رابطه تشکیکی «بیداری، خواب و مرگ» در حکمت صدرایی

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 20 آبان 1402

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/epk.2023.83053.1255

نویسندگان

عبدالله حسینی اسکندیان¹؛ علی بابایی^{* 2}؛ مهدی سعادتمند³

¹دانشجوی دکتری کلام اسلامی، دانشگاه تبریز

²دانشیار دانشگاه تبریز، گروه فلسفه و کلام اسلامی

³استادیار دانشگاه یزد، گروه معارف اسلامی

چکیده

اصل تشکیک از مهمترین اصولِ فلسفی در حکمت متعالیه صدرایی است که با آن سؤال از چیستیِ رابطه بین سه پدیده «بیداری، خواب، و مرگ»، پاسخ داده میشود. این نوشتار، رابطه مورد بحث را طولی و تشکیکی میداند. بر این اساس، اختلاف این حالتها به اشتراک آنها باز میگردد که عبارت از شدت و ضعف در معطوف شدنِ نیروهای انسان به ظاهر یا باطن نفس و عوالم متناسب با آنهاست. بیداری، حاصل توجه حداکثری قوای نفس به عالم مادی و حواس ظاهری است. با ضعیف شدن این توجه و التفاتِ بیشتر نفس به عالم مثال، خواب اتفاق میافتد. در نهایت با قطع ارتباط کامل نفس از جهان مادی مرگ اصطلاحی فرا میرسد. البته در معنایی دیگر، به واسطه حرکت جوهری نفس، آنچه اصطلاحا مرگ خوانده میشود، همراه همیشگی انسان و محیط بر سایر حالات اوست. سرانجام، در نگاهی عمیقتر و بر مبنای وحدت شخصیهی نفس، «بیداری، خواب و مرگ» از ظهورات نفس بوده و ضمن حفظ رابطه تشکیکی، با نفس و با یکدیگر عینیت دارند.

کلیدواژه‌ها

نفس؛ خواب؛ بیداری؛ مرگ؛ تشکیک؛ وحدت