تأثیرات احداث سد حسنلو بر جامعه محلی در حوزه آبریز دریاچه ارومیه

فصلنامه آب و توسعه پایدار

مقاله 9، دوره 10، شماره 2 - شماره پیاپی 28، شهریور 1402، صفحه 85-98   

نوع مقاله: پژوهشی بنیادی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jwsd.v10i2.2302-1213

نویسندگان

یونس اکبری^{* 1}؛ سید نوید موسوی²

¹دانش‌آموخته دکتری جامعه‌شناسی-گرایش توسعه اجتماعی روستایی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

²دانش‌آموخته کارشناسی‌ارشد جمعیت‌شناسی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران

چکیده

این مطالعه با استفاده از روش کیفی به‏ دنبال آن است تا دریابد ساخت سد حسنلو، به‏‌عنوان یک اقدام توسعه‌‏ای بر حوزه آبریز دریاچه ارومیه، از نظر مردم محلی چه نتایج و پیامدهایی را به دنبال داشته است و در نهایت صورت‏‏‌بندی روشنی از دیدگاه جامعه محلی در رابطه با تأثیرات این سد بر دریاچه ارومیه ارائه دهد. یافته‏‌های تحقیق گویای آن است که احداث سد حسنلو به‌‏عنوان یک اقدام توسعه‌‏ای، در نگاه جامعه محلی نتایج مثبتی ازجمله افزایش درآمد کشاورزان منطقه، بهبود وضع معیشتی و رفاهی اهالی منطقه و ایجاد اشتغال وابسته برای بخشی از ساکنان و همچنین افزایش تولید محصولات کشاورزی را به همراه داشته است و از این جنبه می‏‌توان آن را به‌‏عنوان یک اقدام توسعه‏‌ای مطلوب ارزیابی نمود. دیدگاه مثبت جامعه محلی نسبت به این اقدام توسعه‏‌ای را می‏توان با استناد به دغدغه ساکنان محلی برای حفظ سد حسنلو و گسترش اقدامات توسعه‌‏ای از این دست، در ازای خشک شدن دریاچه ارومیه استنباط نمود. بااین‌‏حال این اقدام توسعه‏‌ای علاوه‌‏بر نتایج مثبت، پیامدهای منفی نیز به همراه داشته است که مهمترین آن تشدید وضعیت بحرانی دریاچه ارومیه است. به‏‌طورکلی می‏توان اینگونه بیان کرد که تعدد سدهای احداث شده بر روی رودخانه‏‌های ورودی به دریاچه ارومیه نمودی عریان از توسعه افسار گسیخته بوده که عامل اصلی تشدید خشک شدن دریاچه ارومیه است و باید با توسعه مسئولانه و مدیریت شده جایگزین شود.

کلیدواژه‌ها

دریاچه ارومیه؛ سد حسنلو؛ توسعه اقدام توسعه‌‏ای؛ ارزیابی تأثیرات اقدام توسعه‌‏ای؛ توسعه مسئولانه

مراجع

ابراهیم‌پور، محسن، و مصطفوی، رضا. (1387). ارزیابی آثار و پیامدهای اجتماعی و فرهنگی طرح‏‏‌ها و پروژه‏‏‌ها. دفتر مطالعات اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران. تهران.
احمدی اوندی، ذوالفقار، بهمئی، سجاد، سپهوند، عزیزاله، و لجم اورک مرادی، علی. (1393). ارزیابی پیامدهای اجتماعی و فرهنگی پروژه احداث سد کارون 3 شهرستان ایذه. توسعه اجتماعی، 8(3)، 27-52. Doi: 20.1001.1.25383205.1393.8.3.2.2
استراوس، آنسلم، و کوربین، جولیت. (1391). مبانى پژوهش کیفى: فنون و مراحل تولید نظریه زمینه‏‌اى. مترجم: ابراهیم افشار. نشر نی. چاپ دوم. تهران.
خاتون آبادی، سیداحمد، پرویزی، عنایت، و عطایی، مریم. (1397). بررسی اثرات اقتصادی, اجتماعی و زیست محیطی احداث سد شاه قاسم یاسوج از دیدگاه روستاییان بهره‌‏بردار. علوم آب و خاک (علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی)، 22(4)، 109-127. Doi: ‎ 10.29252/jstnar.22.4.109
خدائی قشلاق، فاطمه، روستایی، شهرام، و مختاری، داود. (1399). پایش روند بیابان‌زایی در محدوده پیرامونی دریاچه ارومیه (2000- 2018). جغرافیا و برنامه ریزی محیطی، 31(3)، 21-40. doi: 10.22108/gep.2020.121458.1264
رحمتی، علیرضا، و نظریان، اصغر. (1389). آثار اقتصادی- اجتماعی و محیط‌زیستی سکونت‏گاه‏‌های مشمول جابه‏‌جایی ناشی از ایجاد سدها (مطالعه موردی سد گتوند علیا، رودخانه کارون). پژوهش‏های محیط‏زیست، 1(2)، 53-66. SID. https://sid.ir/paper/192351/fa
زنگی دارستانی، منصوره، و عباس‌نژاد، احمد. (1395). ارزیابی اثرات زیست محیطی سد صفارود رابر بر مناطق پایین‌‏دست. فصلنامه زمین‌شناسی محیط‏زیست، 10(37)، 57-68. https://geojournal.islamshahr.iau.ir/article_529485.html 
طاهری صفار، مرجان.، شاهنوشی فروشانی، ناصر، و ابوالحسنی، لیلی. (1394). ارزیابی اثرات اقتصادی, اجتماعی و زیست محیطی احداث سد بار نیشابور. جغرافیا و مخاطرات محیطی، 4(15)، 127-146.Doi: 10.22067/GEO.V4I3.45355
فاضلی، محمد، و پاک‌سرشت، سلیمان. (1388). جزوه ارزیابی تأثیرات اجتماعی، مرکز مطالعات شهرداری تهران. تهران.
فیلیک، اووه. (1391). درآمدی بر تحقیق کیفی. مترجم: هادی جلیلی. نشری نی. تهران.
کرامت‏زاده، علی، چیذری، امیرحسین، و شرزه‏ای، غلامعلی. (1392). تحلیل تأثیرات اقتصادی و اجتماعی ایجاد و توسعه بازار آب در بخش کشاورزی (مطالعه موردی اراضی پایین دست سد شیرین دره بجنورد). تحقیقات اقتصادی، 48(3)، 107- 128. Doi: 10.22059/JTE.2013.35813
محمدی، جمال، و دانش‌مهر، حسین. (1392). ارزیابی اثرات اجتماعی ترمیم و بازسازی پارک‏‌ها به شیوه نظریه مبنایی مطالعه موردی: پارک‌‏های سطح منطقه 18 شهرداری تهران. فصلنامه مطالعات شهری، 7، 61- 72. https://urbstudies.uok.ac.ir/article_5948.html 
ملک حسینی، افسانه، و میرک زاده، علی اصغر. (1393). ارزیابی تأثیرات اجتماعی سد سلیمان‌شاه سنقر بر روستاهای تحت پوشش شبکه آبیاری و زهکشی سد. پژوهش‏های روستایی، 5(3)، 589-610. doi: 10.22059/jrur.2014.53184
ملک حسینی، افسانه، و میرک زاده، علی اصغر. (1394). تحلیل اثرات اجتماعی- اقتصادی سدسازی بر توسعه روستایی (مطالعه موردی: سد سلیمانشاه). جغرافیا و برنامه ریزی، 19(53)، 325-351. SID. https://sid.ir/paper/203667/fa
Aghakouchak, A., norouzib, H., madani, K., mirchid, A., azarderakhshe, M., nazemif, A., nasrollahia, N., farahmanda, A., mehrana, A., & hasanzadehf, E. (2015). aral sea syndrome desiccates lake urmia: call for action. journal of great lakes research, 41, 307–311 https://doi.org/10.1016/j.jglr.2014.12.007
Bhatti, N., Altaf A. S., Qureshi, A. l., & Bhatti, A. I. (2019). Socio-Economic Impact Assessment of Small Dams Based on T-Paired Sample Test Using SPSS Software. Civil Engineering Journal, 5(1), 153. Doi: 10.28991/cej-2019-03091233 
Borimnejad, V., & salimian, F. (2014). investigation of socio-economic and environmental effects of taleghan dam using structural equation modeling. international journal of agricultural management and development, 4(3), 193-202. DOI: 10.22004/ag.econ.246097
Cernea, M.M. (2004). Social Impacts and Social Risks in Hydropower Programs: Preemptive Planning and Counter-risk Measures. session on social aspects of hydropower development united nations symposium on hydropower and sustainable development beijing, china.
Duflo, E., & pande, R. (2007). Dams. The Quarterly journal of Economics, 122(2), 601-646. DOI: 10.1162/qjec.122.2.601
Fung, Z., Pomun, T., Charles, K. J., & Kirchherr, J. (2019). Mapping the social impacts of small dams: The case of Thailand's Ing River basin. Ambio, 48(2), 180–191. https://doi.org/10.1007/s13280-018-1062-7
Ghobadi hamzekhani, F., Saghafian, B., & Araghinejad, Sh. (2016). Environmental management in Urmia Lake: Thresholds approach. International Journal of Water Resources Development. 32(1), 77-88. 10.1080/07900627.2015.1024829
Hassanzadeh, E. & Zarghami, M., & Hassanzadeh, Y. (2012). Determining the Main Factors in Declining the Urmia Lake Level by Using System Dynamics Modeling. Water Resources Management, 26(1), 129-145. DOI: 10.1007/s11269-011-9909-8
Kirchherr, J., & Charles, K. (2016). The social impacts of dams: A new framework for scholarly analysis. Environmental Impact Assessment Review, 60, 99-114. Doi: 60.10.1016/j.eiar.2016.02.005. 
Rosenberg, D.M., Bodaly, R., & Usher, P.J. (1995). Environmental and social impacts of large scale hydroelectric development: who is listening? Global Environmental Change-human and Policy Dimensions, 5, 127-148. DOI: 10.1016/0959-3780(95)00018-J
Tajziehchi, S., Monavari, S., Karbassi, A. R., Shariat, S., & Khorasani, N. (2013). Quantification of Social Impacts of Large Hydropower Dams- a case study of Alborz Dam in Mazandaran Province, Northern Iran. International Journal of Environmental Research, 7, 377-382. Doi: 10.22059/IJER.2013.615
Tilt, B., Braun, Y., & He, D. (2009). Social impacts of large dam projects: a comparison of international case studies and implications for best practice. Journal of environmental management, 90(3), S249–S257. https://doi.org/10.1016/j.jenvman.2008.07.030
Yamaguchi, N., Sakotani, A., Ichijo, T., Kenzaka, T., Tani, K., Baba, T., & Nasu, M. (2012). Break Down of Asian Dust Particle on Wet Surface and Their Possibilities of Cause of Respiratory Health Effects. Biological & pharmaceutical bulletin, 35, 1187-1190. Doi: 10.1248/bpb.b12-00085