مناسبات اقتصادی بین خلیج‌فارس و دولت رسولیان در یمن

تاریخ و فرهنگ

مقاله 4، دوره 55، شماره 2 - شماره پیاپی 111، اسفند 1402، صفحه 97-116   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jhistory.2023.81559.1215

نویسندگان

حمید اسدپور^{* 1}؛ حسین اسکندری²

¹استادیار دانشگاه خلیج فارس

²دکتری تاریخ ایران دوره اسلامی و پژوهشگر تاریخ

چکیده

این پژوهش به بررسی مناسبات تجاری بین  دولت رسولیان (حک: 626-858ق)  در یمن و خلیج­فارس و  همچنین بیان تاریخچه‌ای از قدرت و حکومت رسولیان پرداخته است. به نظر می‌رسد که به سبب ماهیت تجاری حکومت رسولیان و اتکای دولت بنی‌رسول به درآمدهای تجاری از یک­سو و جایگاه خلیج‌فارس در تجارت بین شرق و غرب از سوی دیگر، بررسی مناسبات روابط بین دولت رسولیان و بنادر خلیج­فارس می­تواند فصل جدیدی در مطالعه تاریخ خلیج فارس بگشاید. یافته‌های این پژوهش نیز نشان می‌دهد که دولت رسولیان یک دولت تجاری بوده، بازرگانی در آن دولت به­ویژه با کرانه‌ها و جزایر خلیج‌فارس از اهمیت خاصی برخوردار بوده است و خلیج­فارس یکی از مقصدهای مهم بازرگانی بین‌المللی برای رسولیان محسوب می­شد. در این پژوهش با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای و با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی موضوع پرداخته شده است.

کلیدواژه‌ها

یمن؛ خلیج فارس؛ دولت بنی رسول؛ تجارت؛ دریانوردی تجاری

مراجع

ابن اثیر. الکامل فی‌ التاریخ. بیروت: دارالصادر،1385ق/1965م.

ابن بطوطه. سفرنامه ابن بطوطه. ترجمۀ محمدعلی موحد. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1361ش.

ابن فقیه،احمد بن محمد. البلدان. به­تحقیق یوسف هادی. بیروت: عالم الکتب،1416ق.

ابن مجاور، یوسف بن یعقوب. صفة بلاد الیمن و مکة و بعض الحجاز. به­تحقیق ممدوح حسن محمد. قاهره: مکتب الثقافه الدینیه،1996م.

اسدپور، حمید. تاریخ اقتصادی و سیاسی خلیج‌فارس در عصر افشاریه و زندیه. تهران: نگارستان اندیشه، 1397ش.

اشپولر، برتولد. تاریخ مغول در ایران. ترجمۀ محمود میرآفتاب. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1376ش.

انصاری دمشقی، شمس‌الدین محمد بن ابی‌طالب. نخبة الدهر فی عجائب البر و البحر. ترجمۀ سید حمید طبیبیان. تهران: نشر اساطیر، 1382ش.

باسورث، کلیفورد ادموند. سلسله‌های اسلامی راهنمای گاهشماری و تبارشناسی. ترجمۀ فریدون بدره‌ای. تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1371ش.

جازم، محمد عبدالرحیم. نورالمعارف فی نظم و قوانین و اعراف الیمن فی العهد المظفری الوارف. یمن: صنعا، 2003م.

الخزرجی، علی بن حسن. العقود اللؤلؤیة فی تاریخ الدولة  الرسولیة. به­تحقیق محمد بسیونی. صنعا: دارالادب، 1403ق.

دینوری، ابوحنیفه. اخبارالطوال. ترجمۀ محمود مهدوی دامغانی. تهران: نشر نی، 1383ش.

راوندی، مرتضی. تاریخ اجتماعی ایران. تهران: انتشارات نگاه، 1382ش.

سمرقندی، کمال‌الدین عبدالرزاق. مطلع السعدین و مجمع البحرین. به­اهتمام عبدالحسین نوایی. تهران: طهوری، 1353ش. 

سیرافی، سلیمان. اخبار الصین  و الهند. ترجمۀ حسین قر‌چانلو. تهران: نشر اساطیر، 1381ش.

سیف‌الدین، عبدالحکیم.«الأوقاف العلمیة للمرأة الرسولیة فی زبید(626-858هـ/1229-1454م)». اسطور  للدراسات  التاریخیة، ش. 4 (2016): 57-73.

صورالاقالیم. به­تصحیح منوچهر ستوده. تهران: بنیاد فرهنگ ایران، 1353ش.

طبری، محمد بن جریر. تاریخ طبری. ترجمۀ ابوالقاسم پاینده. تهران: نشر اساطیر، 1375ش.

عالم‌زاده، هادی و ابراهیم محمدی.«تجارت یمن در قلمرو رسولیان(626-858هـ)». فصلنامۀ تاریخ و تمدن اسلامی، ش. 23(1395): 71-88. 

فیاض، علی اکبر. تاریخ اسلام. تهران: نشر دانشگاه تهران، 1376ش.

قزوینی، زکریا بن محمد. آثار البلاد و اخبار العباد. ترجمۀ محمد مراد بن عبد الرحمان. تهران: نشر دانشگاه تهران، 1371ش.

کاوتس، رالف و رودریش پتاک. هرمز در منابع دوره‌های یوآن و مینگ. ترجمۀ مهرداد وحدتی. تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 1383ش.

کریستن‌سن، آرتور. ایران در زمان ساسانیان. ترجمۀ رشید یاسمی. تهران: نشر دنیای کتاب، 1372ش.

مارکوپولو. سفرنامه مارکوپولو. ترجمۀ سید منصور سجادی و آنجلا دی جوانی رومانو. تهران: انتشارات بوعلی، 1396ش .

مقدسی، ابو عبدالله احمد بن محمد. احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم. ترجمۀ علینقی منزوی. تهران: انتشارات کومش، 1385ش.

مقریزی، تقی‌الدین احمد بن علی. الذهب المسبوک فی ذکر من  حج من الخلفا و الملوک. به­تحقیق جمال‌الدین شیال. قاهره: مکتب الخانجی، 1955م.

ملایری، محمد مهدی. تاریخ و فرهنگ ایران در دوران انتقال از عصر ساسانی به عصر اسلامی. تهران: نشر توس، 1375ش.

 میرزانیا، منصور.«ایران و یمن در اسطوره و تاریخ». فصلنامۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی، ش. ۱۴ – 15(1388): 224-197. 

وثوقی، محمد باقر. تاریخ خلیج فارس و ممالک همجوار. تهران: انتشارات سمت، 1390ش.

Goitein, S.D. “New Lights on the Beginnings of the Karim Merchants”. Journal of the Economic and Social History of Orient, 1958.

Shamrookh, Nayef Abdullah. The Commerce of the Rasulids in the Yemen.  Kuwait, 1996.

Varisco, Daniel martin. “Texts and Pretexts : the Unity of the Rasulid State under al-Malik al-Muzaffar”. Revue des mondes musulmans et de la Méditerranée Année , (1993): 13-24.  

 “Rasulid dynasty”.  In Encyclopaedia of Britannica. www.britannica.com.

"Rasulid Hexaglot”. In Encyclopaedia  Iranica. www.iranicaonline.org