برساخت اجتماعی طلاقِ پساسنت؛ مطالعه‌ی کیفی زنان متقاضی طلاق در شهر طبس (1400-1402)

علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد

مقاله 6، دوره 21، شماره 1 - شماره پیاپی 47، فروردین 1403، صفحه 175-205   

نوع مقاله: پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/social.2023.83676.1395

نویسندگان

احمد کلاته ساداتی^{* 1}؛ زینب صبوحی گلکار²

¹دانشیار جامعه‌شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه یزد، یزد، ایران

²دانشجوی دکتری جامعه شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه یزد، یزد، ایران

چکیده

افزایش نرخ طلاق، یک مسئله‌ اجتماعی است. با وجود رویکردهای نظری و مطالعات مبتنی بر شواهد در گذشته، به نظر می‌رسد که این افزایش، دلایلی متفاوت، نوظهور و بسترمند دارد. هدف تحقیق حاضر، کشف و واکاوی این موضوع، در میان زنان متقاضی طلاق در شهر طبس است. مطالعه از اسفند 1400 تا خرداد 1402 به روش کیفی و ضمن مصاحبه با 24 مشارکت‌کننده که به‌صورت هدفمند انتخاب شدند، انجام گرفت. تحلیل داده‌ها به روش نظریه زمینه‌ای انجام شد. یافته‌ها نشان می‌دهد که مهم‌ترین دلایل شکل‌گیری طلاق، تزلزل چندبعدی در خانواده از یک طرف و خودمحوری افراد از سوی دیگر است. عوامل زمینه‌ای، شامل فروپاشی حرمت‌های مفروض، بروز تعارضات و نیز اقدام به استفاده ابزاری از قانون می‌شود. عوامل مداخله‌ای نیز عبارتند از: تسهیل‌شدگی طلاق، هراس‌گریزی و ضعف مراکز مشاوره. پدیده‌ هسته، عبارت است از طلاقِ پساسنت که نشان‌دهنده زنانه‌ شدن طلاق و غالب شدن دلایل زنانه بر این امر در بستر مورد مطالعه است. طلاقِ پساسنت به‌معنای کمرنگ شدن دلایل و آسیب‌های گذشته در تقاضای طلاق است. افزون بر آن، گویای تغییرات بنیادین در باورها و هنجارهای مشارکت‌کنندگان درباره خانواده و سازوکار آن است. زنان مشارکت‌کننده، در حال بازتولید مفاهیم جدیدی از خانواده هستند که هویت و نقش سنتی و سازوکارهای زنان را در خانواده، به چالش کشیده و تعاریف جدیدی از نقش، حقوق و انتظارات زنان را به‌همراه دارد. تعاریفی که ورای مرزهای مرسوم خانواده است. موضوعی که مهم‌ترین مسئله خانواده در جامعه امروز ایران است. بنابراین، نیاز به تدقیق نظری و مطالعات بیشتر ناظر به یافته‌های تحقیق حاضر است. مدرنیته، جهانی شدن و تغییرات اجتماعی و فرهنگی جامعه، به تغییرات عمیق و وسیعی در نگرش به خانواده انجامیده است و تمرکز مطالعات آتی بر این موضوعات در حوزه خانواده پیشنهاد می‌گردد.
 

کلیدواژه‌ها

خانواده؛ زنانه شدن؛ خودمحوری؛ طلاقِ پساسنت

مراجع

1. احدی، ح.، عبدالهی، ا.، تاجری، ب. و حاجی علی زاده، ک. (1399). تدوین الگوی مفهومی عوامل شکل دهنده طلاق در پنج سال اول زندگی: یک مطالعه داده بنیاد. مجله علوم روانشناختی، 20(97)، 1-12.
2. اعزازی، ش. (1387) جامعه شناسی خانواده (چاپ ششم). تهران: انتشارات روشنگران و مطالعات زنان.
3. آخوندی، م.، و همتی، ف. (1398). مطالعه زمینه‌ها و بسترهای شکل‌گیری فرایند طلاق (مورد مطالعه: شهر مشهد). مطالعات فرهنگی-اجتماعی خراسان، 14(2)، 29-7.
4. تنهایی، ا.، شکربیگی، ح.، و شکربیگی، ع. (1387). جهانی‌ شدن تجددگرایی و خانواده در ایران (گذار یا فروپاشی). مجله جامعه‌شناختی دانشگاه آزاد واحد آشتیان، (11)، 33-55.
5. حسینی، م.، و کلانتری، م. (1401). فرایند تصمیم‌گیری برای طلاق در دوران کرونا: یک مطالعه‌ گراندد تئوری. مقاله ارائه‌شده در کنگره علمی دانشجویان روانشناسی، علوم تربیتی و مشاوره، تهران.
6. خجسته مهر، ر.، بهمئی، ا.، سودانی، م.، و عباس پور، ذ. (1399). تبیین فرایند شکل‌گیری طلاق: یک پژوهش کیفی. مجله دست‌آوردهای روانشناختی (علوم تربیتی و روان‌شناسی)، 27(23)، 46-23.
7. رضایی نسب، ز. (1400). فرایند شکل‌گیری طلاق در بین زنان مطلقه شهر ایلام. مسائل اجتماعی ایران (دانشگاه خوارزمی)، 12(1)، 332-299.
8. ریتزر، ج. (2007). نظریه جامعه شناسی دوران معاصر (چاپ دوزادهم) (م. ثلاثی، مترجم). تهران: انتشارات علمی.
9. ساروخانی، ب. (1376). طلاق، پژوهشی در شناخت واقعیت و عوامل آن (چاپ دوم). تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
10. سرایی، ح. (1385). تداوم و تغییر خانواده در جریان گذار جمعیتی ایران. نامه انجمن جمعیت‌شناسی ایران، 1(2)، 37-60.
11. شاه بختی ز.، شفیع آبادی ع.، حسنی، ج.، و جاجرمی، م. (1398). طراحی مدل مفهوم خانواده در زوجین متقاضی طلاق بر اساس نظریه داده بنیاد. پژوهش‌نامه مددکاری اجتماعی، 5(15)، 278-239.
12. عباس زاده، م.، سعیدی عطایی، ح.، و افشاری، ز. (1394). مطالعه برخی عوامل جریان مدرنیته موثر بر گرایش زنان به طلاق (مورد مطالعه: زنان متاهل شهر زنجان). پژوهش های راهبردی مسائل اجتماعی ایران (پژوهش‌های راهبردی امنیت و نظم اجتماعی)، 4(1)، 44-25.
13. فاتحی دهاقانی، ا.، و نظری، ع. (1390) تحلیل جامعه شناختی عوامل موثر بر گرایش زوجین به طلاق در استان اصفهان. فصلنامه مطالعات امنیت اجتماعی، (25)، 13-54.
14. فرهنگی، ع. (1378). مبانی ارتباطات انسانی. تهران: خدمات فرهنگی رسا.
15. فولادیان، م.، و شجاعی قلعه نی، م. (1399). مطالعه جامعه شناختی فرایندهای وقوع طلاق. خانواده پژوهی، 16(62)، 257-231.
16. قدرتی، ح.، و حسنی، ر. (1394). بازسازی معنایی تجربه فرایند منتهی به طلاق در میان زنان مطلقه شهر مشهد با استفاده از رویکرد نظریه مبنایی. علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد، 12(2) ، 195-169.
17. کشاورز افشار، ح.، قنبریان، ا.، اسکندری، ن.، و سعیدی، م. (1398). اثر بخشی درمان مبتنی بر حضور ذهن بر کیفیت زندگی و گرایش به طلاق زوجین تازه ازدواج کرده. مشاوره و روان درمانی خانواده، 9(2)، 31-52.
18. مختاری، م.، میرفردی، ا.، و محمودی، ا. (1392). بررسی عوامل اجتماعی موثر بر میزان گرایش به طلاق در شهر یاسوج. جامعه شناسی کاربردی (مجله پژوهشی علوم انسانی دانشگاه اصفهان)، 25(53)، 157-141.
19. وطن دوست، ع.، و حسین زاده، م. (1398). اثر بخشی مشاوره در سازش یا عدم سازش زوجین مراجعه کننده به مراکز طلاق دراستان مازندران 1397. مقاله ارائه‌شده در پنجمین کنفرانس بین المللی پژوهش در روانشناسی ،مشاوره وعلوم تربیتی، تفلیس، گرجستان.

 

20. Amato, P. R. (2001). Children of divorce in the 1990s: An update of the Amato and Keith (1991) meta-analysis. Journal of Family Psychology, 15(3), 355-370.
21. Amato, P. R., & Keith, B. (2011). Parental divorce and adult well-being: A Meta- Analysis. Journal of Marriage and Family, 53(1), 43-58.
22. Bell, N. K. (2020). Considering children and finances in divorce decision-making (Doctoral dissertation). University of Minnesota.
23. Creswell, W. (2012). Educational research: Planning, conducting, and evaluating
    quantitative and qualitative research (4^th Edition). Boston: Pearson Publication.
24. Fackrell, T. (2012). Wandering in the wilderness: A grounded theory study of the divoce or reconciliation decision-making process (Unpublished doctoral dissertation). Brigham Young University, Utah, United States.
25. Harris, , Fenske, S., Baer, S., & Dick, M. (2022) The impact of identity on divorce decision-making: A grounded theory study. Journal of Divorce & Remarriage, 63(6), 464-481.
26. Harris, S. M., Crabtree, S. A., Bell, N. K., Allen, S. M., & Roberts, K. M. (2017). Seeking clarity and confidence in the divorce decision-making process. Journal of Divorce & Remarriage, 58(2), 83-95.
27. Lavner, J. A., & Bradbury, T. N. (2012). Why do even satisfied newlyweds eventually go on to divorce? Journal of Family Psychology, 26(1), 1-10.
28. Strauss, Anselm, L. & Corbin, J. (1990). Basics of qualitative research: Grounded theory procedures and techniques. London. Sage.