تفسیری دربارۀ تمایز حد نصاب اخلاق و تربیت اخلاقی از منظر آیت‌الله مصباح

جستارهایی در فلسفه و کلام

دوره 56، شماره 1 - شماره پیاپی 112، شهریور 1403، صفحه 107-123   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/epk.2023.80855.1211

نویسنده

حسین احمدی^*

عضو هیأت علمی فلسفه اخلاق مرکز دایرةالمعارف علوم عقلی ـ اسلامی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی قم

چکیده

آیت‌الله مصباح به پیروی از مشهور اندیشمندان، علم اخلاق را دربردارندهٔ تربیت اخلاقی می‌داند؛ اما در مباحث فلسفهٔ اخلاق، تربیت اخلاقی را از اخلاق تفکیک می‌کند. ایشان در فلسفهٔ اخلاق، ایمان به خدا و اعتقاد به قیامت را حد نصاب اخلاقی می‌داند، اما سخاوت غیرمسلمانانی همچون حاتم طائی را نیز دارای ارزش و تخفیف در عذاب قلمداد می‌کند. باتوجه‌به اینکه حد نصاب اخلاقی، به شرایط لازم برای وصول به هدف نهایی اخلاق اطلاق می‌شود، سخاوت حاتم طائی که مؤمن نبوده است نباید ارزش و حد نصاب اخلاقی داشته باشد، پس تخفیف در عذاب او چه توجیهی دارد و چه ارزشی برای سخاوت او می‌توان در نظر گرفت؟ این تحقیق با تفسیری نو از دیدگاه آیت‌الله مصباح در پاسخ به این پرسش‌ها، از تمایز میان علم اخلاق و تربیت اخلاقی استفاده می‌کند که این دو علم، دست‌کم در هدف، روش، واقعیت و حد نصاب متمایزند و براساس این تمایز، حد نصاب و ارزش اخلاقی برای اعمال کفار وجود ندارد، اما برخی اعمال کفار امکان دارد حد نصاب و ارزش تربیت اخلاقی را داشته باشد. دیدگاه آیت‌الله مصباح در تربیت اخلاقی نیاز به تکمیل دارد که این نوشتار حد نصاب تربیت اخلاقی را، در مسیر وصول به قرب الهی‌بودن می‌داند و به‌گونه‌ای هدف تربیت اخلاقی را تبیین می‌کند که سخاوت افرادی همچون حاتم طائی به‌دلیل حُسن فعلی‌داشتن، حد نصاب و ارزش تربیت اخلاقی را دارا باشد.

کلیدواژه‌ها

علم اخلاق؛ تربیت اخلاقی؛ حد نصاب اخلاقی؛ حد نصاب تربیت اخلاقی؛ آیت‌الله مصباح

مراجع

ابن‌منظور، محمدبن‌مکرم. لسان العرب. بیروت: دار صادر، 2000م.

اعسم، عبدالامیر. رسائل منطقیة فی الحدود و الرسوم. بیروت: دار المناهل، 1413ق.

بستانى، فؤاد افرام. فرهنگ ابجدی. ترجمۀ رضا مهیار، تهران: اسلامی، 1375.

داودی، محمد. تربیت اخلاقی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، چاپ‌پنجم، 1391.

مجلسی، محمدباقربن‌محمدتقی. بحار الأنوار. بیروت: دار إحیاء التراث العربی، 1403ق.

مصباح، مجتبی. بنیاد اخلاق. قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1388.

مصباح، محمدتقی. اخلاق در قرآن. قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1388.

مصباح، محمدتقی. انسان‌سازی در قرآن. قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1392.

مصباح، محمدتقی. آموزش فلسفه. قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1386.

مصباح، محمدتقی. به‌سوی خودسازی. قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1380.

مصباح، محمدتقی. جلسۀ دهم سخنرانی ایشان در دفتر مقام معظم رهبری. در تاریخ 13/10/1396، مطابق با پانزدهم ربیع‌الثانی 1439ق.

مصباح، محمدتقی. دروس فلسفۀ اخلاق. تهران: اطلاعات، 1373.

مصباح، محمدتقی. فلسفۀ اخلاق. قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1388.

مصباح، محمدتقی. نقد و بررسی مکاتب اخلاقی. قم: مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی، 1384.

مطهری، مرتضی. مجموعه آثار. تهران: صدرا، 1384.

نراقی، احمدبن‌محمدمهدی. معراج السعادة. قم: هجرت، 1386.

نوری، حسین. مستدرک الوسائل. قم: آل‌البیت، 1408ق.