رهیافت ‏های مواجهه با چالش ‏های اخلاقی احکام کیفری اسلام

فقه و اصول

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 21 آبان 1402   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfiqh.2022.73853.1234

نویسندگان

ناصر ذاکر شوشتری¹؛ حسین ناصری مقدم^{* 2}؛ محمدتقی فخلعی²

¹دانشجوی دکترای فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

²استاد دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

تبیین مسئله: احکام جزایی بخشی از پیکره‏ی شریعت اسلامی را تشکیل می‏دهند. در دنیای جدید برخی مدعی هستند بعضی از این احکام با معیارهای اخلاقی مغایر هستند مانند: اعدام مرتد، شیوه‏های مجازات‏، خشنلوث و قسامه، قصاص مادر و ... در مواجهه با این مسئله، شاهد سه رهیافت اصلی هستیم: مدافعه‏جو و توجیه‏گرا؛ منتقد و اصلاح‏گرا؛ اخلاق/عقل‏گرا. دسته‏ی نخست اساساً منکر وجود هر گونه چالشی در این موارد است و احکام شرعی را منطبق بر اخلاق دینی می‏داند. گروه دوم با قبول اصل چالش، اصلاحاتی در این موارد به عمل می‏آورد. اما رهیافت اخلاق‏گرا ضمن تأکید بر لزوم انطباق شریعت با گزاره‏ها و هنجارهای اخلاقی، به ایجاد تغییرات اساسی در مبانی احکام جزایی باور دارد. باور نگارندگان آن است در مواردی که حکمی جزایی، با عقلانیت و وجدان جمعی، در تغایر باشد، گزاره‏ی اخلاقی مقدم می‏شود؛ از این رو ضروری است پاره‌ای از احکام جزائی در پرتو اصول اخلاقی و عقلانی مورد بازخوانی واقع شود.
هدف: هدف غایی این نوشتار، ارائه‏ی راه حلی عملی جهت رفع تغایر میان برخی از احکام جزایی با معیارهای اخلاقی و جامعه‏پذیرتر کردن آنها است.
روش: روش این تحقیق با توجه به میان‏رشته‏ای بودن و نگاه بیرونی، تحلیلی انتقادی است. درون‏مایه‏ی اصلی مباحث، با فلسفه فقه و حقوق، فلسفه اخلاق و معرفت‏شناسی در ارتباط است.

کلیدواژه‌ها

اخلاق هنجاری؛ نظام کیفری اسلام؛ احکام جزایی؛ عدالت کیفری؛ فلسفه فقه جزایی

مراجع