معرّفی کنزالمعارف و بررسی اهمیّت تاریخی آن در شناخت خاندان برمکیان

تاریخ و فرهنگ

مقاله 6، دوره 55، شماره 2 - شماره پیاپی 111، اسفند 1402، صفحه 145-169   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jhistory.2023.83816.1241

نویسندگان

فاطمه کناقستانی^{* 1}؛ سلمان ساکت²

¹دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد

²استادیار دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

این مقاله بر آن است تا با معرّفی اثری کمتر شناخته‌شده به نام کنزالمعارف که به زبان فارسی و در مرکز ایران نوشته شده است، اهمیّت آن را در شناخت بیشتر و بهتر خاندان برمکیان نشان دهد. مؤلّف این کتاب که به تمامی به آل برمک و شرح احوال افراد مهم آن خاندان اختصاص یافته، عبدالجلیل ‌بن یحیی ‌بن عبدالجلیل ‌بن محمّد ‌بن عبدالباقی یزدی است که نوشتن آن را در سال 762ق آغاز و پس از اتمام، کتاب را به شاه شجاع مظفّری تقدیم کرده است. از این کتاب سه نسخه شناخته شده که دو نسخۀ کهن‌تر با شماره‌های 1342 و 1351 در کتابخانۀ ملّی فرانسه نگهداری می‌شوند و به ترتیب فاقد تاریخ کتابت و مورّخ 926ق هستند. نسخۀ سوم متعلّق به کتابخانۀ عارف حکمت مدینه است که در سدۀ 12ق کتابت شده است. در این مقاله ضمن معرّفی نویسنده، کتاب و نسخه‌های اثر، ارتباط آن با کتاب‌هایی که به­طور اختصاصی دربارۀ برمکیان نوشته شده و نیز با حکایت‌هایی که دربارۀ این خاندان در کتاب‌های تاریخی و ادبی آمده است، بررسی و از این رهگذر وجوه مزیّت و اهمیّت این اثر در شناخت برمکیان نسبت به دیگر آثار نشان داده شده است.

کلیدواژه‌ها

تاریخ (تواریخ) آل برمک؛ کنزالمعارف؛ برمکیان؛ تصحیح متن؛ نسخه‌شناسی

مراجع

ابن خلکان، احمد بن محمّد بن ابراهیم بن ابی‌بکر. وفیات الأعیان و أنباء ابناء الزّمان. به­تحقیق احسان عباس. بیروت: دار صادر، 1997.

ابن طقطقی، محمّد بن علی بن طباطبا. تاریخ فخری. ترجمۀ محمّدوحید گلپایگانی. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1350.

بغدادی، اسماعیل. ایضاح المکنون فی الذّیل علی کشف الظّنون عن اسامی الکتب و الفنون. بیروت: دار احیاء التراث العربی، [بی‌تا].

بووا، لوسین. برمکیان. ترجمۀ  عبدالحسین میکده. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1352.

بیغمی، محمّد بن احمد بن علی بن محمّد. داراب‌نامۀ بیغمی. با مقدمه و تصحیح و تعلیقات ذبیح اللّه صفا. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1339.

ثعالبی نیشابوری، ابومنصور. المضاف و المنسوب. پارسی‌گردان رضا انزابی‌نژاد. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد، 1376.

جرفادقانی، ابوالشرف ناصح بن ظفر. تاریخ یمینی. به­تصحیح جعفر شعار. تهران: علمی و فرهنگی، 1374.

جعفری لنگرودی، محمّدجعفر. ترمینولوژی حقوق. تهران، ابن سینا، 1346.

جوینی، عطاملک بن محمّد. تاریخ جهانگشای جوینی. به سعی و اهتمام و تصحیح محمّد قزوینی. تهران: ارغوان، 1370.

جهشیاری، ابوعبداللّه محمّد بن عبدوس. الوزراء و الکتّاب. ترجمۀ ابوالفضل طباطبائی. تهران: [بی‌نا]، 1348.

خوافی، شهاب الدّین عبداللّه. زبدة التّواریخ. مقدّمه، تصحیح و تعلیقات کمال حاج سیّدجوادی. تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1380.

دانش‌پژوه، محمّدتقی و ایرج افشار. نشریۀ نسخه‌های خطی کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران. تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1346.

راغب اصفهانی، حسین بن محمّد. محاضرات الأدباء و محاورات الشّعراء و البلغاء. به­تصحیح عمر طباع. بیروت: دار الأرقم بن أبی الأرقم، 1420 ق.

ستوده، حسینقلی. تاریخ آل مظفر. تهران: دانشگاه تهران، 1346.

سجّادی، سیدصادق. «برمکیان». در مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی، 1398.

سجّادی، سیّدصادق. تاریخ برمکیان. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، 1390.

صفا، ذبیح اللّه. تاریخ ادبیات در ایران. تهران: فردوس، 1369.

طبری، ابوجعفر محمّد بن جریر بن یزید. تاریخ الطبری (تاریخ الأمم و الملوک). به­تحقیق محمّد ابوالفضل ابراهیم. بیروت: احیاء التراث، [بی‌تا].

الظهیری الکاتب السّمرقندی، محمّد بن علی. اغراض السّیاسة فی اعراض الرّیاسة. به­تصحیح و اهتمام جعفر شعار. تهران: دانشگاه تهران، 1349.

گرکانی، میرزا عبدالعظیم. تاریخ برامکه. تهران: مجلس، 1313.

محدّث، میرهاشم. احوال و اخبار برمکیان. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، 1390.

مستوفی قزوینی، حمداللّه. آثار البلاد و اخبار العباد. ترجمۀ محمّد مراد بن عبدالرّحمان. به­تصحیح سیدمحمّد شاهمرادی. تهران: دانشگاه تهران، 1373.

مشار، خان‌بابا. فهرست کتاب‌های چاپی فارسی. تهران: چاپخانۀ ارژنگ، 1350.

منشی، ابوالمعالی نصراللّه. کلیله و دمنه. به­تصحیح و توضیح مجتبی مینوی. تهران: دانشگاه تهران، 1391.

منفرد، افسانه. «برمکیان». دانشنامۀ جهان اسلام. 1393.

نسوی، محمّد بن احمد. نفثة المصدور. به­تصحیح و توضیح امیرحسین یزدگردی. تهران: ادارۀ کلّ نگارش وزارت آموزش و پرورش، 1343.

نظام‌الحسینی یزدی، محمّد بن محمّد بن محمّد ب. العراضة فی الحکایة السلجوقیة. تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، 1388.

نفیسی، سعید. تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی. تهران، تهران: فروغی، 1344.

نوشاهی، عارف. «نسخه‌های خطّی کتابخانۀ عارف حکمت، مدینۀ منورّه (دومین گفتار)». اوراق عتیق. ش 2(1390): 515-534.

الهروی، سیف بن محمّد بن یعقوب. تاریخ‌نامۀ هرات. به­تصحیح محمّدزبیر صدیقی. تهران: خیّام، 1362.

هروی، محمّدبن حسین‌بن عمر. اخبار آل برمک. به­کوشش مایل هروی. کابل: [بی‌نا]، 1361.

همدانی، رشیدالدّین فضل اللّه. مکتوبات رشیدی. استانبول: کتابخانۀ ایاصوفیه، شمارۀ 3833. [نسخۀ خطی]. تاریخ کتابت قرن هشت هجری.

همدانی، رشیدالدّین فضل اللّه. مکتوبات رشیدی. استانبول: کتابخانۀ نورعثمانیه، شمارۀ 3415. [نسخۀ خطی]. تاریخ کتابت قرن هشت هجری.

یزدی، عبدالجلیل بن یحیی بن عبدالجلیل بن محمّد بن عبدالباقی. کنزالمعارف. پاریس: کتابخانۀ ملّی فرانسه، شمارۀ 1351. [نسخۀ خطی]. تاریخ کتابت 926 ق.

یزدی، عبدالجلیل بن یحیی بن عبدالجلیل بن محمّد بن عبدالباقی. کنزالمعارف. پاریس: کتابخانۀ ملّی فرانسه، شمارۀ 1342. [نسخۀ خطی]. تاریخ کتابت قرن هشت هجری.

Blochet, Edgard. Catalogue des manuscrits persans de la BNF. Paris, 1900.

Edward, Edward. Catalogue of the Persian printed books in the British museum. London: British museum, 1922.

Scefer, CH. Chrestomathie persane. Paris, 1883.