کاهش واکۀ /a/ به /e/ پس از وندافزایی در گویش فارسی مزینانی و تحلیل آن از دیدگاه های متفاوت

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 4، دوره 15، شماره 2 - شماره پیاپی 31، شهریور 1402، صفحه 77-99   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlkd.2023.79883.1148

نویسندگان

شراره سادات سرسرابی^{* 1}؛ ابوالفضل مزینانی²

¹عضو هیئت علمی گروه زبان انگلیسی دانشگاه فرهنگیان، مشهد، ایران

²مدرس مدعو گروه زبان انگلیسی دانشگاه فرهنگیان، مشهد، ایران

چکیده

کاهش واکه‌ای به طرز قابل توجهی در مطالعات پیشین بویژه از سوی کراسوایت (2000)، هریس (2005) و انگارۀ [AIU] اندرسون (1996) بررسی و دسته‌بندی شده‌است. پژوهش حاضر نیز با هدف گزارش کاهش واکۀ /a/به/e/ پس از وندافزایی و ترکیب صورت گرفت که در گویش فارسی مزینانی(سبزوار-خراسان‌رضوی) مشاهده می‌گردد. این کاهش در چارچوب نظریۀ بهینگی توصیف‌ وبا رویکردهاو دسته‌بندی‌های پیش‌گفته تبیین شد. لذا، تعمیم زیر از منظر بهینگی به دست آمد: در این گویش، واکۀ /a/ در هجای فاقد تکیۀ ناشی از انتقال جایگاه تکیه در اثر وندافزایی و ترکیب با محیط همگون و به واکۀ /e/ تبدیل شده و این امر با یک درجه افراشتگی آن محقق می‌گردد؛ چنانچه، در مجاورت واکۀ /a/ همخوان چاکنایی وجود داشته باشد، کاهش واکه-ای صورت نمی‌گیرد. مضافا، این تغییر واکه‌ای از میان دیدگاه‌های پیش‌گفته بر تقسیم‌بندی کراسوایت (2000) منطبق‌است. بنابر این تقسیم‌بندی، این کاهش از نوع رسایی‌بنیاد محسوب می‌شود؛ زیرا، پس از انتقال جایگاه تکیه در نتیجۀ وندافزایی، از میزان رسایی آن هسته نیز کاسته شده تا به‌لحاظ برجستگی با محیط وقوع همگون گردد. از طرفی، بررسی در چارچوب انگارۀ [AIU] نیز نشان داد که در تغییر/a/ به /e/ با شرط واژگونی هسته روبرو هستیم. از نظر کراسوایت، مقولۀ [A] در هستۀ واکۀ واقع در هجای بی‌تکیه قرار نمی‌گیرد، که‌البته، مثال نقیض آن در کاهش /α/ به /o/ در بافت‌های بی‌تکیۀ گویش مزینانی مشاهده شد. مقایسۀ داده‌های این گویش با موارد نظیر آنها در گونۀ معیار در همین زمینه نیز نشان داد که این گویش دقیقاَ عکس گونۀ معیار عمل می‌کند.

کلیدواژه‌ها

کاهش رسایی-بنیاد؛ کاهش واکه‌ای؛ گویش مزینانی؛ هجای بی‌تکیه؛ نظریۀ بهینگی

مراجع

ابوالحسنی­زاده، وحیده. عبدالعلی­زاده، مریم. (1392). بررسی کاهش واکه­ای و مشخصه‌های آکوستیکی واکۀ/æ/ در لهجه­کرمانی. مطالعات زبان و گویش های غرب ایران، سال اول، ش،2 صص، 1 – 14.

پرمون، یدالله. (1375). نظام آوایی گونۀ کرمانی ازدیدگاه واجشناسی زایشی و واجشناسی جز مستقل. پایان­نامه کارشناسی ارشد رشته زبان­شناسی همگانی، دانشگاه علامه طباطبایی، دانشکدة ادبیات فارسی و زبان­های خارجی.

پی­سیکوف، ل.س. (1960)، لهجة تهرانی، ترجمة محسن شجاعی، 1380، تهران : نشر آثار فرهنگستان زبان و ادب فارسی.

ثمره، یداله. (1364). آواشناسی زبان فارسی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

شیخ سنگ تجن، شهین. باحور، زینب. (1398). کاهش واکه­ای در گویش گیلکی، هفتمین کنگره ملی پژوهش های کاربردی در مطالعات زبان. دسترسی در https://civilica.com/doc/989807/

شیخ سنگ تجن، شهین. بی­جن­خان، محمود. (1392). بررسی ماهیت صوت­شناختی واکه­های فارسی در هجا CV گفتار اظهاری. زبان­پژوهی. سال 4، ش 8. صص 97 – 117.

شیخ سنگ تجن، شهین. بی­جن­خان، محمود. (1393). کاهش واکه­ای در زبان فارسی بر اساس انگارة [AIU] . پژوهش­های زبان­شناسی، سال 6، شماره 1، صص 63-76.

شیخ سنگ تجن، شهین. بی­جن­خان، محمود. (1389). بررسی کاهش واکه­ای در زبان فارسی محاوره­ای، مجله پژوهش­های زبانشناسی، سال 2، شماره 1، صص 35-48.

صادقی، وحید. (1394). بررسی آوایی کاهش واکه ای در زبان فارسی. جستارهای زبانی، دوره 6 ، ش3، پیاپی 24، صص 165-187.  

صادقی، وحید. منصوری هره­دشت، نیلوفر. (1394). کیفیت واکه در زبان فارسی: مقوله­ای پایدار یا تغییرپذیر؟: یک مطالعه موردی بر روی گویشوران مرد. پژوهش­های زبانی، س 6، ش 2، صص 61 – 81.

کامبوزیا، عالیه کرد زعفرانلو. (1385). واج­شناسی قاعده­بنیاد. تهران: سمت.

مزینانی، ابوالفضل. (1395). ساخت افعال گویش مزینانی: پلی از پهلوی به فارسی معاصر. مجلة زبانشناسی و گویشهای خراسان،  پیاپی14، صص 141-162.

مزینانی، ابوالفضل. (1387). بررسی پی‌بست‌های ضمیری گویش مزینانی در قیاس با فارسی میانه. پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.

مزینانی، ابوالفضل. عالیه کامبوزیا. گلفام، ارسلان. (1394)، بررسی واژه­بست‌های ضمیری گویش مزینانی. ویژه­نامه زبان­ها و گویش­های ایرانی، دوره جدید، ش 5، صص 81-101.

Crosswhite, C. (2000). Sonority-Driven Reduction. Presented at BLS 26.

Crosswhite, C. (2000) Contrast – Enhancing Vowel Reduction in Bantu tone language: An OT Analysis of Shimakonde. University of Rochester.

Harris, J. (2005) Vowel Reduction as Information Loss. Department of phonetics and linguistics, University College of London.

Kenstowicz, Michael. (1994). Phonology in Generative Grammar. Cambridge, Mass. & Oxford: Blackwell.

Lazard, G. (1992). Gammar of Contemporary Persian. Mazda publishers.

Moon, S. J., & B. Lindblom (1994). Interaction between Duration, Context, and Speaking Style in English Stressed Words. Journal of the Acoustical Society of America, 96, 40-55.

Nord, L. (1986). Acoustic Studies of Vowel Reduction in Swedish. Quarterly Progress and Status Report, 4, 19-36. 

Van Bergem, D. R. (1993). Acoustic Vowel Reduction as a Function of Sentence Accent, Word Stress, and Word Class. Speech Communication, 12, 1- 23.