رتبه‌بندی مناطق توسعه حمل و نقل محور با استفاده از روش AHP و مقایسه آن با وضعیت کاربری اراضی (مطالعه موردی: خط یک متروی مشهد)

جغرافیا و توسعه فضای شهری

دوره 12، شماره 1، خرداد 1404، صفحه 95-114   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgusd.2023.80696.1289

نویسندگان

فائزه فاطمی پور¹؛ رخشاد حجازی^{* 1}؛ سید علی جوزی¹؛ مرتضی اکبری²

¹گروه محیط زیست، واحد تهران شمال، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

²گروه مدیریت مناطق خشک و بیابانی، دانشکده منابع طبیعی و محیط زیست، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

چکیده

توسعه حمل و نقل محور[1]  (TOD)پیوندی میان برنامه‌ریزی حمل و نقل و کاربری اراضی است. در این پژوهش به منظور ارزیابی کمی و رتبه‌بندی توسعه حمل و نقل محور در خط یک متروی مشهد از روش آنالیز سلسله مراتبی ([2]AHP)، استفاده شد. بدین منظور، نه ایستگاه با استفاده از 5 معیار، 14 شاخص و زیرشاخص از جمله شاخص تنوع، کاربری اراضی بررسی و مورد تحلیل قرار گرفتند. با توجه به اینکه نتایج AHP تنها یک میانگین از شاخص­ها را نشان می‌دهد؛ لذا، برای ایجاد کاربری مناسب در هر منطقه باید شاخص کاربری اراضی در مناطق توسعه حمل و نقل محور مورد توجه قرار گیرد. برای این هدف، کاربری اراضی به 16 دسته تقسیم شد و تعداد آن­ها در هر منطقه بررسی و نسبت آن به جمعیت هر منطقه به دست آمد. نتایج نشان داد که بیشترین کاربری در زمین‌های اطراف ایستگاه‌ها، کاربری تجاری و بعد از آن کاربری مختلط است. در رتبه‌بندی AHP نیز، بالاترین رتبه مربوط به ایستگاه هفت تیر و هاشمیه به دست آمد. به طوریکه این ایستگاه‌ها، به ترتیب در خدمات اولیه رتبه 8 و 9 درخدمات نوع 2، رتبه 3 و 8، و در خدمات شخصی رتبه 5 و 9 را به دست آورده‌اند. علاوه برآن، در خدمات اولیه، ایستگاه نمایشگاه، در خدمات شخصی هنرستان و در خدمات نوع 2، پارک ملت دارای رتبه یک می‌باشند. لذا، نتایج این تحقیق می‌تواند در برنامه‌ریزی شهری و اولویت‌های توسعه حمل و نقل محور به مسئولین کمک نماید.
 
[1]. Transit-Oriented Development (TOD)
[2]. Analytic Hierarchy Process
 

کلیدواژه‌ها

توسعه حمل و نقل محور؛ کاربری اراضی؛ تصمیم گیری چند معیاره؛ حمل و نقل عمومی؛ مشهد

مراجع

1. حکیمی، ه.، رضا زاده، ز.، و عسگرنژا، ر. (1398). تحلیلی بر مکان‌یابی پایانه مسافربری روستایی در شهرها با استفاده از روش ترکیب خطی وزنی (WLC) و مدل الکترا (مطالعه موردی: شهر مشکین‌شهر). جغرافیا و توسعه فضای شهری، 6(1)،81-101.
2. رحمانی، م.، امین زاده گوهر ریزی، ب.، رستگار، س.، و این زاده گوهری، ب. (1399). ارزیابی تطبیقی مبانی الگوی توسعه پیشنهادی طرح ساختاری راهبردی (جامع) شهر تهران 1386 با الگوی توسعه حمل‌ونقل عمومی محور (TOD). جغرافیا و توسعه فضای شهری، 7 (2)، 187-207.
3. روشنی، پ.، رهنما، م.، و افشاری، م. (1392). ارتقاء کیفی محلات مدرن شهری با به کارگیری رهیافت نوشهرگرایی (نمونه موردی: آزاد شهر مشهد) .جغرافیا و توسعه فضای شهری، 1(0).
4. فاطمی پور، ف.، حجازی، ر.، جوزی، ع.، و اکبری، م. (1401). ارزیابی مدل توسعه مبتنی بر حمل و نقل عمومی TODبا توسعه مدل مکان-گره و تحلیل خوشه‌ای، مشهد. فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی شهری، 13 (50) ،160-173.
5. معماریان، ه.، اکبری، م. (1400). پیش‏بینی اثر ترکیبی تغییر اقلیم و کاربری اراضی بر فرسایش خاک در ایران با استفاده از داده‌‏های جهانیGloSEM . اکوهیدرولوژی, 8 (2)، 513-534.
6. وطن پرست، ا.، اولادی قادیکلایی، ج.، و اکبری، م. (1394). برنامه‌ریزی سبزراه‌های شهری (مطالعه موردی منطقه یازده شهری کلان شهر مشهد). جغرافیا و توسعه فضای شهری، 2(3)، 104-91.
7. یزدان­پناهی، ع.، اکبری، م.، و بهرنگ­منش، م. (1397). بررسی زمانی_مکانی پارامترهای کمی و کیفی آب زیرزمینی با استفاده از روش‌های زمین آمار در دشت مشهد. ترویج و توسعه آبخیزداری، 6(20)، 25-35 .

 

8. Abdullah, J., & Mazlan, M. H. (2016). Characteristics of and quality of life in a transit-oriented development (TOD) of Bandar Sri Permaisuri, Kuala Lumpur. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 234, 498-505.
9. Akbari, M., Memarian, H., Neamatollahi, E., Jafari Shalamzari, M., Alizadeh Noughani, M., & Zakeri, D. (2020). Prioritizing policies and strategies for desertification risk management using MCDM–DPSIR approach in northeastern Iran. Environment, Development and Sustainability, 23, 2503–2523.
10. Akbari, M., Neamatollahi, E., & Neamatollahi, P. (2019). Evaluating land suitability for spatial planning in arid regions of eastern Iran using fuzzy logic and multi-criteria analysis, Ecological Indicators, 98, 587-598.
11. Bossard, E.G. (2002). Envisioning neighborhoods with transit-oriented development potential. San Jose: Mineta Transportation Institute.
12. Calthorpe, P. (1993). The Next american metropolis: ecology, community, and the American dream. Princeton Architectural Press.
13. Canadian Institute of Planners. (2012). Transit- supportive guidelines. Ontario: Canadian Institute of Planners.
14. Cervero, R., & Kockelman, K. (1997). Travel demand and the 3Ds: density, diversity, and design. Transportation Research Part D: Transport and Environment, 2(3), 199-219.
15. Cervero, R., Ferrell, C., & Murphy, S. (2002). Transit-oriented development and joint development in the United States: A Literature review. Research Results Digest.
16. Dittmar, H., & Ohland, G. (2004). The new transit town: Best practices in transit-oriented development. Washington, D.C.: Island Press
17. Ewing, R., & Cervero, R. (2001). Travel and the built environment. Transportation Research Record, 1780, 87–114.
18. Ewing, R., & Cervero, R. (2010). Travel and the built environment. Journal of the American Planning Association, 76, 265-294.
19. Fainstein, S. S. (2005). Cities and diversity should we want it? Can we plan for it? Urban Affairs Review, 41(1), 3-19.
20. Galelo, A., Ribeir, A., & Martinez, L.M. (2014). Measuring and evaluating the impacts of TOD measures - searching for evidence of TOD characteristics in Azambuja Train Line. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 111, 899 – 908.
21. Government of Queensland. (2010). Transit-oriented development: Guide to community diversity. Government of Queensland.
22. Grigolon, A., Singh, Y. J., Koeva, M., & Madureira, M. (2016). Transit-oriented development (TOD) assessment using 3D visualisation and modeling. 13th International Conference on Design & Decision Support Systems in Architecture and Urban Planning.
23. Guo, J., Nakamura, F., Li, Q., & Zhou, Y. (2018). Efficiency assessment of transit-oriented development by data envelopment analysis: Case study on the Den-en Toshi Line in Japan. Journal of Advanced Transportation, (2), 1-10
24. Howley, P., Scott, M., & Redmond, D. (2009). Sustainability versus liveability: An investigation of neighborhood satisfaction. Journal of Environmental Planning and Management, 52(6), 847-864.
25. Huang, R. (2017). Measuring transit-oriented development network synergy based on node typology. Netherlands: University of Twente.
26. Huang, R., Madureira, M., Grigolon, A., & Brussel, M. (2018). Measuring transit-oriented development (TOD) network complementarity based on TOD node typology. The Journal of Transport and Land Use, 1, 304–324.
27. Institute for Transportation and Development Policy (ITDP). (2017). TOD Standard 3rd Ed. New York: Institute for Transportation and Development Policy (ITDP)
28. Jacobson, J., & Forsyth, A. (2008). Seven American TODs: Good practices for urban design in transit-oriented development projects. Journal of Transport and Land Use, 1(2), 51–88.
29. Lahoorpoor, B., Rayaprolu, H., Wu, H., & Levinson, D. M. (2022). Access-oriented design? Disentangling the effect of land use and transport network on accessibility. Transportation Research Interdisciplinary Perspectives, 13(3), 100536.
30. Lyu, G., Bertolini, L., & Pfeffer, K. (2016). Developing a TOD typology for Beijing Metro Station Areas. Journal of Transport Geography, 55, 40-50.
31. Malczewski, J., Moreno-Sanchez, R., Bojórquez-Tapia, L. A., & Ongay-Delhumeau, E. (1997). Multicriteria group decision-making model for environmental conflict analysis in the Cape Region, Mexico. Journal of Environmental Planning and Management, 40(3), 349-374.
32. Motieyan, H., & Mesgari, M.S. (2017). Towards sustainable urban planning through transit-oriented development (A case study: Tehran). International Journal of Geo-Information, 6(12), 402.
33. Ontario ministry of transportation. (1992). Transit-supportive land use planning. Ontario: Ontario Ministry of Municipal Affairs.
34. Papagiannakis, A., Vitopoulou, A., & Yiannakou, A. (2020). Transit-oriented development in the Southern European city of Thessaloniki introducing urban railway: typology and implementation issues, European planning studies,29(1), 117-141.
35. Phani Kumar, P., Sekhar, C. R., 7 Parida. M. (2018). Residential dissonance in TOD neighborhoods. Journal of Transport Geography, 72, 166–177.
36. Port authority of allegheny county (PAAC). (2016). Transit-oriented development guidelines. USA: Port authority of allegheny county (PAAC).
37. Renne J. L., & Listokin, D. (2019). The Opportunities and tensions of historic preservation and transit-oriented development (TOD). Cities, 90, 249–262.
38. Ribeiro, P., Fonseca,F., & Santos, P. (2019). Sustainability assessment of a bus system in a mid-sized municipality. Journal of Environmental Planning and Management, 63(2), 36-256.
39. Ritsema van Eck, J., & Koomen, E. (2008). Characterising urban concentration and land-use diversity in simulations of future land use. The Annals of Regional Science, 42, 123–
40. Sahu, A. (2017). A Methodology to modify land uses in a transit oriented development scenario. Journal of Environmental Management, 1(213), 467-477.
41. Serra-Coch, G., Chaste, C., Campos, S., & Coch, H. (2018). Graphical approach to assess urban quality: Mapping walkability based on the TOD-standard. Cities, 76, 58–71.
42. Singh, Y. J., Lukman, A., Flackea, J., & Maarseveen, M. F.A.M. (2017). Measuring TOD around transit nodes - Towards TOD policy. Transport Policy, 56, 96–111.
43. Singh, Y.J, Fard, P., Zuidgeest, M., Brussel, M., & Maarseveen, M.V. (2014). Measuring transit oriented development: a Spatial multi criteria assessment approach for the city region Arnhem and Nijmegen. Journal of Transport Geography, 35, 130–143.
44. Sohoni, v. A., Thomas, M., & Krishna Rao, K.V. (2017). Application of the concept of transit-oriented development to a suburban neighborhood. Transportation Research Procedia, 25, 3224–3236.
45. Suzuki, H., Cervero, R., & Luchi, K. (2013). Transforming cities with transit: Transit and land-use integration for sustainable urban development. Washington, D.C.: The World Bank.
46. Talen, E. (2006). Design that enables diversity: The complications of a planning ideal. Journal of Planning Literature, 20(3), 233-249.
47. Teklemariam, E.A., & Shen, Z. (2020). Determining transit nodes for potential transit-oriented development: Along the LRT corridor in Addis Ababa, Ethiopia. Frontiers of Architectural Research, 9(3), 1-17.
48. Thomas, R., Pojani, D., Lenferink, S., Bertolini, L., Stead, D., & Krabben, E. D. (2018). Is transit-oriented development (TOD) an internationally transferable policy concept? Regional Studies,52(5),1-13.
49. Trans link (2012). Transit-oriented communities design guidelines. Trans link
50. Vale, D. V. T. (2015). Transit-oriented development, Integration of land use and transport, and pedestrian accessibility: Combining node-place model with pedestrian shed ratio to evaluate and classify station areas in Lisbon. Journal of Transport Geography, 70-80.
51. Widyaharia, N. L., & Indradjatia, P. N. (2015). The potential of transit-oriented development (TOD) and its opportunity in Bandung Metropolitan Area. Procedia Environmental Sciences, 28, 474 – 482.
52. Zhang, Y., & Guindon, B. (2006). Using satellite remote sensing to survey transport-related urban sustainability part 1: Methodologies for indicator quantification. International Journal of Applied Earth Observation and Geoinformation, 8, 149–164.