‌ها و مدل‌های روان‌شناختی، 14(51)، 87-82.
7. پاد، ا. (1401). عوامل مؤثر بر اعتیاد به فضای مجازی بر اساس هنجارهای اجتماعی و سبک زندگی در بین دانش آموزان ابتدایی شهر بندرلنگه. پژوهشنامه اورمزد، 59 (ضمیمه شماره 2)، 228-255.
8. پاکیزه، ع.، حکمتیان‌فرد، ‌ص.، منصور‌زاده، س.، و حیدری، ع. (1401). تأثیر بار شناختی بر اعتماد به دیگران: بررسی نقش تعدیل گر تعالی شخصیت.روا‌ن‌شناسی، 26(2)، ‎130-139.
9. جهان‌بینی، س.، و حسین زاده، ا. (1395). رابطۀ بین اعتیاد به اینترنت با درون‌گرایی دانش‌آموزان دختر پایۀ نهم ناحیه 3 تبریز. ویژه‌نامه سومین کنفرانس بین‌المللی روان‌شناسی و علوم تربیتی، 18، 441-448.
10. حسن‌زاده، ر.، بیدختی، ع.، رضایی، ع.، و رهایی، ف. (1391). رابطه اعتیاد به اینترنت با پیشرفت تحصیلی و ویژگی‌های شخصیتی فراگیران. فناوری اطلاعات و ارتباطات در علوم تربیتی، 3، 95-107.
11. حسن‌زاده، ر.، عسگرنژاد نوری، ب.، زارعی، ق.، و بیگی فیروزی، ا. (1402). تأثیر ارزش‌های فرهنگی بر کیفیت ادراک‌شده خدمات گردشگری سلامت (مطالعه موردی: شهر سرعین). نشریه جغرافیا و توسعه، 21(71)، 116-138.
12. حسینی، س.، مقدس شرق، ع.، غفوری فرد، م.، و محمدی باجگیران، ا. (1402). بررسی اثر عوامل فرهنگی بر خلق اعتماد به تجارت الکترونیک در شرکت‌های کوچک و متوسط دانش‌بنیان.دانش کارآفرینی، 3(6)، 65-54.
13. خانجانی، م.، قنبری، ف.، و نعیمی، ا. (1398). بررسی ارتباط کارکرد خانواده، سبک دلبستگی و سبک‌های تربیتی والدین با اعتیاد به اینترنت در نوجوانان. فرهنگ مشاوره و روان‌درمانی (فرهنگ مشاوره)، 10، 121-142.
14. دادرس، ز.، فرامرزیانی، س.، جعفری، ع.، و بیابانی، غ. (1398). اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی موبایلی و اثرات فرهنگی و رفتاری ناشی از آن (موردمطالعه: دانش آموزان دختر دوره متوسطه). مطالعات رسانه‌های نوین. 5 (19)، 117-150.
15. دارا، م.، قدیمی، ب.، و آقایی، س. (1401). تحلیل و تبیین جامعه‌شناختی عوامل مؤثر بر شکل‌گیری اعتماد عمومی در نخبگان ورزشی.فصلنامه علوم ورزش، 14(45)، 251-269.‎
16. دانش، ی.، و ظهیری­نیا، م. (1397). مطالعه کیفی پیامدها یا استفاده از شبکه‌های اجتماعی در بین دانشجویان دانشگاه هرمزگان. مطالعات راهبردی ورزش و جوانان. 17(41)، 85-96.
17. داوری، ع.، و رضازاده، آ. (1393). مدل‌سازی معادلات ساختاری با نرم‌افزار PLS (چاپ اول). تهران: سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی.
18. ذبیحی، ز.، نظرعلیان، ا.، و بازچی، ع. (۱۳۹۲). مروری بر اعتماد در شبکه‌های اجتماعی برخط. مقاله ارائه‌شده در دومین همایش ملی کامپیوتر، سنندج.
19. رسولی، م. (1393). الگوی ساختاری رابطه ارزش‏های فرهنگی و باورهای شناختی با میزان استفاده از اینترنت بین دانشجویان دوره کارشناسی دانشگاه علامه طباطبایی. مطالعات فرهنگ – ارتباطات، 15(28)، 77-106.
20. روح‌الامینی، م. (1388). زمینه فرهنگ شناسی تألیفی در انسان‌شناسی، مردم‌شناسی (چاپ نهم). تهران: انتشارات عطار.
21. زارعی متین، ح.، طهماسبی، ر.، و موسوی، م. (1388). نقش مؤلفه‌های فرهنگ‌سازمانی در اعتمادسازی: بررسی روابط بین ابعاد فرهنگی گلوب (GLOBE) و اعتماد. فصلنامه علوم مدیریت ایران، 4(15)، 145-176.
22. زرگر، م.، و رحیمیان، ط. (1397). نقش فرهنگ در پذیرش فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات در ایران (مورد مطالعه: همراه بانک). فصلنامه مطالعات فرهنگ – ارتباطات، 19(44)، 27-48.
23. زری‌باف، م.، حسن­زاده.، و ارمکان، س. (1394). بررسی اثر اعتماد بر پذیرش بانکداری اینترنتی بر پایه مدل TAM (مطالعه موردی: بانک تجارت). فصلنامه مدیریت، 37(12)، 169-186.
24. زینالی، ز.، و زینالی، ع. (1401). مدل اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی: نقش عملکرد خانواده با میانجیگری نیازهای اساسی روان‌شناختی. پژوهش‌های روان‌شناسی اجتماعی، 12(48) ، 21-34.
25. سلیمانی، ف.، جعفری، م.، آذرتاش، م.، و حبیب زاده، ع. (1396). بررسی اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی مجازی در بین دانشجویان شهر اردبیل: مطالعه موردی شبکه‌های اجتماعی تلگرام و اینستاگرام. مقاله ارائه‌شده در اولین همایش ملی آسیب‌های اجتماعی، دانشگاه آزاد واحد اسلامشهر.
26. شریفی رهنمو، س.، فتحی، آ.، یزدانی کلیبر، ف.، و شریفی رهنمو، م. (2023). اثربخشی آموزش مهارت‌های زندگی بر مهارت‌های ارتباطی، امنیت روانی-اجتماعی و وابستگی به شبکه‌های اجتماعی در دانش‌آموزان دختر دارای اعتیاد به فضای مجازی.نشریه علمی آموزش و ارزشیابی (فصلنامه)، 16(61)، 53-74.‎
27. صفردوست، ع.، روضه سرا، م.، مریم، نقی زاده، م.، و منطقی، م. (1395). بررسی نقش ابعاد فرهنگ‌سازمانی بر اساس مدل هافستد در اثربخشی انتقال فناوری و عملکرد رقابتی. مطالعات توسعۀ اجتماعی- فرهنگی، 4(4)، 169-184.
28. طاهری مبارکه، م.، سلامی، م.، هاشمیان، م.، و نوروزی، ع. (1395). تأثیر شبکه‌های اجتماعی بر سلامت روان کاربران کتابخانه مرکز آموزشی درمانی الزهرای دانشگاه علوم پزشکی اصفهان در سال ۱۳۹۴. فصلنامه مدیریت سلامت، ۱۹(۶۶)، 71-80.
29. عزیزی، ا.، اسماعیلی، س.، اسماعیلی، م.، و پیدا، ن. (1394). بررسی همبستگی اعتیاد به اینترنت با ابعاد شخصیتی هگزاکو در دانش آموزان دبیرستانی. آموزش پرستاری، 4(2)، 68-77.
30. غفاری آشتیانی، پ.، صادق حری، م.، و غلامی، ب. (1390). بررسی نقش اعتماد الکترونیک و هنجار ذهنی در پذیرش وب‌سایت تجارت الکترونیک توسط مشتریان (مطالعه موردی: شرکت قطارهای مسافربری رجاء). مدیریت بازاریابی، 6(12)، 63-80.
31. فتحی، ل.، کلدی، ع.، و ساروخانی، ب. (1398). تحلیل جامعه‌شناختی مصرف شبکه‌های اجتماعی مجازی در بین دانشجویان (مطالعه موردی دانشجویان دانشگاه تهران). مطالعات توسعه اجتماعی ایران، 12(1)، 37-54.
32. قلاوندی، ح. (1394). عوامل مؤثر بر استفاده از رایانه‌ها در بین آموزگاران: آزمون نظریه یکپارچه پذیرش و استفاده از فناوری. فصلنامه اندیشه­های نوین تربیتی، 11(3)، 9-27.
33. محسنین، ش.، و اسفیدانی، م. (1393). معادلات ساختاری مبتنی بر رویکرد حداقل مربعات جزئی به کمک نرم‌افزار Smart-PLS. تهران: کتاب مهربان نشر.
34. مظفری، م. (1396). فرهنگ‌سازی استفاده بهینه از اینترنت (شبکه اجتماعی) و جلوگیری از آسیب‌های آن در بین دانشجویان دانشگاه‌های علمی و کاربردی شهر قزوین. فرهنگ در دانشگاه اسلامی، 7(2)، 143-158.
35. منصوری سپهر، ر.، مطیعی، ح.، شکرریز، ج.، و نجاتی، و. (1392). بررسی ساختار عاملی و پایایی پرسشنامۀ ارزش‌های فرهنگی سازمان. فصلنامه مشاوره شغلی و سازمانی. 5(15)، 57-71.
36. مهارتی، ی.، و دادخواه، م. (1399). معرفی و ارزیابی نظریه مطالعات فرا فرهنگی هافستد. راهبرد فرهنگ، 13(50)، 199-225
37. مهراد صدر، م.، برجعلی، ا.، اسکندری، ح.، و دالور، ع. (1402). طراحی و اعتباریابی برنامه درمانی مبتنی بر رویکرد سیستم‌های خانواده درونی (IFS) و اثربخشی آن بر اعتیاد به اینترنت. مجله علوم روان‌شناختی، 22(121)، 36-19.
38. نژادشکوهی، ف.، و دعایی، ح. (1393). تأثیر ابعاد فرهنگ هافستد بر اعتماد مشتری در خرید اینترنتی با میانجی‌گری ادراک مشتری از شرکت. مدیریت فرهنگ‌سازمانی، 12(1)، 105-123.
39. نعامی، ع.، و نوری ثمرین، ش. (1395). پیش‌بینی اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی بر اساس احساس تنهایی و عزت‌نفس در دانشجویان دختر. زن در فرهنگ و هنر، 8(2)، 193-204.
40. نوروزی، ح.، عبدالله پور، س.، مهذبی، م.، و موسوی، ع. (1393). بررسی عوامل مؤثر بر پذیرش بانکداری اینترنتی در بین گروه‌های مختلف مشتریان سیستم بانکی (مطالعه موردی: مدیریت شعب منطقه 4 بانک ملت). توسعه مدیریت پولی و بانکی، 2(5)، 31-51.
41. نیستانی، م.، و رامشگر، ر. (1392). نقش فعالیت‌های فرهنگی دانشگاه‌ها در توسعه فرهنگی جامعه. مهندسی فرهنگی، 8(76)، 146-169.
42. هومن، ح. (1384). مدل یابی معادلات ساختاری با استفاده از نرم‌افزار لیزرل (چاپ اول). تهران: انتشارات سمت.
43. Arpaci, I., Abdeljawad, T., Baloğlu, M., Kesici, Ş., & Mahariq, I. (2020). Mediating effect of internet addiction on the relationship between individualism and cyberbullying: cross-sectional questionnaire study. Journal of Medical Internet Research, 22(5), e16210.
44. Arpaci, I., Kesici, Ş., & Baloğlu, M. (2018). Individualism and internet addiction: the mediating role of psychological needs. Internet Research, 28(2), 293-314.
45. Berry, J. W., Portinga, Y. H., Segall, M. H., & Dasen, P. R. (2002). Cross- cultural psychology. Cambridge: University Press.
46. Guo, Y., Bao, Y., Stuart, B. J., & Le‐Nguyen, K. (2018). To sell or not to sell: Exploring sellers' trust and risk of chargeback fraud in cross‐border electronic commerce. Information Systems Journal, 28(2), 359-383.
47. Jiang, Q., Li, Y., & Shypenka, V. (2018). Loneliness, individualism, and smartphone addiction among international students in China. Cyberpsychology, Behavior, and Social Networking, 21(11), 711-718.
48. Lee, I., Choi, B., Kim, J., & Hong, S. J. (2007). Culture-technology fit: Effects of cultural characteristics on the post-adoption beliefs of mobile Internet users. International Journal of Electronic Commerce, 11(4), 11-51.
49. Lee, J., Park, S. Y., Baek, I., & Lee, C. S. (2008). The impact of the brand management system on brand performance in B–B and B–C environments. Industrial marketing management, 37(7), 848-855.
50. Müller, K. W., Dreier, M., Beutel, M. E., Duven, E., Giralt, S., & Wölfling, K. (2016). A hidden type of internet addiction? Intense and addictive use of social networking sites in adolescents. Computers in Human Behavior, 55, 172-177.
51. Tarhini, A., Hone, K., Liu, X., & Tarhini, T. (2017). Examining the moderating effect of individual-level cultural values on users’ acceptance of E-learning in developing countries: A structural equation modeling of an extended technology acceptance model. Interactive Learning Environments, 25(3), 306-328.
52. Yıldız Durak, H. (2020). Modeling of variables related to problematic internet usage and problematic social media usage in adolescents. Current Psychology, 39, 1375-1387.
53. Yoon, C. (2009). The effects of national culture values on consumer acceptance of e-commerce: Online shoppers in China. Information & Management, 46(5), 294-301.