تحلیل إنگاره و نقش آن در فهم تحولات حدیثی؛ بررسی إنگاره «شؤم المرأة»

علوم قرآن و حدیث

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 02 آبان 1402

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jquran.2023.82693.1530

نویسنده

علی آهنگ^*

استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم

چکیده

روایت «الشؤمُ فی المرأةِ و الفَرَسِ و الدّارِ» روایت مشهوری است که تداعی کننده إنگاره شومی زنان است. این روایت در منابع اهل سنت به پیامبر (ص) نسبت داده شده و در منابع روایی شیعه گاه از امام صادق (ع) و گاهی از پیامبر (ص) نقل می‌شود. پژوهش حاضر با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه‌ای به تحلیل إنگاره شومی زنان و روایات تداعی کننده آن پرداخته و به این نتیجه رسیده است که بخشی از این روایات که «روایات مبنا» در ترویج إنگاره شومی زنان محسوب می‌شوند در بوم مدینه شکل گرفته و برخی محدثان سرشناس مدینه نقشی اساسی در ترویج آنها داشته‌اند. تفرّد مطلق در سه طبقه نخست راویان و تعارض محتوایی آنها با نگرش کریمانه قرآن و سره نبوی (ص) به زنان، شواهدی بر ساختگی بودن این روایات است. تعدادی روایات پراکنده نیز وجود دارد که ناظر به «روایات مبنا» شکل گرفته و در حکم واکنش به این إنگاره محسوب می‌شوند. این واکنش‌ها در چهار دسته: واکنش‌های مشروط، واکنش‌های توضیحی و تعلیلی، واکنش‌های تقابلی-إصلاحی و واکنش‌های تقابلی-إنکاری قابل دسته‌بندی هستند. تحلیل تاریخی و زبان‌شناختی این روایات نشان‌دهنده تأخر آنها از روایات دستۀ نخست است.

کلیدواژه‌ها

حدیث؛ شوم المرأة؛ تحلیل اسناد-متن؛ تحلیل إنگاره