ارزیابی پیشران‌های حیاتی مؤثر بر گردشگری خلاق با رویکرد ارتقای مؤلفه‌های رقابت‌پذیری شهری (مطالعۀ موردی: شهر تبریز)

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقاله 10، دوره 21، شماره 4 - شماره پیاپی 45، دی 1402، صفحه 277-308   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgrd.2023.84035.1318

نویسندگان

شمس‌اله کاظمی زاد¹؛ شهریور روستایی^{* 2}؛ رحیم حیدری³

¹دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری،دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

²دانشیار جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

³دانشیار جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری،دانشگاه تبریز، تبریز، ایران

چکیده

رقابت شدید بین شهرها به‌عنوان مقاصد گردشگری، شهرها را ناگزیر به یافتن راهکارهایی برای متمایز شدن از سایر شهرها و مقاصد کرده است؛ ازاین‌رو خلاقیت عنصری ضروری در توسعه اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی شهرها است که برای افزایش ظرفیت تجاری شهرها ضرورت دارد. امروزه گردشگری در گذر زمان اشکال مختلفی را با توجه به افراد و فرهنگ‌ها می‌پذیرد و نیاز است که در آینده نزدیک همسو با تفکرات نوین سامان‌دهی شود. گردشگری خلاق، آخرین حلقه از زنجیره تکامل گردشگری است. امکان توسعه گردشگری خلاق در ایران به‌ویژه در کلان‌شهرهایی مانند تبریز، به دلایلی نظیر برخورداری از جاذبه‌های تاریخی، فرهنگی، هنری، طبیعی و مذهبی وجود دارد. آمارها نشان می‌دهد، میزان ورود گردشگر بین‌المللی و کیفیت صنعت گردشگری ایران و به تبع آن شهر تبریز، متناسب با جاذبه‌های گردشگری آن نیست؛ بنابراین توجه به مقوله گردشگری به‌عنوان یکی از سیاست‌های اصلی توسعه شهری تبریز الزامی است. به‌کارگیری ابعاد گردشگری خلاق در تمامی حوزه‌های شهری می‌تواند اهرم بسیار خوبی برای ارتقای رقابت‌پذیری شهری این شهر در ابعاد منطقه‌ای، ملی و حتی جهانی باشد. مقاله حاضر از لحاظ هدف، کاربردی-توسعه‌ای و از نظر روش تحقیق، توصیفی-تحلیلی است. مهم‌ترین هدف این مقاله، شناخت دقیق و بررسی علمی مؤلفه‌ها و شاخص‌های گردشگری خلاق با توجه به شرایط شهر تبریز و ارزیابی تأثیر این مؤلفه‌ها و شاخص‌ها در وضعیت رقابت‌پذیری شهری این شهر است. ابزار و روش‌های نیل به این هدف نیز استفاده از ابزار پرسش‌نامه و مصاحبه با متخصصان و کارشناسان امر گردشگری شهر تبریز است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد، از بین 44 شاخص شناسایی‌شده با استفاده از روش تحلیل ساختاری، 13 عامل به‌عنوان پیشران حیاتی انتخاب شدند که در این میان شاخص برگزاری مشارکت اجتماعی با مجموع امتیاز تأثیرگذاری 1410 به‌عنوان مؤثرترین شاخص و رویدادهای بینش راهبردی با امتیاز 710 به‌عنوان سیزدهمین پیشران انتخاب شده‌اند.
 
 

کلیدواژه‌ها

گردشگری خلاق؛ رقابت‌پذیری شهری؛ پیشران حیاتی؛ شهر تبریز

مراجع

1. ابراهیم‌پور لنبران، ا. (1390). توسعه توریسم شهری، با رویکرد برنامه‌ریزی مبتنی بر بخش‌بندی، نمونه موردی: بازار توریسم بین‌المللی شهر تبریز. پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران.
2. اسکندری ثانی، م.، پیله‌ور، ع. ا.، و رضایی نسب، آ. (1396). سنجش مؤلفه‌های مؤثر بر رقابت‌پذیری منطقه‌ای در جهت توسعۀ پایدار (موردشناسی: استان خراسان شمالی). فصلنامۀ جغرافیا و آمایش شهری - منطقه‌ای، دانشگاه سیستان و بلوچستان، 7 (24)، 70-57.
3. الطافی، م.، اسکندری ثانی، م.، متولی، ص.، و جانباز قبادی، غ. (1402). شناسایی، تحلیل، رتبه بندی معیارهای تأثیرگذار بر گردشگری شهری (مطالعه موردی: شهر شاهرود)، مجله جغرافیا و پایداری محیط، 13 (40)، 37-19.
4. بسته‌نگار، م.، حسنی، ع.، و خاک اربفروی، م. (1396). طراحی مدل مفهومی گردشگری خلاق. فصلنامه علمی پژوهشی گردشگری و توسعه، 6 (11) 108-81.
5. پورجهان، س.، مهاجر، ب.، و کهزادی، س. (1401). چارچوب نظریه‌ای برنامه‌ریزی گردشگری خلاق: مرور نظام‌مند. مجله برنامه‌ریزی و توسعه گردشگری، 11 (41)، 121-103.
6. تقوایی، م.، موسوی کیفته، م.، و قاسمی الوری، ف. (1401): تبیین راهکارهای توسعۀ گردشگری خلاق در خدمات گردشگری (مطالعۀ موردی: شهر اصفهان). مجله برنامه‌ریزی فضایی، 12(4)، 146-125.
7. حیدری چیانه، ر.، رضاطبع ازگمی، س. خ.، سلطانی، ن.، و معتمدی مهر، ا. (1392). تحلیلی بر سیاستگذاری گردشگری در ایران. مجله برنامه‌ریزی و توسعه گردشگری، 2 (5)، 32-11.
8. دلشاد، ع. (1399). مدل اثرگذاری هوشمندی بر رقابت‌پذیری مقصدهای گردشگری شهری در ایران (مورد مطالعه: شهر یزد). رساله دکترای رشته گردشگری، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.
9. دوستی، ف. (1396). سنجش ظرفیت‌های گردشگری خلاق در شهر تبریز. پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته برنامه‌ریزی گردشگری، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.
10. رحیمی، م.، و پازند، ف. (1395). الگوی گردشگری خلاق شهری در ایران با استفاده از مدل تحلیلی سلسله مراتبی. فصلنامه علمی، پژوهشی ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 3 (3)، 124-97.
11. زال، م. ح.، دوستی، ف.، و رمضان‌زاده لسبوئی، م. (1397). گردشگری خلاق، ابزاری برای توسعه شهری (مطالعه موردی: کلانشهر تبریز). فصلنامه پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، 6 (4)، 768-753.
12. شاه‌آبادی، ا.، و صادقی، ح. (1392). ارزیابی چالش‌ها و فرصت‌های قدرت رقابت‌پذیری ایران در مقایسه با کشورهای منطقه در راستای تحقق اهداف چشم‌انداز 20 ساله. نشریه سیاست نامه علم و فناوری، 3 (1)، 84-63.
13. شفیعی، ز.، فرخیان، ف.، و میرقدر، ل. (1393). اصفهان به‌عنوان شهر خلاق صنایع دستی با رویکرد توسعه گردشگری. فصلنامه جغرافیا، 12 (43)، 278-251.
14. قربانی، ر.، و کاظمی‌زاد، ش. (1398). تحلیلی بر عوامل مؤثر در رقابت‌پذیری شهری بر پایه روش سناریو نویسی، مطالعه موردی: شهر تبریز. فصلنامه جغرافیا و آمایش شهری - منطقه‌ای، 9 (30)، 38-19.
15. کیانی سلمی، ص.، و صفری، ح. (1398). تحلیل و بررسی شاخص‌ها و عوامل گردشگری خلاق در بافت‌های فرسوده شهری اصفهان (نمونه موردی: محله جویباره). فصلنامه علمی، پژوهشی ابتکار و خلاقیت در علوم انسانی، 9 (1) 152-115.
16. مافی، ع.، و سقایی، م. (1389). نگاهی به اقتصاد گردشگری در کلانشهرها (مطالعه موردی: کلان شهر مشهد). مجله جغرافیای و توسعه ناحیه‌ای، 7 (15)، 292-267.
17. متوسل الحق، آ. (1394). شناسایی ظرفیت­های توسعة گردشگری خلاق در مقصد شهری یزد. پایان­نامة کارشناسی ارشد رشته مدیریت جهانگردی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران.
18. مرادی، و. (1399). تدوین سناریوهای رقابت‌پذیری شهری با استفاده از رویکرد آینده‌پژوهی (مطالعه موردی: شهر قزوین). پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشته شهرسازی، دانشگاه هنر، تهران، ایران.
19. ملک اخلاق، ا.، و طالقانی، م. (1389). تحلیل رقابت‌پذیری در گستره جهانی (با تأکید بر سیر تکاملی مدل الماس). دو ماهنامه بررسی‌های بازرگانی، 24 (45) 29-16.
20. نرگسی، ش.، بابکی، ر.، و عفتی، م. (1397). بررسی رابطه بین گردشگری رشد اقتصادی و توسعه مالی در ایران (1395-1368). فصلنامه اقتصاد مالی، 12 (41)، 67-44.
21. نظم‌فر، ح.، عشقی چهاربرج، ع.، و علوی، س. (1396). بررسی وضعیت رقابت‌پذیری اقتصادی شهرهای ایران. فصلنامه اقتصاد و مدیریت شهری، انجمن علمی اقتصاد شهری ایران، 5 (20)،
    23-38.
22. ویسی، ه. (1396). بررسی سیاست‌گذاری صنعت گردشگری در قوانین بالا دستی جمهوری اسلامی ایران. مجله مطالعات سیاستگذاری عمومی، 7 (25)، 93-112.
23. Allahdadi, F. (2011). Factors Contribute to Underdevelopment of Tourism Industry in Iran, Journal of American Science, 7(12),  870-873.
24. Begg, I. (1999). Cities and competitiveness. Urban Studies, 36(5/6), 795–809.
25. Duxbury, N., & Richards, G. (2019). Towards a research agenda for creative tourism: Developments, diversity, and dynamics. A research agenda for creative tourism, (1), 1-14.
26. Esmaeilpoorarabi, N., Yigitcanlar, T., & Guaralda, M. (2016). Place quality and urban competitiveness symbiosis? A position paper, knowledge-base development, 7(1), 4-2
27. Gajdošík, T., Gajdošíková, Z., Maráková, V., & Flagestad, A. (2017). Destination structure revisited in view of the community and corporate model, Tourism Management Perspectives, 24, 54-63.
28. Jongwon, L., & Heeseok, L. (2015). Deriving Strategic Priority of Policies for Creative Tourism Industry in Korea using AHP, Procedia Computer Science, 55, 479-484.
29. Kozak, M., & Rimmington, M. (1999). Measuring tourist destination competitiveness: conceptual considerations and empirical findings, Hospitality Management, 18, 273-283.
30. Pirnar, I. & Gunlu, E. (2016). Competitiveness factors of a tourism destination and impact on residents’ quality of life: The case of Cittaslow-Seferihisar, Journal of Tourism, Heritage & Services Marketing, 2(1), 22-29.
31. Lopes, A. P. F., Muñoz, M. M., & Alarcón-Urbistondo, P. (2018). Regional tourism competitiveness using the PROMETHEE approach. Annals of Tourism Research, 73, 1-13.
32. Morgan, N., Annette, P., & Rachel, P. (2002). New Zealand, 100% Pure. The Creation of a Powerful Niche Destination Brand. Journal of Brand Management, 9, 335-354.
33. Remoaldo, P., Matos, O., Freitas, I., Gôja, R., Araújo Alves, J., Ribeiro, V., & Xavier, C. (2022). An international overview of certified practices in creative tourism in rural and urban territories. Journal of Hospitality & Tourism Research, 46(8), 1545-1573.
34. Richardsa, G., & Wilson, J. (2006). Developing creativity in tourist experiences: A solution to the serial reproduction of culture?, Tourism Management, (27) 1209–1223.
35. Richards, G. (2000). World culture and heritage and tourism. Tourism Recreation Research, 25(1), 9-18.
36. Richards, G. (2019). Creative tourism: opportunities for smaller places?, Tourism & Management Studies, 15(SI), 7-10.
37. Ritchie, J. B. (1993). Competitiveness in International Tourism: A Framework for Understanding and Analysis, World Tourism Education and Research Centre, University of Calgary
38. Rogelio, T., & Andrada, I.I. (2015). Relating urban forests and urban tourism: Exploring people's perceptions, preferences and movement in Washington DC. West Virginia University, USA.
39. Ross, D., Saxena, G., Correiam, F., & Deutz, P. (2017). Annals of Tourism Research. 67, 37-47.
40. Shaw, G., & Williams, A. M. (2004). Tourism and tourism spaces. Sage Publications Ltd, 328 p.
41. Stipanovic, C., & Ruden, E. (2014). Development Concept and Strategy for Creative Tourism of the KVARNER Destination, 22nd Biennial International Congress Tourism & Hospitality Industry, May, pp 507-517.
42. Suess, C., Baloglu, S., & Busser, J. A. (2018). Perceived impacts of medical tourism development on community wellbeing. Tourism Management, 69, 232-245.
43. Tan, S. K., Kung, S. F., & Luh, D. B. (2013). A model of ‘creative experience’in creative tourism. Annals of tourism research, 41, 153-174.
44. UNWTO (2022). UN tourism news 2022
45. Voss, C. (2004). Trends in the experience and Service Economy: The Experience Profit Cycle, Monograph, London Business School, London.
46. Yong, Q., & Chih-Hsing, L. (2016). How to establish a creative atmosphere in tourism and hospitality education in the context of China, Journal of Hospitality, Leisure, Sport & Tourism Education, 18, 9-20