شناسایی و تحلیل موانع مشارکت کشاورزان در احیا دریاچه ارومیه در حوضه آبریز مهاباد

آب و توسعه پایدار

مقاله 5، دوره 10، شماره 3 - شماره پیاپی 29، آذر 1402، صفحه 51-60   

نوع مقاله: پژوهشی کاربردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jwsd.v10i3.2303-1225

نویسندگان

داود امین فنک^{* 1}؛ روح الله رضایی²؛ زینب کهریزی³

¹دانش آموخته دکتری، گروه ترویج، ارتباطات و توسعه روستایی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

²استاد، گروه ترویج، ارتباطات و توسعه روستایی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران

³دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه ترویج و آموزش کشاورزی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

چکیده

حفاظت و احیا تالاب‌ها و سایر عرصه‌های آبی، نیازمند مشارکت تمامی گروداران به‏ویژه بهره‏برداران و جوامع محلی است؛ براین‏اساس، این پژوهش توصیفی- تحلیلی، با هدف اصلی شناسایی و واکاوی موانع مشارکت کشاورزان در احیا دریاچه ارومیه انجام گرفت. جامعه آماری این تحقیق را 7100 نفر از کشاورزان در زیرحوضه مهاباد (یکی از زیرحوضه‌های آبریز دریاچه ارومیه) تشکیل دادند که تعداد 364 نفر از آنها با استفاده از نمونه‌گیری تصادفی انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده‌ها، پرسشنامه محقق ساخته بود. نتایج به‌‏دست آمده از تحلیل عاملی اکتشافی نشان داد موانع مشارکت کشاورزان در احیا دریاچه ارومیه در قالب هفت دسته شامل عدم آگاهی سازمان‌ها نسبت به مفهوم مشارکت، موانع اقتصادی و ضعف زیرساختی، مدیریت متمرکز و نامناسب، مسائل سیاسی و ضعف قانونی، موانع شناختی و آموزشی، ضعف ارتباطی و پایین بودن سرمایه اجتماعی و ضعف انگیزشی بهره‌‏برداران قرار گرفتند که این هفت عامل در مجموع 65/9 درصد از واریانس موانع مشارکت را تبیین کردند. همچنین، نتایج اولویت‌بندی این عوامل نشان داد موانع اقتصادی و ضعف زیرساختی، مسائل سیاسی و ضعف قانونی و عدم آگاهی سازمان‌ها نسبت به مفهوم مشارکت در مقایسه با سایر موانع اهمیت بیشتری داشتند؛ براین ‏اساس ضروری است هر گونه برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری در راستای احیا دریاچه ارومیه با تأکید بر رفع این موانع صورت پذیرد.

کلیدواژه‌ها

حفاظت از تالاب‏‌ها؛ گروداران؛ عوامل بازدارنده؛ جوامع محلی

مراجع

اسحاقی، سید رضا، حجازی، یوسف، حسینی، سیدمحمود.، و رضایی، عبدالمطلب. (1399). تحلیل شبکه اجتماعی سازمان‌های فعال در احیای دریاچه ارومیه. مجله علوم محیطی، 18(4)، 239-257. doi: 10.52547/envs.18.4.23
اسمعیل‌زاده، سعید، پرورش‌ریزی، عاطفه، و میان‌آبادی، حجت. (1400). مسئله‌شناسی و ارزیابی خط‌ مشی ستاد احیای دریاچه ارومیه. مجله مطالعات راهبردی سیاست‌گذاری عمومی، 11(38)، 38-58.
امین‌فنک، داود. (1401). رویکرد تلفیقی چندسطحی برای تبیین رفتارهای مشارکت‌گرایانه کشاورزان در حفاظت از منابع آب در حوضه آبریز دریاچه ارومیه. رساله دکتری، گروه ترویج، ارتباطات و توسعه روستایی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه زنجان، زنجان.
امین‌فنک، داود، رضائی، روح اله، و زینال‌زاده، کامران. (1402). شناسایی و تببین موانع حفاظت از آب در حوضه آبریز دریاچه ارومیه: یک پژوهش کیفی. مجله تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران، 2-54(1)، 73-88. doi: 10.22059/IJAEDR.2022.342469.669146
اوحدی‌نیا، کیومرث. (1395). آگاهی از حقوق شهروندی و تاثیر آن بر مشارکت مردمی. مجموعه مقالات دومین کنفرانس بین‌المللی نخبگان عمران، معماری و شهرسازی. تبریز، ایران.
حلاجی، فاطمه، قدمی، مصطفی، و متولی، صدرالدین. (1395). ارزیابی ظرفیت‌های توسعه اکوسیستم در حوضه دریاچه ارومیه با تأکید بر اجتماع محلی. مجله مطالعات توسعه اجتماعی- فرهنگی، 5(4)، 215-237. 
خدری‌زاده، مهدی، ملک‌نیا، رحیم، عادلی، کامران، و هناره خلیانی، جلال. (1396). بررسی موانع و زمینه‌های مشارکت جوامع محلی در مدیریت جنگل (مطالعه موردی: بخش نمه شیر شهرستان بانه). مجله پژوهش‌های علوم و فناوری چوب و جنگل، 24(3)، 35-47. Doi: 10.22069/JWFST.2017.12024.1634
دانشی، علیرضا، وفاخواه، مهدی، و پناهی، مصطفی. (1396). ارزیابی راهکارهای مدیریت بحران دریاچه ارومیه با تأکید بر مشارکت حداکثری بهره‌برداران (مطالعه موردی: حوزه آبخیز سیمینه رود). مجله مرتع و آبخیزداری (منابع طبیعی ایران)، 70(2)، 299-314. https://doi.org/10.22059/jrwm.2017.121848.857
دریجانی، محدثه، محبوبی، محمدرضا، بارانی، حسین، و عبدالله‌زاده، غلامحسین. (1397). موانع اجتماعی و سازمانی مشارکت جوامع محلی در پروژه احیای چشم‌اندازهای جنگلی و اراضی تخریب‌یافته (مطالعه موردی: شهرستان ریگان استان کرمان). مجله تحقیقات جنگل و صنوبر ایران، 26(3)، 435-446. doi: 10.22092/IJFPR.2018.118154 
دفتر طرح حفاظت از تالاب‌های ایران. (1400). ارزیابی اجتماعی- اقتصادی فازهای ششم و هفتم پروژه ﻫﻤﮑﺎری در اﺣﯿﺎی درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺤﻠﯽ در اﺳﺘﻘﺮار ﮐﺸﺎورزی ﭘﺎﯾﺪار و ﺣﻔﺎﻇﺖ از  تنوع زیستی. گزارش پژوهشی (منتشر نشده). دفتر طرح حفاطت از تالاب‌های ایران. تهران.
رضائی، روح اله. (1400). خلاصه مدیریتی طرح ارزیابی اجتماعی-اقتصادی فازهای ششم و هفتم پروژه «ﻫﻤﮑﺎری در اﺣﯿﺎی درﯾﺎﭼﻪ اروﻣﯿﻪ از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺤﻠﯽ در اﺳﺘﻘﺮار ﮐﺸﺎورزی ﭘﺎﯾﺪار و ﺣﻔﺎﻇﺖ از تنوع زیستی». گزارش پژوهشی (منتشر نشده)، طرح حفاظت از تالاب‏های ایران. تهران. 
سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان غربی. (1395). آمار و اطلاعات کشاورزان (بر مبنای سرشماری عمومی نفوس و مسکن). گزارش فنی، سازمان جهاد کشاورزی استان آذربایجان غربی. ارومیه.
ستاد احیا دریاچه ارومیه. 1398. سند جامع مطالعات اجتماعی فرهنگی دریاچه ارومیه. گزارش پژوهشی. شرکت نواندیشان ژیان کردستان. ارومیه.
صالح‌نیا، مینا، حیاتی، باب‌اله، و مولائی، مرتضی. (1397). مدل‌سازی ترجیح‌های ساکنان حوضه دریاچه ارومیه در رابطه با احیای آن: کاربرد روش رتبه‌بندی مشروط. مجله اقتصاد کشاورزی، 12(4)، 15-44. doi: 10.22034/IAES.2019.66462.1471
کلانتری، خلیل. (1395). پردازش و تحلیل داده‏ها در تحقیقات اجتماعی- اقتصادی (با استفاده از نرم‌افزار SPSS)، جلد1. انشارات فرهنگ صبا. چاپ هشتم. تهران.
کلاهی، مهدی. (1400). گروداران منابع طبیعی. نشریه آب و توسعه پایدار، 8(1)، 19-30. doi: 10.22067/JWSD.V8I1.88313
مجتهدی، سیدمهدی، طهماسبی، اصغر، شبیری، سیدمحمد، علوی‌تبار، علیرضا، و زندی، بهمن. (1401). تحلیلی بر نقش گروداران کلیدی در مدیریت تالاب‌های اقماری دریاچه ارومیه. نشریه آب و توسعه پایدار، 9(4)، 47-58. doi: 10.22067/JWSD.V9I4.2206.1159
 محمدی‌دینانی، منصور.، مولایی، یوسف، و بنی‌حبیب، محمدابراهیم. (1401). جایگاه اصل مشارکت عمومی در مدیریت منابع آب از منظر حقوق داخلی و حقوق بین‌الملل آب. مجله پایداری، توسعه و محیط‌زیست، 3(3)، 15-27. doi: 20.1001.1.24233846.1401.3.3.2.4
 روزنامه پیام‌آوران. (1400). فراز و فرودهای احیاء: مروری بر چالش‏های احیا دریاچه ارومیه. ویژه‌نامه دریاچه ارومیه، مؤسسه مطبوعاتی پیام‌آوران. کرمان.
مولان‌نژاد، لقمان، یعقوبی، جعفر، و خضرلو، بهروز. (1395). عامل‌های مؤثر بر ترغیب کشاورزان به مشارکت در برنامه‌های مدیریت آب و آبخیزداری در شهرستان میاندوآب. مجموعه مقالات یازدهمین همایش ملی علوم و مهندسی آبخیزداری ایران. انجمن آبخیزداری ایران، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران.
یعقوبی، جعفر، و مولان‌نژاد، لقمان. (1401). موانع مشارکت کشاورزان در برنامه‌های مربوط به مدیریت منابع آب در حوضه دریاچه ارومیه. مجموعه مقالات ششمین همایش ملی مدیریت شبکه‌های آبیاری و زهکشی. دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز. ایران. 
Azizi Khalkheili, T., & Zamani, G. H. (2009). Farmer participation in irrigation management: the case of Doroodzan Dam Irrigation Network, Iran. Agricultural Water Management, 96(5), 859-865. https://doi.org/10.1016/j.agwat.2008.11.008
Ebrahimi Sarindizaj, E., & Zarghami, M. (2019). Sustainability assessment of restoration plans under climate change by using system dynamics: application on Urmia Lake, Iran. Journal of Water and Climate Change, 10(4), 938-952. https://doi.org/10.2166/wcc.2018.209
Esmaeilnezhad, R., Zeinalzadeh, K., Nazarnejad, H., & Mohammadpour, M. (2021). Assessment of agricultural development preventive policies for restoration of Urmia Lake in Barandoz Basin, Iran. The Egyptian Journal of Remote Sensing and Space Science, 24(3), 1103-1110. https://doi.org/10.1016/j.ejrs.2021.10.005
Eskandari-Damaneh, H., Noroozi H., Ghoochani O. M., Taheri-Reykandeh E., & Cotton, M. (2020). Evaluating rural participation in wetland management: A contingent valuation analysis of the set-aside policy in Iran. Science of the Total Environment, 747, 127-141. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2020.141127
Finch, W.H. (2019). Exploratory Factor Analysis. SAGE Publications, California, USA.
Karbassi, A., Bidhendi, G. N., Pejman A., & Bidhendi M. E. (2010). Environmental impacts of desalination on the ecology of Lake Urmia. Journal of Great Lakes Research, 36(3), 419-424. doi.org/10.1016/j.jglr.2010.06.004
Krejcie, R.V., & Morgan, D.W. (1970). Determining sample size for research activities. Educational and Psychological Measurement, 30, 607-610. https://doi.org/10.1016/j.jglr.2010.06.004
Midden, C. J., Kaiser, F. G., & McCalley, L. T. (2007). Technology's four roles in understanding individuals' conservation of natural resources. Journal of Social Issues, 63(1), 155-174. https://doi.org/10.1111/j.1540-4560.2007.00501
Onyenankeya, K., Onyenankeya, O. M., & Osunkunle, O. (2021). Barriers to water use efficiency in rural and peri‐urban areas of South Africa. Water and Environment Journal, 35(4), 1164-1173. https://doi.org/10.1111/wej.12707
Pedhazur, E. (1982). Multiple regressions in behavioral research: Explanation and predication. Reinhart & Winston, New York, USA.
Powlen, K. A., & Jones, K. W. (2019). Identifying the determinants of and barriers to landowner participation in reforestation in Costa Rica. Land use policy, 84, 216-225.‏ https://doi.org/10.1016/j.landusepol.2019.02.021
Rezadoost, B., & Allahyari, M. S. (2014). Farmers’ opinions regarding effective factors on optimum agricultural water management. Journal of the Saudi Society of Agricultural Sciences, 13(1), 15-21. https://doi.org/10.1016/j.jssas.2012.12.004
Savari, M., Eskandari Damaneh, H., & Eskandari Damaneh, H. (2020). Factors influencing local people’s participation in sustainable forest management. Arabian Journal of Geosciences, 13, 1-13. DOI: 10.1007/s12517-020-05519-z
When, U. & Almomani, A. (2019). Incentives and barriers for participation in community-based environmental monitoring and information systems: A critical analysis and integration of the literature. Environmental Science & Policy, 101, 341-357. https://doi.org/10.1016/j.envsci.2019.09.002