سناریوهای فراروی بحران آب در شهرستان تایباد با رویکرد آینده پژوهی

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 18 شهریور 1402

نوع مقاله: علمی- پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgrd.2023.83607.1307

نویسندگان

مراد کاویانی راد^{* 1}؛ حمیدرضا گلثومیان²؛ زکیه آفتابی³

¹خوارزمی

²گروه آموزشی جغرافیای سیاسی، دانشگده جغرافیا، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.

³گروه جغرافیای سیاسی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه خوارزمی، تهران ، ایران

چکیده

درهم تنیدگی آب با توسعه، منابع آب شیرین را در کانون توجه جوامع انسانی و واحدهای سیاسی- فضایی به ویژه در مناطق کم بارش جهان، قرار داده است. طی چند دهه اخیر شهرستان کم‌بارش تایباد در خاور ایران، با بحران آب روبه‎رو شده است. مقاله حاضر به تدوین سناریوهای فراروی بحران آب در شهرستان تایباد می‎پردازد. روش‌شناسی حاکم بر پژوهش توصیفی- تحلیلی است. درون‌داده‌های مورد نیاز پژوهش(داده و اطلاعات) با روش کتابخانه‌ای و میدانی( مصاحبه و پرسشنامه) گردآوری و با بهره‌گیری از نرم افزارهای Micmac و Scenario Wizard مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته است. نتایج پژوهش نشان داد که مصرف بی‌رویه منابع آب در بخش کشاورزی، مدیریت ناکارآمد منابع آب، تلاش برای توسعه نامناسب (اقدامات معطوف به توسعه ناپایدار)، برداشت بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی، کم توجهی به بحران آب در برنامه‌های توسعه و دگرش اقلیم از پیشران‌های کلیدی موثر بر بحران آب در شهرستان تایباد است. در راستای پیشران‌های کلیدی و حالت‌های احتمالی ممکن، خروجی نرم افزار Scenario Wizard در قالب سناریوهای قوی و محتمل، نشان داد که از 18 وضعیت حاکم بر صفحه سناریو، وضعیت‌هایی که سناریوهای فراروی بحران آب در شهرستان تایباد را بحرانی بیان می‌کنند، بیشترین وضعیت‌های احتمالی ممکن را در بر می‌گیرند و 88/38 درصد از وضعیت‎های حاکم بر صفحه سناریو را به خود اختصاص دادند. بنابراین وضعیت فراروی بحران آب در شهرستان تایباد بحرانی نمود یافت. پیش ‌بینی آینده تحولات پیونددار با بحران آب از دید آینده‎پژوهی نیازمند پرداختن به سیاست‌های مدیریتی و اقتصادی دولت و کارگزاران ملی- محلی در مدیریت بهینه منابع آب و کنترل بازتاب‎های بحران یاد شده است.

کلیدواژه‌ها

بحران‌ آب؛ رویکرد آینده پژوهی؛ وضعیت بحرانی و شهرستان تایباد