تفاوت حبسیه های کلاسیک و معاصر در بازنمایی با تکیه بر شعر مسعود سعد و فرخی یزدی

جستارهای نوین ادبی

دوره 56، شماره 2 - شماره پیاپی 221، شهریور 1402، صفحه 105-125   

نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.2023.83276.1456

نویسندگان

مهیلا رضایی فومنی¹؛ حسام ضیایی^{* 2}؛ مهرعلی یزدان پناه³

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی قائم‌شهر

²استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی قائم‌شهر

³دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی قائم‌شهر

چکیده

اگرچه مفهوم حبسیه یا زندان سروده‌ها، می‌تواند به‌عنوان یک ژانر ادبی در طبقه‌بندی موضوعی و سبکی اشعار شاعران، راهگشا باشد، اما مسئلۀ وحدت ژانر، تجلی جامعه‌شناختی و گفتمانی حبسیه‌ها را پنهان می‌کند. از این‌رو، به‌جای سبک‌شناسی، که به دنبال ترسیم فضاهای یکپارچه از سیطرۀ یک اندیشه است، با تحلیل گفتمان دقیق‌تر می‌توان گسست‌های تاریخی یک ژانر را نشان داد. این مقاله با رویکرد تبارشناختی و با تأکید بر نظریۀ «امر خیالی» لکان و «جماعت‌های تصوری» آندرسن نشان می‌دهد که حبسیه‌های معاصر از همان جماعت تصوری و امر خیالی پیروی نمی‌کنند که درحبسیه‌های کلاسیک حاکم بوده است. خیال مشترکی که مسعود سعد به آن ارجاع می‌دهد، مشیت‌مدار، قدسی و عمودی است؛ در حالی که تخیّل جمعی فرخی یزدی، افقی و در سطح زمین است؛ به همین دلیل مسعود سعد برای رهایی، به ستارگان و تصمیم محتوم تقدیر نگاه می‌کند و فرخی به زمین و آگاهی و قیام مردم. به همین دلیل مفاهیم و استعارات مسعود سعد، معطوف به حفظ وضع موجود است و استعارات و مفاهیم فرخی یزدی معطوف به انقلاب.

کلیدواژه‌ها

حبسیه؛ مسعود سعد؛ فرخی یزدی؛ گفتمان؛ جماعت‌های تصوری

مراجع

آندرسن، بندیکت. (1393). جماعت‌‌های تصوری. ترجمۀ محمد محمدی. چ اول. تهران: رخداد نو.

احمدی، بابک. (1391). از نشانه‌‌های تصویری تا متن. چ یازدهم. تهران: مرکز.

ـــــــــــــــ . (1377). معمّای مدرنیته. تهران: نشر مرکز.

ـــــــــــــــ . (1389). موسیقی‌‌شناسی: فرهنگ تحلیلی مفاهیم. چ اول. تهران: مرکز.

آنتونی و انتونیادس. (1386). بوطیقای معماری. آفرینش در معماری. ج 1. ترجمۀ احمد رضا آی. تهران: سروش

اونز، دیلن. (1386). فرهنگ مقدماتی اصطلاحات روان‌‌کاوی لکانی. تهران: گام نو.

باشلار، گاستون. (1362). روانکاوی آتش. ترجمۀ جلال ستاری. تهران: توس.

براهنی، رضا. (1371) طلا در مس (در شعر و شاعری). جلد اول. چ اول. تهران: ناشر مؤلف.

دورکیم، امیل. (1383). صور بنیانی حیات دینی. ترجمۀ باقر پرهام. تهران: مرکز.

رفیعی مقدم، هما، رحمان مشتاق‌‌مهر. (1397). «تحلیل گفتمان انتقادی زندان در دو زیست‌‌جهان کلاسیک و مدرن با تکیه بر حبسیه‌های مسعود سعد، فرخی و محمدتقی بهار». کاوش‌‌نامۀ زبان و ادبیات فارسی. دورۀ 19. شمارۀ 38. صص 129‑160.

رضایی فومنی، مهیلاو ضیایی، حسام و یزدان‌‌پناه، مهرعلی. (1400). «ظهور سوژۀ سیاسی و پدیدار شدن زیبایی‌‌شناسی زندان با تأکید بر شعر شاملو». مجلۀ نقد و نظریۀ ادبی. سال ششم. ش 12. صص 166 ـ 143.

سومیالا، یوهان. (1400). رسانه و آیین، مرگ، جماعت‌‌ و زندگی روزمره. ترجمۀ نسیم خواجه‌‌زاده. تهران: ثالث.

فتوحی محمود. (1386). بلاغت تصویر. تهران: سخن.

فرخی یزدی، میرزا محمد. (1360) دیوان اشعار. به کوشش حسین مکی. تهران: جاودان.

فوکو، میشل. (1392). دیرینه‌‌شناسی دانش. ترجمۀ نیکو سرخوش و افشین جهاندیده. تهران: نی.

مریدی، محمدرضا. (1397). گفتمان‌‌های فرهنگی و جریان‌‌های هنری ایران. تهران: دانشگاه هنر.

مسعود سعد. (1364). دیوان. تصحیح مهدی نوریان. اصفهان: کمال.

 میرزایی، حسین. (1398). انسان‌‌شناسی فرهنگی عواطف: عشق و خشم تا ترس و شرم. در کتاب عواطف در جامعه و فرهنگ ایرانی. گردآورنده و ویراستار علمی محمدسعید ذکایی. چ اول. تهران: انتشارات آگاه.

هومر، شون. (1388). ژاک لاکان. ترجمۀ محمدعلی جعفری و محمدابراهیم طاهائی. تهران: ققنوس.

Campbell, K. K., & Huxman, S. S. (1982). The rhetorical act. Belmont, CA: Wadsworth Publishing Company

Henry,J. (1936) The Linguistic Expression of Emotion. American anthropologist. No.38.

Murfin, Ross and Ray, Supryia (1997) The Bedford Glossary of Critical and Literary Terms, Boston: Bedford Bookss.