تحلیلی بر نقش برنامه‌ریزی ارتباطی در تحقق مشارکت اجتماعات محلی (مطالعۀ موردی: محلۀ مرادآباد شهر چابهار)

جغرافیاوتوسعه ناحیه ای

مقاله 5، دوره 21، شماره 3 - شماره پیاپی 44، مهر 1402، صفحه 107-137   

نوع مقاله: پژوهشی-مطالعه موردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jgrd.2023.82601.1282

نویسندگان

عیسی ابراهیم زاده¹؛ اسماعیل رحمانی^{* 2}

¹استاد جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

²دانشجوی دکتری جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران

چکیده

در اوایل قرن بیستم نظریه‌های شهرسازی به‌طور عمده کالبدمحور بود و موفق‌نشدن برنامه ­ها در رسیدن بـه اهداف این باور را تقویت کرد که فقدان مشارکت­های مردمی در طراحی، اجرا و ارزیابی طرح­ها و برنامه ­ها موجب ناکامی آن‌ها شده است؛ ازاین‌رو در واکنش به این موضوع، مفهوم مشارکت به‌عنوان دخالت شهروندان در تصمیم­ گیری­های عمومی و برنامه­ریزی در زمینه ­های مربوط به آن در مرکز توجه برنامه­ریزان قرار گرفت؛ بنابراین پژوهش حاضر با هدف بررسی نقش برنامه­ریزی ارتباطی در تحقق مشارکت اجتماعات محلی محله مرادآبادچابهار انجام شد. پژوهش حاضر به لحاظ نحوه گردآوری داده­ها، جزو تحقیقات توصیفی-تحلیلی بود و اطلاعات از دو روش­ کتابخانه­ای-اسنادی و روش­ میدانی (پرسش‌نامه ­و مصاحبه) جمع‌آوری شد. ساکنین محله مرادآباد جامعه آماری این پژوهش را تشکیل دادند که با استفاده از فرمول کوکران 385 نفر به‌عنوان حجم نمونه برای تکمیل پرسش‌نامه­ها در طیف پنج‌گزینه­ای لیکرت انتخاب شدند. برای تجزیه­وتحلیل داده‌ها از آزمون­های تی تک‌نمونه و ضریب همبستگی پیرسون در محیط نرم‌افزار SPSS و برای تولید نقشه از نرم‌افزار ArcGIS بهره گرفته شد. تحلیل حاصل از یافته ­ها در شاخص­های مشارکت اجتماعی برای شاخص اعتماد اجتماعی با میانگین 15/3 (بیشتر از حدوسط)، شاخص تشریک مساعی با میانگین 35/3، ارتباط اجتماعی با میانگین 2/3 و تعلق اجتماعی با میانگین 1/4 و سطح معناداری کمتر از 05/0 بیانگر آن است که مشارکت مردم و ساکنین در تبدیل محله به شرایط زیست‌پذیرتر، تأثیردرخورتوجهی داشته است؛ بنابراین با توجه به اینکه مجموع مقیاس­ها در سطح معناداری کمتر از 05/0 قرار داشت و مقدار میانگین کل برابر با 43/3 بود، نتیجه نهایی این پژوهش بیانگر ارتباط معناداری بین برنامه­ ریزی ارتباطی با مشارکت اجتماعی در محله مرادآباد است.

کلیدواژه‌ها

برنامه ریزی ارتباطی؛ مشارکت اجتماعی؛ تسهیلگری؛ محلات ناکارآمد؛ مرادآباد چابهار

مراجع

1. آلمندینگر، ف. (1389). نظریه برنامه‌ریزی (ا. بهمن تیموری، مترجم). تهران: انتشارات آذرخش.
2. ایستگلدی، م.، شکوهی، م. ا.، رهنما، م. ر.، و میرکتولی، ج. (1394). کنش ارتباطی زمینه‌ساز تحقق مشارکت شهروندان در فرایند توسعه شهری (مطالعه موردی: شهر گرگان). پژوهش‌های جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری، 3(3)، 283-263.
3. بهرامی کمیل، ن. (1381). گفت‌وگو در اندیشه یورگن هابرماس. فصلنامه مطالعات ملی، (97)، 931-913.
4. پورمحمدی، م.، و خالقی، ع. (1401). واکاوی نارسایی‌های برنامه‌ریزی محلی روستایی مبتنی بر نظریه برنامه‌ریزی ارتباطی در استان آذربایجان شرقی. نشریه توسعه محلی (روستایی - شهری)، 14(1)، 169-141.
5. حسین‌زاده، ع. ح.، ایدر، ن. ا.، و عباسی، ا. (1391). بررسی عوامل مؤثر بر مشارک شهروندی در بین شـهروندان شـهر خرم‌آباد. فصلنامه مطالعات شهری، 2(2)، 81-59.
6. راسل، ا. (1380). برنامه‌ریزی تعاملی مدیریت هماهنگ با تحول برای ساختن آینده سازمان (س. خلیلی شورینی، مترجم). تهران: نشر مرکز.
7. رضاپور، م.، بحرینی، س. ح.، و طبیبیان، م. (1399). ارزیابی رابطة کنش ارتباطی و پایداری شهری (مطالعة موردی: شهر تهران). فصلنامه پژوهش‌های ‌جغرافیای ‌انسانی، ‌52(1)، 191-91.
8. رفیعیان، م.، و معروفی، س. (1390). نقش و کاربرد رویکرد برنامه‌ریزی ارتباطی در نظریه‌های نوین شهرسازی. فصلنامه آرمان‌شهر، (7)، 120-113.
9. رکن الدین افتخاری، ع.، و بهزادی‌نسب، ج. (1383). برنامه‌ریزی ارتباطی، رویکرد انتقادی به نظریه برنامه‌ریزی (با تأکید بر برنامه‌ریزی توسعه روستایی). فصلنامه مدرس علوم انسانی، 8(1)، 22-1.
10. شریف‌زادگان، م. ح.، و شفیعی، ا. (1394). برنامه‌ریزی ارتباطی به‌عنوان رویکرد پیشنهادی برای برنامه‌ریزی شهری در مقیاس محلّات. فصلنامة علمی-پژوهشی رفاه اجتماعی، 15(5)، 313-281
11. شفیعی، ا.، و خیابانی، م. (1390). رویکردارتباطی در برنامه‌ریزی شهری بررسی نظری و شناخت‌شناسی. مجله فنی و مهندسی آبادی، (73-72)، 72-56.
12. عبدی‌پور، ز. (1387). درآمدی بر نظریه‌های برنامه‌ریزی با تأکید ویژه بر برنامه‌ریزی شهری. تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
13. علیخواه، ف. (1378). کنش ارتباطی، بنیاد شکوفایی­ حوزه ­عمومی (اندیشه‌های یورگن هابرماس). اطلاعات سیاسی-اقتصادی، (139 و 140)، 129-114.
14. کالهون، گ. ج. (2007). نظریة اجتماعی و سیاست هویت (ع. محمدزاده، وم. قلی‌پور، مترجمان). تهران: انتشارات جامعه‌شناسان.
15. کرمی، س. (1394). ارزیابی میزان تأثیر شهرسازی مشارکتی بر کیفیت‌های تنوع و احساس امنیت محلات مسکونی در ایران. مجله پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، 6(20)، 170-157.
16. کریمی، م. (1391). بررسی چالش‌های پیش رو به کارگیری رهیافت برنامه‌ریزی ارتباطی در فرایندهای برنامه‌ریزی در ایران (نمونه موردی: شهر تهران) (پایان‌نامه منتشرنشده کارشناسی). دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.
17. محمدی ماکرانــی، ح. (1386). کاربــرد نظریــه کنــش ارتباطــی یورگــن هابرمــاس در شهرســازی: موافقــان و مخالفــان. صفــه، 16(44)، 4-25.
18. مرادی مسیحی، و.، خلج، م. (1389). تحولات برنامه‌ریزی شهری در جهان و ایران (از دهه 1930 تا به امروز). تهران: انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی.
19. مشفقی، و.، پرتوی، پ. (1395). چالش‌های کاربست برنامه‌ریزی ارتباطی در نظام برنامه‌ریزی شهری ایران. مقاله ارائه‌شده در پنجمین کنفرانس ملی معماری و شهرسازی ایران در گذار آثار و اندیشه‌ها، قزوین.
20. مهدیزاده، ج. (1395). برنامه‌ریزی راهبردی توسعه شهری (تجربیات ­اخیر جهانی ­و جایگاه آن در ایران) (چاپ چهارم). تهران: انتشارات آرمانشهر.
21. نصیری، ی.، داود پور، ز.، و معینی‌فر، م. (1400). نظریه شهرسازی مشارکتی و شرایط تحقق آن در نظام برنامه‌ریزی شهری ایران. فصلنامه جغرافیا و برنامه‌ریزی منطقه‌ای، 11(2)، 714-693.
22. هاشم‌پور، ر.، قریشی، س. م. ش.، و خالو باقری، م. (1392). برنامه‌ریزی ارتباطی، پارادایمی نوین در برنامه‌ریزی شهری تأکید بر مورد ایران. مقاله ارائه‌شده در اولین همایش ملی شهرسازی و معماری در گذر زمان، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره)، واحد قزوین.
23. یزدانیان، ا.، و کشت‌کار، و. (1395). تأثیر حوزه عمومی بر مشارکت شهروندان در امور شهری با تأکید بر بازآفرینی شهری. نشریه هفت شهر، 4(53 و 54)، 157-173.
24. Bo, E. (2016). Communicative planning as counter-power. International Planning Studies, 14, 226-241.
25. Demoski, Ł., & Oleksy, M. (2018). Communicative and participatory paradigm in the European territorial policies: A discourse analysis. European Planning Studies, 2018, 1-22
26. Forester, J. (2019). Five generations of theory–practice tensions. Socio-Ecological Practice Research, 2(1), 111-119.
27. Healey, P. (1997). Collaborative Planning: Shaping places in fragmented societies. London: Macmillan Press.
28. Hillier, J. (2002). shadows of power, An Allegory of Prudence in Land-use Planning. London: Routledge.
29. Innes, J. E. (1995). Planning theory's emerging paradigm communicative action and interactive practice. Journal of Planning Education and Research, 14, 89-183.
30. Mattila, H. (2020). Habermas revisited: Resurrecting the contested roots of communicative planning theory. Progress in Planning, 141, 1-22.
31. Olsson, A. (2009). Relational rewards and communicative planning: Understanding actor motivation. Journal of Planning Theory, 8(3), 263–281.
32. Sussmann, C. G. (2012). Towards common ground: sustainable development in southeast false creek (Doctoral dissertation). University of British Columbia, Vancouver.
33. Taylor, N. (1999). Town planning social not just physical planning. London: Routledge. ht
34. Westin, M. (2022). The framing of power in communicative planning theory: Analyzing the work of John Forester, Patsy Healey and Judith Innes. Journal of the Planning Theory, 21(2), 132–154.