تفسیری درباره تمایز حد نصاب اخلاقی و تربیت اخلاقی از منظر آیت‌الله مصباح

جستارهایی در فلسفه و کلام

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 09 دی 1402

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/epk.2023.80855.1211

نویسنده

حسین احمدی^*

عضو هیأت علمی فلسفه اخلاق مرکز دایرةالمعارف علوم عقلی ـ اسلامی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی قم

چکیده

آیت‌الله مصباح به پیروی از مشهور اندیشمندان علم اخلاق را دربردارنده تربیت اخلاقی می‌داند؛ اما در مباحث فلسفه اخلاق، تربیت اخلاقی را از اخلاق تفکیک می‌کند؛ ایشان در فلسفه اخلاق، ایمان به خدا و اعتقاد به قیامت را حد نصاب اخلاقی می‌داند؛ اما سخاوت غیرمسلمانانی همچون حاتم طائی را نیز دارای ارزش و تخفیف در عذاب قلمداد می‌کند؛ با توجه به اینکه حد نصاب اخلاقی به شرایط لازم برای وصول به هدف نهایی اخلاق اطلاق می‌شود، سخاوت حاتم طائی که مؤمن نبوده است، نباید ارزش و حد نصاب اخلاقی داشته باشد، پس تخفیف در عذاب او چه توجیهی دارد؟ و چه ارزشی برای سخاوت او می‌توان در نظر گرفت؟ این تحقیق با تفسیری نو از دیدگاه آیت‌الله مصباح در پاسخ به این پرسش‌ها از تمایز میان علم اخلاق و تربیت اخلاقی استفاده می‌کند که این دو علم دست‌کم در هدف، روش، واقعیت و حد نصاب متمایزند و بر اساس این تمایز، حد نصاب و ارزش اخلاقی برای اعمال کفار وجود ندارد، اما برخی اعمال کفار امکان دارد حد نصاب و ارزش تربیت اخلاقی را داشته باشد؛ اما دیدگاه آیت‌الله مصباح در تربیت اخلاقی نیاز به تکمیل دارد که این نوشتار حدنصاب تربیت اخلاقی را در مسیر وصول به قرب الهی بودن می‌داند و به گونه‌ای هدف تربیت اخلاقی را تبیین می‌کند که سخاوت افرادی همچون حاتم طائی به دلیل حُسن فعلی داشتن، حد نصاب و ارزش تربیت اخلاقی را دارا باشد.

کلیدواژه‌ها

علم اخلاق؛ تربیت اخلاقی؛ حد نصاب اخلاقی؛ حد نصاب تربیت اخلاقی؛ آیت‌الله مصباح