مردسالاری و زبان‌شناسی اجتماعی در شعر(مطالعۀ موردی: مفهوم پدرسالاری در اساطیر ایرانی)

زبانشناسی و گویش های خراسان

مقاله 3، دوره 15، شماره 3 - شماره پیاپی 32، آذر 1402، صفحه 89-53   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jlkd.2023.83924.1187

نویسندگان

احمد سپنتامهر¹؛ مجیدرضا خزاعی وفا^{* 2}؛ علی ماندگار²

¹دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بیرجند، دانشگاه آزاد اسلامی، بیرجند، ایران

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد بیرجند، دانشگاه آزاد اسلامی، بیرجند، ایران

چکیده

زبان از منظرهای مختلفی قابل‌مطالعه است و یکی از روش‌های پژوهش دگرگونی‌های زبانی در جامعه، پژوهش در منابع فرهنگی جامعه از قبیل داستان‌ها، رمان‌ها، تولیدات موسیقیایی و اشعار و اساطیر کهن است. از مقولات موردتوجه رسانه‏ها که در بازنمایی‏ها جایگاه مهمی را به خود اختصاص داده است، مقولۀ جنسیت و به‌طور ویژه بازنمایی جنسیتی مردانه یا زنانه است. نمایش مردسالاری جنبه‌های مختلف مثبت و منفی دارد و در فرهنگ‏های مختلف دگرگون است و نحوۀ به تصویر کشیدن مرد دارای اقتدار و تأثیرگذار برخاسته از مؤلفه‌های یک فرهنگ به نقش و جایگاه او در همان بستر و زمینه است. هدف پژوهش حاضر، مطالعۀ شیوۀ بازنمایی مردسالاری در شکل مثبت در شعر کهن فارسی از منظر زبان‌شناسی اجتماعی است. به این منظور، ابیاتی که در ارتباط روشن‌تری با موضوع تحقیق، یعنی تعامل زبانی مبتنی بر جنسیت، هستند انتخاب شده‏ و با استفاده از روش تحلیل نشانه‌شناختی سه سطحی بارت، نحوۀ بازنمایی شخصیت مرد و به‌طور مشخص پدر، همچنین جایگاه زبانی پدر در برابر دیگر نقش‌ها از منظر زبا‏ن‏شناسی اجتماعی تحلیل شده‏ است. نتایج به‌دست‌آمده، نشان می‏دهد در شعر کهن شاهد بازنمایی از نوع کنترل زبانی مردان، فرادستی زبانی پدر در برابر دیگر نقش‌ها، غیاب گفتگو و بسترسازی برای درخواست از مرد کانونی (پدر) و همچنین جنسیت‏زدگی در مراودات زبانی هستیم که این بازنمایی مبتنی بر ایدئولوژی و گفتمان مردسالاری در جامعه است و هرچند مثبت قلمداد می‌شده است در جامعه و فرهنگ کنونی آن جایگاه و نقش را بر عهده ندارد.

کلیدواژه‌ها

زبان‌شناسی اجتماعی؛ اساطیر ایرانی؛ پدر؛ مردسالاری؛ فرادستی زبانی

مراجع

احمدی، بابک. (1391). از نشانه‌های تصویری تا متن به‌سوی نشانه‌شناسی ارتباط دیداری. تهران: مرکز.

استریناتی، دومینیک. (١٣84). نظریه‏های فرهنگ‌عامه. ترجمۀ ثریا پاک‏نظر. تهران: گام نو.

انقطاع، ناصر. (1391). در ژرفای واژه‌ها. تهران: فردوس.

بهار، محمدتقی. (1382). دیوان اشعار ملک‌الشعرای بهار. تهران: آزاد مهر.

بهار، محمدتقی. (1387). دیوان اشعار ملک‌الشعرای بهار. تهران: نگاه

پاک‏نهاد جبروتی، مریم (1381). فرادستی و فرودستی در زبان. تهران: گام نو.

چندلر، دانیل. (1386). مبانی نشانه‏شناسی. ترجمۀ مهدی پارسا. تهران: سورۀ مهر.

خاقانی، بدیل بن علی. (1375). دیوان. تصحیح میر جلال‌الدین کزازی. تهران: سعدی

خاقانی، بدیل بن علی. (1388). دیوان. به کوشش ضیاءالدین سجادی. تهران: زوار

سجودی، فرزان. (1390). نشانه‌شناسی کاربردی. تهران: علم.

سروی زرگر، محمد. (1378). بررسی بازنمایی ایران در سینمای هالیوود: نشانۀ رشد جنسیت‌شناسی و تحلیل گفتمان انتقادی هفت فیلم مرتبط با ایران. پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد ارتباطات. تهران: دانشگاه صداوسیما.

سفیری،‏ خدیجه. (1387). ‏روش تحقیق کیفی. تهران: پویش.

سمرقندی، سوزنی. (1338). دیوان. تصحیح ناصرالدین‌شاه حسینی. تهران: امیرکبیر

سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدود بن آدم. (1368). حدیقه‌الحقیقه و شریعه الطریقه. به تصحیح مدرس رضوی. تهران: دانشگاه تهران.

سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدود بن آدم. (1362). دیوان. تصحیح تقی مدرس رضوی. تهران: کتابخانه سنایی

فراهانی، ادیب‌الممالک. (1312). دیوان. تصحیح وحید دستگردی. تهران: ارمغان

فردوسی، ابوالقاسم. (1365). شاهنامه. تصحیح محمد رمضانی. تهران: کلاله خاور

فردوسی، ابوالقاسم. (1375). اتابکی، پرویز، شاهنامه فردوسی. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی

قاآنی، میرزا حبیب‌الله شیرازی. (1336). دیوان حکیم قاآنی. به تصحیح: محمدجعفر محجوب، تهران: امیرکبیر

کولومبوگ، سوزان. (1387). رشد جنسیت. ترجمۀ مهرناز شهرآرای. تهران: ققنوس، چ 2.

محمدی اصل، عباس. (1389). جنسیت و زبان‏شناسی اجتماعی. تهران: گل‏آذین.

مدرسی، یحیی. (1368). درآمدی بر جامعه‏شناسی زبان. تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

مولانا، جلال‌الدین محمد بلخی. (1375). کلیات دیوان شمس. تصحیح بدیع‌الزمان فروزان فر. تهران: نشر راد

مهدی‌زاده، سید محمد. (1384). «بررسی محتوایی و حرفه‌ای مطالب هفت خبرگزاری غیر‌دولتی». فصل‌نامۀ رسانه. ش 63. صص 164 123.

مهدی‏زاده، سید محمد. (1387). رسانه‏ها و بازنمایی. تهران: مرکز مطالعات و توسعه رسانه‏ها

مهدی‏زاده، سید محمد. (1389). نظریه‌های رسانه، اندیشه‌های رایج و دیدگاه‌های انتقادی. تهران: همشهری.

نادرپور؛ نادر. (1378). خون و خاکستر. قم: مؤسسه فرهنگی و اطلاع‌رسانی تبیان.

نجم‌عراقی، منیژه. (1389). زن و ادبیات: سلسله پژوهش‌های نظری دربارۀ مسائل زنان. تهران: چشمه.

نسفی، سیدای. (1382). دیوان. مصصح حسن رهبر. تهران: المهدی.

اوشیدری، جهانگیر. (1394). دانشنامۀ مزدیسنا. تهران: مرکز.

Thomas, Linda and Wareing, Shan, Singh, Ishtal; Stilwell Peccei, Jean; Thornborrow, Jones, Jason (2004). Language, Society and Power. London and New York, Routledge.