درآمدی بر مبانی فلسفی تاثیرگذار بر ایجاد تحول فقه زکات از رویکرد فردی به رویکرد حکومتی

فقه و اصول (Fiqh va uṣūl)

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 16 آبان 1402   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfiqh.2023.83103.1600

نویسندگان

محمد رضا کیخا^{* 1}؛ علیرضا آبین²

¹دانشیار دانشگاه سیستان و بلوچستان

²استادیار دانشگاه سیستان و بلوچستان

چکیده

در میان انواع عبادات، زکات چهره­ای ویژه دارد چراکه ترکیب وجهه حق اللهی و حق الناسی در آن، و نیز اختلاط دو چهره فردی و عمومی، به آن  جایگاهی ممتاز داده است؛ در طول تاریخ فقه، عمدتاً نگاه به حوزه فقه زکات، فردگرایانه بوده­ است. لیکن پس از انقلاب اسلامی، ناکارآمدی رویکرد فردی به زکات آشکارتر گردید. از این­رو، تلاش­هایی از سوی صاحب­نظران برای حکومتی جلوه دادن فقه زکات صورت پذیرفت. اما کمتر پژوهشی به تحلیل فلسفی و روشمند تحول نگاه فردی به رویکرد حکومتی در حوزه فقه زکات پرداخته است. این پژوهش که به روش توصیفی تحلیلی انجام شده نشان می دهد که زکات اساساً تأسیسِ حاکمیتیِ محض است، لیکن اقتضائات زمینه­ای، آن­را مبدّل به نهادی خصوصی نموده بود، لذا با بهره­گیری از مبانی فلسفی حاکم بر فقه زکات، می­توان مجدداً رویکرد حکومتی را بر آن حاکم نمود و آنگاه برای انضمامی نمودن این نگاه فلسفی، ایده تجمیع متمرکز و توزیع متوازن زکات و مدل عملیاتی شدن آن­را ارائه کرد.

کلیدواژه‌ها

زکات؛ فقه فردی؛ فقه حکومتی؛ روش‌شناسی؛ تجمیع زکات؛ توزیع متوازن زکات؛ فلسفه فقه

مراجع