تعیین آب آبیاری و بهره‌وری آب در تولید جو در کشور

آب و خاک

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 18 شهریور 1402   

نوع مقاله: مقالات پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jsw.2023.82302.1284

نویسندگان

سید ابوالقاسم حقایقی مقدم^{* 1}؛ فریبرز عباسی²؛ ابوالفضل ناصری³؛ پیمان ورجاوند⁴؛ سید ابراهیم دهقانیان⁵؛ محمد مهدی قاسمی⁶؛ سالومه سپهری صادقیان⁷؛ حسن خسروی⁸؛ محمد کریمی⁹؛ فرزین پرچمی عراقی¹⁰؛ مصطفی گودرزی¹¹؛ مختار میران زاده¹²؛ مسعود فرزام نیا¹³؛ افشین یوسف گمرکچی¹⁴؛ سیدمعین الدین رضوانی¹⁵؛ رامین نیکانفر¹⁶؛ سیدحسن موسوی فضل¹⁷؛ علی قدمی فیروزآبادی¹⁸

¹استادیار پژوهش، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی

²استاد پژوهش، موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، کرج، ایران

³مرکز تحقیقات کشاورزی تبریز

⁴مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی خوزستان

⁵مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی فارس

⁶موسسه تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی کرج

⁷موسسه تحقیقات فنی مهندسی کرج

⁸محقق، بخش تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان خراسان شمالی، سازمان تحقیقات، آموزش و

⁹مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی

¹⁰عضو هیات علمی بخش تحقیقات فنی و مهندسی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان اردبیل (مغان)، سازمان تحقیقات، آموزش

¹¹استادیار بخش تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان مرکزی، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج

¹²محقق، بخش تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج

¹³مربی، بخش تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان اصفهان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج

¹⁴بخش تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان قزوین، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی،

¹⁵استادیار پژوهش، بخش تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان، سازمان تحقیقات، آموزش

¹⁶مربی پژوهش، بخش تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان آذربایجان شرقی، سازمان تحقیقات،

¹⁷مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان سمنان (شاهرود)

¹⁸دانشیار پژوهش، بخش تحقیقات فنی و مهندسی کشاورزی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان همدان، سازمان تحقیقات، آموزش

چکیده

با توجه به اهمیت اقتصادی تولید جو در کشور، بررسی حجم آب آبیاری و بهره‌وری آب برای تولید این محصول استراتژیک ضرورت دارد. به این منظور، حجم آب آبیاری و عملکرد جو در 296 مزرعه منتخب 12 استان (75 درصد سطح زیرکشت آبی و تولید جو در کشور) شامل استان‌های خوزستان، آذربایجان‌شرقی، اردبیل، خراسان‌شمالی، فارس، خراسان‏رضوی، تهران، سمنان، مرکزی، اصفهان، همدان و قزوین به‌طور مستقیم اندازه‌گیری گردید. مزارع در استان‌های مذکور، به‌گونه‌ای انتخاب شدند که عوامل مختلف ازجمله روش آبیاری، سطح مالکیت، پراکنش مناسب و کیفیت آب آبیاری را پوشش دهند. با پایش دقیق برنامه آبیاری مزرعه‌های منتخب در طول فصل رشد گیاه، میزان تولید، آب آبیاری و آب کاربردی محصول جو در طول یکسال اندازه‌گیری گردید. در انتهای فصل و پس از تعیین میانگین عملکرد محصول جو طی سال زراعی 1400-1399، مقادیر بهره‌وری آب آبیاری و بهره‌وری آب کل (آبیاری + بارندگی مؤثر) در مزارع منتخب جو در هر منطقه تعیین شد. از تحلیل واریانس برای بررسی تفاوت احتمالی عملکرد، حجم آب آبیاری و بهره‌وری آب در تولید جو استفاده گردید. نتایج نشان داد تفاوت عملکرد، حجم آب آبیاری و شاخص‌های بهره‌وری آب در استان‌های یادشده معنی‌دار بود. حجم آب آبیاری جو در مناطق مورد مطالعه از 1900 تا 9300 مترمکعب در هکتار متغیر و میانگین وزنی آن 4875 مترمکعب در هکتار بود. میانگین عملکرد جو در مزارع منتخب از 1630 تا 7050 کیلوگرم‌درهکتار متغیر و میانگین وزنی آن 3985 کیلوگرم‌درهکتار بود. بهره‌وری آب آبیاری نیز در استان‌های منتخب از 22/0 تا 53/1 متغیر و میانگین وزنی آن 90/0 کیلوگرم‌برمترمکعب تعیین شد. پیشنهاداتی برای ارتقای بهره‌وری آب ددر تولید در جو ارائه گردید.

کلیدواژه‌ها

آبیاری؛ بازده کاربرد؛ بهره‌وری آب؛ جو

مراجع