سناریوهای فراروی بحران آب در شهرستان تایباد با رویکرد آینده‌پژوهی

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقاله 12، دوره 21، شماره 3 - شماره پیاپی 44، مهر 1402، صفحه 335-364   

نوع مقاله: پژوهشی- مطالعه موردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgrd.2023.83607.1307

نویسندگان

مراد کاویانی راد^{* 1}؛ حمیدرضا گلثومیان²؛ زکیه آفتابی²

¹دانشیار گروه جغرافیای سیاسی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

²دانشجوی دکتری جغرافیای سیاسی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

چکیده

درهم‌تنیدگی آب با توسعه، منابع آب شیرین را در کانون توجه جوامع انسانی و واحدهای سیاسی-فضایی به‌ویژه در مناطق کم بارش جهان، قرار داده است. طی چند دهه اخی،  شهرستان کم‌بارش تایباد در خاور ایران، با بحران آب روبه‎رو شده است. مقاله حاضر به تدوین سناریوهای فراروی بحران آب در شهرستان تایباد می‎پردازد. روش‌شناسی حاکم بر پژوهش توصیفی-تحلیلی است. درون‌داده‌های مورد نیاز پژوهش (داده و اطلاعات) با روش کتابخانه‌ای و میدانی (مصاحبه و پرسشنامه) گردآوری و با بهره‌گیری از نرم‌افزارهای Micmac و ScenarioWizard بررسی و مطالعه شده است. نتایج پژوهش نشان داد که مصرف بی‌رویه منابع آب در بخش کشاورزی، مدیریت ناکارآمد منابع آب، تلاش برای توسعه نامناسب، برداشت بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی، کم‌توجهی به بحران آب در برنامه‌های توسعه و دگرش اقلیم از پیشران‌های کلیدی مؤثر بر بحران آب در شهرستان تایباد است. در راستای پیشران‌های کلیدی و حالت‌های احتمالی ممکن، خروجی نرم‌افزار Scenario Wizard در قالب سناریوهای قوی و محتمل، نشان داد که از 18 وضعیت حاکم بر صفحه سناریو، وضعیت‌هایی که سناریوهای فراروی بحران آب در شهرستان تایباد را بحرانی بیان می‌کنند، بیشترین وضعیت‌های احتمالی ممکن را در بر می‌گیرند و 88/38 درصد از وضعیت‎های حاکم بر صفحه سناریو را به خود اختصاص دادند. پیش‌بینی آینده تحولات پیونددار با بحران آب از دید آینده‎پژوهی نیازمند پرداختن به سیاست‌های مدیریتی و اقتصادی دولت و کارگزاران ملی-محلی در مدیریت بهینه منابع آب و کنترل بازتاب‎های بحران یاد شده است.

کلیدواژه‌ها

بحران‌ آب؛ رویکرد آینده‌پژوهی؛ وضعیت بحرانی و شهرستان تایباد

مراجع

1. آب منطقه‌ای استان خراسان رضوی (1401). بازیابی از khrw.ir
2. آفتابی، ز.، کاویانی‌راد، م.، و کاردان‌مقدم، ح. (1402). تبیین سناریوهای فراروی مناسبات هیدروپلیتیک رودخانه‌های مرزی ایران و عراق. مدیریت آب و آبیاری، 13(2)، 507- 487.
3. بهشتی، م.، بهبودی، د.، زالی، ن.، و احمدزاده دلجوان، ف. (1399). سناریوهای مدیریت منابع آب ایران بر مبنای رویکرد آینده‌پژوهی: مطالعه موردی شهرستان تبریز. آینده‌پژوهی ایران، 5(2)، 228-203.
4. جهاد کشاورزی شهرستان تایباد. (1400). گزارش وضعیت کشاورزی شهرستان تایباد. منتشرنشده، 250 صفحه.
5. رضاییان، ا.، و رضایان، ع. ح. (1395). آینده‌پژوهی بحران آب در ایران به روش سناریوپردازی. اکوهیدرولوژی، 3(1)، 17-1.
6. زینتی فخرآباد، م. م.، و عسکری‌مقدم، م. (1400). آینده‌پژوهی پیامدهای امنیتی بحران آب در نواحی مرزی ایران. جغرافیا و روابط انسانی، 4(5)، 17-1.
7. سند آمایش خراسان رضوی در افق 1404. (1399). استانداری استان خراسان رضوی. 48-1.
8. شاهدی، م.، و طالبی حسین‌آباد، ف. (1392). ارائه چند شاخص کاربردی به‌منظور بررسی تعادل منابع آب و پایداری توسعه (مطالعه موردی حوضه آبریز قره‌قوم). آب و توسعه پایدار، 1(1)، 73-79.
9. صالحی، ف.، دانشور کاخکی، م.، شاهنوشی فروشانی، ن.، و ژاله رجبی، م. (1389). کاربرد نظریه بازی‌ها در تعیین میزان برداشت بهینه از منابع آب زیرزمینی دشت تایباد. اقتصاد کشاورزی (اقتصاد و کشاورزی)، 4(3)، 89-65.
10. فرمانداری شهرستان تایباد. (1399). گزارش شمارۀ 11. منتشرنشده، 180 صفحه.
11. مرکز آمار ایران (1395). سرشماری عمومی نفوس و مسکن. بازیابی از https: //phc. umsu. ac. ir/uploads/sarshomari-95.
12. ولایتی، س. (1385). بررسی بحران آب استان خراسان. مدرس علوم انسانی، 10(48)، 213-234.

 

13. ‏Bolt, A., Dincer, I., & Agelin-Chaab, M. (2020). Experimental study of hydrogen production process with aluminum and water.  International Journal of Hydrogen Energy, 45(28), 14232-14244. ‏
14. ‏Brown, T. C., Mahat, V., &Ramirez, J. A. (2019). Adaptation to future water shortages in the United States caused by population growth and climate change. Earths Future, 7(3), 219-234.
15. Bănăduc, D., Simić, V., Cianfaglione, K., Barinova, S., Afanasyev, S., Öktener, A., & Curtean-Bănăduc, A. (2022). Freshwater as a sustainable resource and generator of secondary resources in the 21^st century: Stressors, threats, risks, management and protection strategies, and conservation approaches.  International Journal of Environmental Research and Public Health, 19(24), 16570.
16. Biswas, A. K., & Tortajada, C. (2019). Water crisis and water wars: myths and realities.  International Journal of Water Resources Development, 35(5), 727-731.
17. Boelens, R., & Vos, J. (2012). The danger of naturalizing water policy concepts: water productivity and efficiency discourses from field irrigation to virtual water trade. Agricultural Water Management, 108(1), 16-26.
18. Cook, C., & Bakker, K. (2012). Water security: Debating an emerging paradigm.  Global Environmental Change, 22(1), 94-102.
19. de Souza Moreira, F., Lopes, M. P. C., de Freitas, M. A. V., & de Souza Antunes, A. M. (2021). Future scenarios for the development of the desalination industry in contexts of water scarcity: A Brazilian case study. Technological Forecasting and Social Change, 167, 120727. ‏
20. Gao, Q., Fang, C., Liu, H., & Zhang, L. (2021). Conjugate evaluation of sustainable carrying capacity of urban agglomeration and multi-scenario policy regulation.  Science of the Total Environment, 785, 147373. ‏
21. Gorjian, S., & Ghobadian, B. (2015). Solar desalination: A sustainable solution to water crisis in Iran. Renewable and Sustainable Energy Reviews, 48, 571-584. ‏
22. Grecksch, K. (2019). Scenarios for resilient drought and water scarcity management in England and Wales. International Journal of River Basin Management, 17(2), 219-227. ‏
23. Grey, D., & Saddof, C. W. (2007). Sink or swim? Water security for growth and development, Water Policy, 9(6), 545- 571.
24. Grey, D., Garrick, D., Blackmore, D., Kelman, J., Muller, M., & Sadoff, C. (2013). Water security in one blue planet: Twenty-first century policy challenges for science. Philosophical Transactions of the Royal Society A: Mathematical, Physical and Engineering Sciences, 371(2002), 20120406. ‏
25. Haglund, W. D., & Sorg, M. H. (2002). Human remains in water environments.  Advances in forensic taphonomy: Method, theory, and archaeological perspectives, Florida: CRC Press.
26. Jiang, Y. (2015). China's water security: Current status, emerging challenges and future prospects. Environmental Science & Policy, 54, 106-125.
27. Khatibi, Sh., & Arjjumend, H. (2019). Water crisis in making in Iran. Grassroots Journal of Natural Resources, 2(3), 2581-6853
28. Kuzdas, C., Warner, B., Wiek, A., Yglesias, M., Vignola, R., & Ramírez-Cover, A. (2016). Identifying the potential of governance regimes to aggravate or mitigate local water conflicts in regions threatened by climate change. Local Environment, 21(11), 1387-1408. ‏‏
29. Madani, K. (2014). Water management in Iran: What is causing the looming crisis? Journal of Environmental Studies and Sciences, 4, 315-328. ‏
30. Martinez- Alier, J. (2002). Ecological debt and property rights on carbon sinks and reservoirs, Capitalism Nature Socialism, 13(1). 115-119.
31. Mesgaran, M., Madani, K., Hashemi, H., & Azadi, P. (2016). Evaluation of land and precipitation for agriculture in Iran. Standford Iran 2040 Project, ‏Retrieved from https:// iranian- stanford.edu/ iran- 2040- project/ publications/ evaluation-land-and-precipitation-agriculture-iran
32. Mirzavand, M., & Bagheri, R. (2020). The water crisis in Iran: Development or destruction? World Water Policy, 6(1), 89-97. ‏
33. Nagel, S. S. (2002). The water crisis: A global opportunity. International Journal of Water Resources Development, 18(2), 159-167.
34. Owusu, P. A., Asumadu-Sarkodie, S., & Ameyo, P. (2016). A review of Ghana’s water resource management and the future prospect.  Cogent Engineering, 3(1), 1164275.
35. Pachauri, R. K., Allen, M. R., Barros, V. R., Broome, J., Cramer, W., Christ, R., & van Ypserle, J. P. (2014). Climate change 2014: Synthesis report. Contribution of Working Groups I, II and III to the fifth assessment report of the Intergovernmental Panel on Climate Change (p. 151). Ipcc.
36. Petelet-Giraud, E., Cary, L., Cary, P., Bertrand, G., Giglio-Jacquemot, A., Hirata, R., & Aurouet, A. (2018). Multi-layered water resources, management, and uses under the impacts of global changes in a southern coastal metropolis: When will it be already too late? Crossed analysis in Recife, NE Brazil. Science of the Total Environment, 618, 645-657. ‏
37. Saemian, P., Tourian, M. J., AghaKouchak, A., Madani, K., & Sneeuw, N. (2022). How much water did Iran lose over the last two decades? Journal of Hydrology: Regional Studies, 41, 101095. ‏
38. Salameh, M. T. B., Alraggad, M., & Harahsheh, S. T. (2021). The water crisis and the conflict in the Middle East.  Sustainable Water Resources Management, 7, 1-14. ‏
39. Sarparast, M., Ownegh, M., & Sepehr, A. (2020). Evaluating the impacts of combating-action programs on desertification hazard trends: A case study of Taybad-Bakharz region, northeastern Iran.  Environmental and Sustainability Indicators, 7, 100043.
40. Siwar, C., & Ahmed, F. (2014). Concepts, dimensions and elements of water security.  Pakistan Journal of Nutrition, 13(5), 281.
41. Soussan, J., Arriens, W. L. (2004). Poverty and water security: Understanding how water affects the poor. Retrieved from https:// adb.org/ publications/ poverty-and-water-security-understanding-how-water-affects-poor
42. Swyngedouw, E. (2005). Dispossessing H2O: The contested terrain of water privatization. Capitalism Nature Socialism, 16(1), 81-98.
43. (2022). World-population. Retieved from https: //www.un. org/en/desa/world-population-projected-reach-98-billion2050-and-112-billion-2100
44. (2021). Water scarcity. Retieved from https: //www.unicef.org/ wash/water-scarcity
45. Wada, Y., de Graaf, I. E., & van Beek, L. P. (2016). High‐resolution modeling of human and climate impacts on global water resources. Journal of Advances in Modeling Earth Systems, 8(2), 735-763.
46. Wolf, A. T. (2007). Shared waters: Conflict and cooperation. Annual Review of Environment and Resources, 32, 241–269.
47. Yan, D. H., Wang, H., Li, H. H., Wang. G., Qin, T. L., Wang, D. Y., & Wang, L. H. (2012). Quantitative analysis on the environmental impact of large- scale water transfer project on water resource in a changing environment. Journal of Hydrology and Earth System Sciences, 1, 2685-2702.
48. Zakeri, B., Hunt, J., Laldjebaev, M., Laldjebaev, M., Krey, V., Vinca, A., Parkinson, S., & Riahi, K. (2022). Role of energy storage in energy and water security in central Asia. Journal of Energy Storage, 50(1), 104587.
49. Zargan, J., & Waez-Mousavi, S. M. (2016). Water crisis in Iran: Its intensity, causes and confronting strategies. Indian Journal of Science and Technology, 9(44), 1-6.