بررسی فرایند دگرسازی و شگردهای بازنمایی زندگی شرقی ـ ایرانی در گفتمان جیمز موریه

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 7، دوره 15، شماره 3 - شماره پیاپی 32، آذر 1402، صفحه 193-167   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlkd.2023.83196.1176

نویسندگان

رضا قنبری عبدالملکی^{* 1}؛ شهربانو قربان عبدالملکی²

¹استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه دامغان، دامغان، ایران

²دانش آموختۀ کارشناسی ارشد زبانشناسی، دانشگاه پوترا، سردانگ، مالزی

چکیده

پژوهش حاضر با تکیه بر نظریۀ تئون ون‌دایک، راهبردهای گفتمانیِ جیمز موریه در دگرسازی و بازنماییِ زندگیِ شرقی ـ ایرانی را مورد واکاوی قرار داده است. نگارندگان در این جستار با بررسی رمان سرگذشت حاجی‌بابا کوشیده‌اند به این پرسش‌ مهم پاسخ دهند که ایدئولوژی موریه چه سان بر گفتمان وی تأثیر نهاده است؟ این‌که هویت و شیوۀ زندگی شرقی ـ ایرانی، در گفتمان این نویسندۀ غربی و مسیحی چگونه بازنمایی شده‌ است، پرسش‌ بعدی این مقاله است. در پیوند با این پرسش‌ها، نگارندگان نقش این بازنمایی‌ها را در رویه‌های تولید گفتمان به‌طور انتقادی بررسی کرده‌‌اند. روش انجام این پژوهش، توصیفی- تحلیلی است و داده‌ها به‌صورت کتابخانه‌ای گردآوری شده‌اند. یافته‌های مقاله نشان می‌دهد در گفتمان موریه، جلوه‌هایی از شرقِ ساخته‌شدۀ ذهن خاورشناسان غربی وجود دارد که در ایدئولوژیِ آنان به‌منزلۀ «غیر» پنداشته شده و با صورتی از نژادپرستی همراه است. بر پایۀ این ایدئولوژی، موریه کوشیده است از طریق دگرسازی منفی‌انگار و هویت‌بخشی به خود از راه انتساب ویژگی‌های منفی به ایرانیان، تصویری ناخوشایند از جامعۀ ایران عصر قاجار ارائه ‌کند. شایان ذکر است که در گفتمان رمان، ساختارهای ایدئولوژیکی به شیوه‌های مختلف در مقوله‌های «معنا»، «ساختارهای صوری» و «بلاغت» اظهار شده‌اند.

کلیدواژه‌ها

جیمز موریه؛ حاجی‌بابا؛ گفتمان انتقادی؛ وندایک؛ ایدئولوژی استعمار

مراجع

آقاگل‌زاده، فردوس؛ دهقان، مسعود. (1392). تحلیل شیوه‌های بازنمایی گزینش خبر بر مبنای رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی. جستارهای زبان. دورۀ 5. شمارۀ 4. صص 1-16.

احمدی، میثم؛ کرمی چمه، یوسف. (1398). تأملی در نثر ترجمۀ سرگذشت حاجی‌بابا اصفهانی. بهار ادب، سال دوازدهم، شمارۀ 46، صص 153- 168.

بوبانی، فرزاد. (1387). جیمز موریه، حاجی‌بابا و ادبیات استعماری. پژوهش زبان‌های خارجی، شمارۀ 43، بهار، صص 5‑ 27.

پنی‌کوک، الستر. (1378). گفتمان‌های قیاس‌ناپذیر. ترجمۀ سیدعلی اصغر سلطانی. فصلنامۀ علوم سیاسی، شمارۀ 4. صص 157- 118.

تائبی، زهره؛ حیدری، فاطمه. (1394). بررسی گفتمان پسااستعماری و نمودهای آن در ترجمۀ «سفرنامۀ یک سال در میان ایرانیان». مطالعات زبان و ترجمه، سال چهل‌وهشتم، شمارۀ 1، صص 53- 74.

تاورنیه، ژان باپتیست. (1382). سفرنامۀ تاورنیه. ترجمۀ حمید ارباب شیرانی. تهران: نیلوفر

حدادیان مقدم، اسماعیل. (1393). میانجی‌گری در ترجمه و انتشار ترجمۀ فارسی سرگذشت حاجی‌بابای اصفهانی. ترجمۀ مصطفی حسینی. ادبیات تطبیقی (فرهنگستان زبان و ادب فارسی)، شمارۀ 9، بهار و تابستان، صص 107 – 140.

خیرآبادی، رضا. (1395). تحلیل گفتمان انتقادی شیوۀ نام‌گزینی و حضور یا عدم حضور ایران در مطالب نشریۀ آمریکایی تایم از دهۀ 1920. جستارهای زبانی، دورۀ 7. شمارۀ 2. صص 47-33.

دهقانیان، جواد؛ جمالی، صدیقه. (1393). تأثیر گلستان سعدی بر ترجمۀ سرگذشت حاجی‌بابای اصفهانی. متن‌شناسی ادب فارسی، دورۀ جدید، شمارۀ 23، صص 21- 36.

زمانی، محمدمهدی؛ صفوی، کورش؛ ایران‌زاده، نعمت‌الله. (1396). رابطۀ زبان و قدرت در نخستین شعر نو فارسی (تحلیل گفتمان انتقادی شعر «وفای به عهد»). مطالعات زبانی و بلاغی، سال 8، شمارۀ 16، صص 188- 157.

سلطانی، علی‌اصغر. (1384). قدرت، گفتمان و زبان. تهران: نشر نی

قائمی، فرید؛ اسماعیلی، فاطمه. (1389). رمان ماجراهای حاجی‌بابا اصفهانی و شرق‌شناسی پسااستعماری. مطالعات ادبیات تطبیقی، سال چهارم، شمارۀ 13، صص 117- 136.

صفایی، علی؛ سلطانی، بهروز. (1394). تحلیل گفتمان انتقادی نامۀ امام علی (ع) به معاویه. جستارهای زبانی، دورۀ 7. شمارۀ 7. صص 49- 23.

کاردگر، یحیی؛ نرگس، مهدی. (1400). سرگذشت حاجی‌بابای اصفهانی؛ گامی به سوی ترکیب سنت و نوآوری در ادبیات داستانی ایران. متن‌پژوهی ادبی، دورۀ 25، شمارۀ 87، صص 116- 138.

موریه، جیمز. (1354). سرگذشت حاجی‌بابای اصفهانی در ایران. ترجمۀ میرزا حبیب اصفهانی، به کوشش یوسف رحیم‌لو، تبریز: انتشارات حقیقت.

مویزچی، جواد؛ مرتضوی، سیدخدایار. (1398). جستجوی خود و دیگری در اثر حاجی‌بابای اصفهانی. مطالعات میان‌فرهنگی، سال چهاردهم، شمارۀ 39، صص 95 – 120.

مینوی، مجتبی. (1335). مقاله‌ای بر چند تن از رجال اروپایی و کتاب‌هایشان. پانزده گفتار. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

ون‌دایک، تئون اِی. (1394). ایدئولوژی و گفتمان. ترجمۀ محسن نوبخت. تهران: سیاهرود.

Aghagolzadeh F, Dehghan M. (2014). The Analysis of News Selection Representative Methods from CDA Perspective. Language Related Research (LRR). Volume 4. Issue 5. Pp1-16. [In Persian]

Boobani, F. (2008). James Morier, Hajji Baba and Colonialist Literature. Research in Contemporary World Literature (RCWL). Volume 13. Issue 43. Pp 5- 27. [In Persian]

Ghaemi, F; Esmaeili, F. (2010). Morier’s Hajji Baba and Post-Colonial Orientalism. Comparative Literature Studies. Volume 4. Issue 13. Pp117-136. [In Persian]

Haddadian Moghadam, E (2013). Mediation in the translation and publication of the Farsi translation of the biography of Haji Baba Isfahani. Translated by Mustafa Hosseini. Journal of Comparative Literature (Academy of Persian Language and Literature). Issue 9. Pp 107-140. [In Persian]

Dehqanian, J; Jamali, S. (2014). The Influence of Saâdiâs Gulistan on the Translation of Adventures of Haji Baba of Ispahan. Textual Criticism of Persian Literature. Issue 23. Pp 21‑36. [In Persian]

Karami Chemeh, Y.  Ahmadi, M. (2018). Contemplation on HajiBaba Isfahani tale translation prose. Journal of the stylistic of Persian poem and prose (Bahar Adab). Volume 4. Issue 46. Pp 153- 168. [In Persian]

Kardgar, Y; Narges,M. (2021).The Adventure of Haji Baba of Isfahan: A Step Towards Combining the Tradition and Innovation in Iranian Fiction. Literary Text Research. Volume 25. Issue 87. Pp116-138. [In Persian]  

Kheirabadi R. (2016). Critical Discourse Analysis of naming strategy and representation of Iran in Time magazine from 1920s.  Language Related Research (LRR). Volume 2. Issue 7. Pp 1-18. [In Persian]

Mavizchi, J; mortazavi, kh. (2019). The Search for "Self" and "Other" Inside the Adventures of Haji Baba'i Esfahani. Intercultural Studies Quarterly. Volume 14. Issue 39. Pp 95-120. [In Persian]  

Minavi, M. (1335). an article on several European men and their books, Panzde Goftar. Tehran: Tehran University Press. [In Persian]

Morier, J. (1963). The Adventures of Hajji Baba of Ispahan. Ed. G.W. Stewart. London: Oxford University Press

Morier, J (1975). the biography of Haji Baba Isfahani in Iran. translated by Mirza Habib Isfahani. with the effort of Yusuf Rahim Lo. Tabriz: Hagitt Publications. [In Persian]

Pankok, E (1999). Incomparable discourses. Translated by Seyyed Ali Asghar Soltani. Political Science. Volume 1. Issue 4. Pp. 118 – 157. [In Persian]

Safayi, A; Soltani, B. (2017) Critical Discourse Analysis of Imam Ali's (AS) Letter to Muawiyah. Language Related Research (LRR). Volume 7. Issue 7. Pp 23-49. [In Persian]

Tavernier, J (2003). Travelogue of Tavernier. translated by Hamid Arbab Shirani, Tehran: Nilofar. [In Persian]

Van Dijk, T. (2000). Ethnic Minorities and the Media, News Racism: A Discourse Analytical Approach. Pp.33-49. UK: Open University Press.

Van Dijk, T. (2003) Ideology and discourse (A Multidisciplinary Introduction). English Version of an Internet course For the Oberta de Catalvyna (UOC), from http: //www.discourse-in-society.org

Van Dijk. T. (2006). Ideology and discourse analysis. Journal of Political Ideologies (June 2006). Volume 2. Issue 11. Pp 115- 140

Van Leeuwen, T. (2008). Discourse and Practice. Oxford University press.

Van Dijk, T. (2014). Ideology and Discourse. translated by Mohsen Nobakht. Tehran: Siahroud. [In Persian]

Zamani, M; Safavi, K; Iranzade, N. (2017). Relation of Language and Power in the First Modern Persian Poetry (Critical Discourse Analysis of “Vafâ-ye be ʔahd” (Adherence to the Pledge)). The Journal of linguistic and Rhetorical studies. Volume 8. Issue 16. Pp 157-188. [In Persian]

Taebi, Z. Heidari, F (2015). investigating Edward Browne's Postcolonial Discourse and its Representation in Persian Translation of "A Year amongst the Persians". Language and Translation Studies. Volume 48. Issue 1. Pp 53-74. [In Persian].