| تعداد نشریات | 52 |
| تعداد شماره‌ها | 2,087 |
| تعداد مقالات | 21,611 |
| تعداد مشاهده مقاله | 72,992,586 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 24,772,578 |
تاریخ و فرم ادبی: تأملی در شکل‌شناسی «داراب‌نامۀ» بیغمی | ||
| جستارهای نوین ادبی | ||
| دوره 56، شماره 2 - شماره پیاپی 221، شهریور 1402، صفحه 83-103 اصل مقاله (955.36 K) | ||
| نوع مقاله: مقالۀ پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jls.2023.82886.1438 | ||
| نویسنده | ||
| فواد مولودی* | ||
| استادیار گروه مطالعات ادبی. پژوهشکدۀ تحقیق و توسعۀ علوم انسانی (سازمان سمت). تهران. ایران | ||
| چکیده | ||
| «داراب‌نامه» یا همان «فیروزشاه‌نامه» از محمد بیغمی (قرن نهم هجری)، پس از «سمک عیار»، مهم‌ترین و مفصل‌ترین متن «عیاری ـ پهلوانی» در تاریخ ادبیات فارسی است. منظور از «متون عیاری‑پهلوانی» متون منثور روایی و بلند است که کنش توأمان عیار و پهلوان در آن، متن روایی را می‌سازد. در ظاهر، به نظر می‌رسد این قصۀ بلند در ادامۀ همان سلسله روایت‌های منظوم و منثور در باب خاندان داراب باشد که در سنت شاهنامه‌نویسی و روایت‌سازی منثور و تاریخ‌نگاری فارسی و عربی بارها به آن پرداخته شده است؛ اما تأمل در فرم این قصۀ بلند، دو نکتۀ پنهان را بر ما آشکار می‌سازد: نخست اینکه، کلیت فرم در «داراب‌نامه» بر همان الگوی روایی «سمک عیار» استوار است نه داراب‌نامۀ طرسوسی و دیگر قصص مربوط به خاندان داراب؛ و نکتۀ دوم و مهم‌تر اینکه، احتمالاً فرم روایی «داراب‌نامۀ بیغمی» که مبتنی بر کار و کردار شاه/پهلوان اصلی در پیرنگ اصلی، و شاه/پهلوانان فرعی در خرده‌پیرنگ‌های موازی است صورت انضمامی نظام «ملوک‌الطوایف» اشکانی و فرهنگ پهلوانی آنان باشد. بنابراین احتمال، شاید بتوان گفت که علیرغم کمبود اطلاعات تاریخی مورخان قدیم در باب اشکانیان، «فرم ادبی» توانسته است حامل کلیتی از جهان اشکانیان باشد و آن را در تاریخ عبور دهد. در این صورت، پهلوانی‌های «فیروزشاه» و پهلوانان و عیاران همراه او، نه‌فقط تخیلی روایی برای مرهم نهادن بر زخم‌های تاریخی دوران اسکندر مقدونی، بلکه به‌طریق‌اولی، یادگار پهلوانی‌های اشکانیان در شکست بقایای اسکندر در ایران، و تلاششان برای حفظ «ایرانشهر» بوده است. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| داراب‌نامه؛ متن عیاری ـ پهلوانی؛ فرم ادبی؛ ایدۀ پیشینی؛ اشکانیان | ||
| مراجع | ||
|
آیدنلو، سجاد. (1390). «فرضیه‌ای دربارۀ مادر سیاوش». در کتاب به فرهنگ باشد روان تندرست. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی. صص 96 ـ 116.
ابن الندیم، محمد بن اسحاق. (1381). الفهرست. ترجمه و تحشیۀ محمدرضا تجدد. تهران: انتشارات اساطیر.
امیدسالار، محمود. (1390)، مدخل «داراب‌نامه»، در کتاب «فردوسی و شاهنامه‌سرایی: برگزیدۀ مقالات دانشنامۀ زبان و ادب فارسی»، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، صص 1079 ـ 1094.
بندهشن. (1395). فرنبغ دادگی. گزارنده: مهرداد بهار. چاپ پنجم، تهران: انتشارات توس.
بیرونی، ابوریحان. (1363). آثارالباقیه. ترجمۀ اکبر داناسرشت. تهران: امیرکبیر.
بیغمی، مولانا شیخ حاجی محمد بن شیخ احمد بن مولانا علی بن حاجی محمد. (1339). داراب‌نامه. جلد اول. با مقدمه و تصحیح و تعلیقات ذبیح‌الله صفا. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
بیغمی، مولانا شیخ حاجی محمد بن شیخ احمد بن مولانا علی بن حاجی محمد. (1341). داراب‌نامه. جلد دوم. با مقدمه و تصحیح و تعلیقات ذبیح‌الله صفا. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
بیغمی، محمد بن احمد. (1388). فیروزشاه‌نامه (دنبالۀ داراب‌نامه بر اساس روایت محمد بیغمی). به کوشش ایرج افشار و مهران افشاری. تهران: نشر چشمه.
بیغمی، محمد. (1397). بهمنشاهنامه (ادامۀ روایت داراب‌نامه، مجلد چهارم). تصحیح و تحقیق میلاد جعفرپور و حسین اسماعیلی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
---------. (1400). بهمن‌شاه نامه (ادامۀ روایت داراب‌نامه، مجلد پنجم). تصحیح و تحقیق میلادجعفرپور و حسین اسماعیلی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
تاریخ بلعمی (تاریخنامۀ طبری). (1380). گردانیدۀ منسوب به بلعمی. تصحیح و تحشیۀ محمد روشن. مجلد اول. 5 جلد. چاپ سوم، تهران: انتشارات سروش.
ثعالبی، عبدالمک بن محمد بن اسماعیل ثعالبی نیشابوری. (1368). غرر اخبار ملوک الفرس و سیرهم. ترجمۀ محمد فضایلی. پارۀ نخست: ایران باستان. تهران: نشر نقره.
جعفرپور، میلاد. (1396). معرفی نسخ نویافتۀ حماسۀ بهمنشاهنامه و فواید آن. دو ماهنامۀ فرهنگ و ادبیات عامه. سال 5. شمارۀ 14. خرداد و تیر 1396.
حمزۀ اصفهانی، حمزه بن الحسن. (1346). سنی ملوک الأرض و الأنبیاء (تاریخ پیامبران و شاهان). ترجمۀ جعفر شعار. تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
خالقی مطلق، جلال. (1388). «یکی داستان است پر آب چشم». در کتاب گل‌رنج‌های کهن. به کوشش علی دهباشی. تهران: نشر ثالث.
------------. (1397). «نظری دربارۀ هویت مادر سیاوش». در کتاب سخن‌های دیرینه. به کوشش علی دهباشی. تهران: نشر سخن.
دینکرد چهارم. (1393). آذرفرنبغ پسر فرخزاد، آذرباد پسر امید. آوانویسی، ترجمه و واژه‌نامه از مریم رضایی. تهران: نشر علمی.
دینوری، ابوحنیفه احمد بن داوود. (1346). اخبارالطوال. ترجمۀ صادق نشأت. تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
سرکاراتی، بهمن. (1378). پری، «تحقیقی در حاشیۀ اسطوره‌شناسی تطبیقی». در کتاب سایه‌های شکارشده. تهران: قطره. صص 1 ـ 26.
صفا، ذبیح‌الله. (1387). حماسه‌سرایی در ایران. (از قدیمی‌ترین عهد تاریخی تا قرن چهاردهم هجری). چاپ چهارم، تهران: انتشارات فردوس.
طرسوسی، ابوطاهر محمد بن حسن بن علی بن موسی. (1344). داراب‌نامه. به کوشش ذبیح‌الله صفا. دو جلد. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
فرامرز بن خداداد بن عبدالله الکاتب الأرجانی. سمک عیار. با مقدمه و تصحیح پرویز ناتل خانلری. 5 جلد (جلد اول: 1347؛ جلد دوم: 1348؛ جلد سوم: 1350؛ جلد چهارم: 1351؛ جلد پنجم: 1353). تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
فردوسی، ابوالقاسم. (1375). شاهنامه (طبع انتقادی). به کوشش جلال خالقی مطلق. مجلد پنجم. کالیفرنیا: انشارات مزدا با همکاری بنیاد میراث ایران.
------------. (1387). شاهنامه (متن انتقادی)، چاپ مسکو. زیر نظری. ا. برتلس. تصحیح آ. برتلس و دیگران. به کوشش سعید حمیدیان. مجلد ششم. تهران: نشر قطره.
گازرانی، ساقی. (1397). روایت‌های خاندان رستم و تاریخ‌نگاری ایرانی. ترجمۀ سیما سلطانی. تهران: نشر مرکز.
گلدمن، لوسین. (1382). نقد تکوینی. ترجمۀ محمدتقی غیاثی. تهران: نگاه.
---------. (1390). «جامعه‌شناسی ادبیات»، در کتاب درآمدی بر جامعه‌شناسی ادبیات. گزیده و ترجمۀ محمدجعفر پوینده. تهران: نقش جهان مهر. صص 49 ـ 65.
مجمل التواریخ و القصص. (1383). از مؤلف ناشناس. به تصحیح ملک الشعرای بهار. به کوشش علی اصغر عبداللهی. تهران: دنیای کتاب.
مختاریان، بهار. (1390) «تهمینه (تهمیمه) کیست؟ پژوهشی در اسطوره‌شناسی تطبیقی». در کتاب به فرهنگ باشد روان تندرست. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی. صص 289 ـ 318.
مزداپور، کتایون. (1371). «افسانۀ پری در هزار و یک شب». در کتاب شناخت هویت زن ایرانی در گسترۀ پیش‌تاریخ و تاریخ به کوشش شهلا لاهیجی و مهرانگیز کار. تهران: روشنگران. صص 290 ـ 348.
---------. (1383). «نشانه‌های زن ـ سروری در چند ازدواج ایرانی در شاهنامه». در کتاب داغ گل سرخ و چهارده گفتار دربارۀ اسطوره. تهران: اساطیر.
مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین. (1344). مروج الذهب و معادن الجوهر. ترجمۀ ابوالقاسم پاینده. جلد اول. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
همرمایستر، کای. (1399). سنت زیباشناسی آلمانی. ترجمۀ محمدرضا ابوالقاسمی. چاپ دوم. تهران: ماهی. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 1,604 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 581 |
||