الگوی فضایی آسیب پذیری محیط زیست با تاکید بر ابعاد در معرض خطر بودن و حساسیت در ایران

جغرافیا و مخاطرات محیطی

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 18 آذر 1402

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/geoeh.2023.84603.1417

نویسندگان

حبیب الله صادقی^{* 1}؛ افشین دانه کار²؛ محمدجلال عباسی شوازی³

¹دانشجوی دکتری جمعیت شناسی، گروه جمعیت شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

²استاد گروه محیط زیست، دانشگاه تهران، دانشکده منابع طبیعی، کرج، ایران

³استاد گروه جمعیت شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران، و استاد مدعو، موسسه مطالعات جمعیتی، دانشگاه ملی استرالیا،

چکیده

شناخت سطح خرد آسیب‌پذیری محیط‌زیست از لحاظ فنی و نظری به عنوان نقشه‌راه دقیق در پایداری محیط‌زیست عمل می‌کند. با این‌وجود ضعف داده و عدم قطعیت روشی فهم درست مسائل ناشی از آن را مغفول گذاشت. مقاله پیش‌رو با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای کدنویسی شده گوگل‌ارث‌انجین و روش خودهمبستگی فضایی گتیس در قالب نظریه‌ی «آسیب‌پذیری» به بررسی وضعیت محیط‌زیست 397 شهرستان ایران طی‌سال‌های 1390 تا 1400 می‌پردازد. نتایج آزمون گتیس نشان داد در ارتباط با انتشار آلودگی‌هوا (درشهرستان‌های مرکزی، نوارجنوب‌غرب تا جنوب‌شرق)؛ گازگلخانه‌ای متان (شهرستان‌های مرکزی، نوارجنوب تا جنوب‌شرق)؛ گازگلخانه‌ای کربن (شهرستان‌های مرکزی به سمت شرق تا جنوب و جنوب‌شرق)؛ تغییرات دما (شهرستان‌های جنوب، جنوب‌غرب، شرق، جنوب‌شرق و مرکز)؛ تغییرات بارش (شهرستان‌های مرکز تا جنوب و جنوب‌شرق)؛ کاهش آب‌های زیرزمینی (شهرستان‌های شمال‌غرب تا شمال‌شرق و نوارغرب تا جنوب)؛ تهدید تنوع‌زیستی (شهرستان‌های مرکز به سمت‌شرق، جنوب و جنوب‌شرق)، و فرسایش‌‌خاک (شهرستان‌های نوارشمالی، شمال‌غرب و غرب) درمعرض‌ آسیب‌پذیری. همچنین در ابعاد انتشار آلودگی‌هوا (درشهرستان‌های جنوب، مرکز و شمال)؛ گازگلخانه‌ای متان (شهرستان‌های شمالی، شمال‌شرق و مرکز)؛ گازگلخانه‌ای کربن (شهرستان‌های شرق، نوارجنوب تا غرب و نوارشمالی)؛ تغییرات دما (شهرستان‌های نوارشمالی، شمال‌غرب و غرب)؛ تغییرات بارش (شهرستان‌های شمالی، شمال‌غرب، مرکز تا شرق)؛ کاهش آب‌های‌زیرزمینی (شهرستان‌های شمالی و شمال‌غرب)؛ تهدید تنوع‌زیستی (شهرستان‌های مرکزی تا ‌جنوب)؛ فرسایش خاک (شهرستان-های نوارغرب تا جنوب‌غرب و جنوب‌شرق) در وضعیت حساسیت آسیب‌پذیری قرار دارند. بدین‌ترتیب، سنخ‌شناسی ابعاد محیط‌زیست در ایران نشان از الگوی فضایی نابرابر و پرریسک دارد که سوء مدیریت این محیط‌زیست آسیب‌پذیر و عدم‌توجه به نقش ظرفیت‌سازشی پویایی‌جمعیت می‌تواند زمینه‌ساز پیامدهای اجتماعی، بهداشتی و سیاسی‌ـ امنیتی بسیاری گردد.

کلیدواژه‌ها

آسیب‌پذیری؛ محیط‌زیست؛ پویایی جمعیت؛ تصاویر ماهواره‌ای؛ خودهمبستگی فضایی

مراجع