مدل‌سازی برای وزن دهی موثرترین معیارهای ارزیابی شده دانش بومی با استفاده از روش BWM در مدیریت و برنامه‌ریزی منابع آب استان یزد

آب و توسعه پایدار

مقاله 6، دوره 10، شماره 3 - شماره پیاپی 29، آذر 1402، صفحه 61-74   

نوع مقاله: پژوهشی کاربردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jwsd.v10i3.2303-1227

نویسندگان

مهدی خانی^{* 1}؛ حسن هویدی²؛ احمدرضا یاوری³؛ محمدرضا خانی⁴

¹دانش آموخته دکتری برنامه‌ریزی محیط‌زیست، دانشگاه تهران، پردیس البرز، کرج، ایران.

²استاد‌یار ﮔﺮوه ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰی و ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﻣﺤﯿﻂ‏زﯾﺴﺖ، داﻧﺸﮑﺪه ﻣﺤﯿﻂ‏زﯾﺴﺖ، داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان، کرج، ایران

³دانشیار ﮔﺮوه ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﯾﺰی و ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﻣﺤﯿﻂ‏زﯾﺴﺖ، داﻧﺸﮑﺪه ﻣﺤﯿﻂ‏زﯾﺴﺖ، داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان، کرج، ایران

⁴دانشیار گروه مهندسی بهداشت محیط، دانشکده بهداشت، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران پزشکی، تهران، ایران

چکیده

مدیریت و برنامه‌ریزی صحیح در بهره‌برداری، توزیع و احیای منابع آب نقش به سزایی در توسعه پایدار دارد. این موضوع در کشورهایی که در کمربند خشک و نیمه خشک جهان قرار دارند مانند ایران اهمیت بسیار بالاتری دارد. از آنجایی که بازگشت و استفاده از فناوری‌ها و دانش‌های بومی و به روزآوری آنها در کنار فناوری‌های مدرن برای دستیابی به توسعه پایدار امری اجتناب ناپذیر است، این تحقیق با استفاده از مطالعه گسترده ادبیات منابع داخلی و خارجی و تحلیل عاملی اکتشافی مهمترین معیارها یا عوامل کاربردی دانش بومی مرتبط با برنامه‌ریزی و مدیریت منابع آب در استان یزد را شناسایی و ارزیابی می‌نماید. باتوجه ‏به اهمیت موضوع، سعی شد از تخصص و تجربه اعضای هیات علمی مجرب و مرتبط از برخی دانشگاه‌ها و همچنین کارشناسان و متخصصان کلیه سازمان‌های ذی‏ربط در استان یزد استفاده شود. نتایج به‏ دست آمده نشان داد شش عامل یا معیار مدیریت، محافظت و ﭘﺎﻳﺪﺍﺭی، مقرون ‏به‏ صرفه بودن، ﺳﺎﺯﮔﺎﺭﻱ، پویایی، کل‌نگری مهمتر از سایر عوامل مورد بررسی در منطقه مورد مطالعه بوده‌اند. در مرحله دوم این پژوهش با استفاده از روش BWM و ایجاد مدل برنامه‌ریزی خطی، شش عامل اصلی وزن‌دهی و وزن بهینه آنها به‌دست آمد که در نتیجه معیار مدیریت بیشترین وزن (0/413) و معیار کل‌نگری کمترین وزن (0/048) را داشتند. همچنین معیارهای محفاظت و پایداری و مقرون به صرفه بودن به طور مشترک با وزن 0/168 در رتبه دوم و معیارهای سازگاری (0/119) و پویایی (0/084) به ترتیب در رتبه‌های سوم و چهارم قرار گرفتند.

کلیدواژه‌ها

منابع آب؛ مناطق خشک و نیمه‌خشک؛ مدیریت و برنامه‌ریزی؛ دانش بومی؛ روش بهترین-بدترین

مراجع

آذرنیوند، حسین، اسکندری دامنه، حامد، و قربانی، مهدی. (1395). تحلیل دانش بومی در سازمان اجتماعی تولید کشاورزی و نظام آبیاری، منطقه مورد مطالعه روستای روزکین بخش ساردوئیه- شهرستان جیرفت. فصل‌نامه تخصصی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، مردم و فرهنگ، 1(2)، 1-26.
ابراهیمی، پیام، و سلیمی کوچی، جمیله. (1396). نقش دانش بومی در توسعه‌ی پایدار منابع آب و خاک روستایی) مطالعه موردی: روستای قصاب ذالکان، شهرستان بابل. نشریه علوم و مهندسی آبخیزداری ایران، 11، 39-48.
اﻣﯿﻨﯽ، ﺳﻠﯿﻤﺎن. 1399. آﻣﻮزش روش ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ (BWM)، ﭘﺎﯾﮕﺎه اﯾﻨﺘﺮﻧﺘﯽ صنایع20: sanaye20.ir
حبیبی، آرش، و عدن‌ور، مریم. (1396). مدل‌یابی معادلات ساختاری و تحلیل عاملی. انتشارات جهاد دانشگاهی. چاپ اول. تهران.
خانی، مهدی، هویدی، حسن، یاوری، احمدرضا، و خانی، محمدرضا. (1400). استفاده از تحلیل عاملی جهت تدوین، ارزیابی و شناسایی موثرترین معیارهای دانش بومی در مدیریت و برنامه‌ریزی منابع آب مناطق خشک و نیمه خشک ایران. نشریه دوفصلنامه دانش‌های بومی ایران (استان یزد)، 14، 105-152. https://doi.org/10.22054/qjik.2021.60055.1262
دهقانی، علیرضا. (1390). مهندسی و معماری آب‌انبارهای ایران. چاپ اول. انتشارات یزدا. چاپ اول. تهران. 
زارع چاهوکی، اصغر، اختصاصی، محمدرضا، و برزگر، فاطمه. (1397). آسیب‌شناسی و ریشه‌یابی چالش‌های آب استان یزد. هفتمین کنفرانس ملی مدیریت منابع آب ایران. دانشگاه یزد، یزد.
زارعی، ابوالقاسم. (1399). آموزش تحلیل عاملی اکتشافی با SPSS. پایگاه تخصصی تحلیل آماری و داده‌پردازی، www.tahlili-amari.com 
زبردست، اسفندیار. (1396). کاربرد روش تحلیل اکتشافی در برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای، مورد پژوهی: سنجش وضعیت پایداری اجتماعی در کلانشهر تهران. نشریه هنرهای زیبا - معماری و شهرسازی، 22(2)، 5-18. 10.22059/JFAUP.2017.240054.671801
سلطانی، مریم، و علیزاده، حمزه علی. (1396). مدیریت جامع آب کشاورزی در مقیاس حوضه آبریز (IWMsim) با رویکرد پویایی سیستم. نشریه حفاظت منابع آب و خاک، 7(2)، 69-90. 20.1001.1.22517480.1396.7.2.6.8
طالشی، مصطفی، و کفاش، حسین. (1397). تدوین و اعتبارسنجی معیارهای بنیادین مدیریت یکپارچه منابع آب در سکونتگاه‌های روستایی نواحی خشک و نیمه خشک، مطالعه موردی: ناحیه بجستان در جنوب خراسان رضوی. کاوش‌های جغرافیایی مناطق بیابانی، 6(2)، 81-108. doi: 10.29252/grd.2018.1474
عالی، ابوالفضل. (1398). مبانی حکمرانی آب (چارچوبی برای مدیریت جامع آب). انتشارات آوای قلم. چاپ اول. تهران.
فرشچی، مجتبی. (1399). تحلیل آماری با SPSS شرکت داده‌پردازی آماری اطمینان شرق: www.spss-iran.com
قوچانیان، مرجان، و فشائی، محمد. (1401). شاخص‌های مدیریت منابع آب با تمرکز بر حکمرانی. نشریه آب و توسعه پایدار، 9(1)، 1-10. 10.22067/JWSD.V9I1.2110.1086
کفاش، حسین.، طالشی، مصطفی، و رحیمی، حسین. (1398). نقش دانش بومی در پایداری منابع آب در جنوب خراسان رضوی مطالعه موردی شهرستان بجستان. دو فصلنامه دانش‌های بومی ایران، 5(10)، 223-274. https://doi.org/10.22054/qjik.2020.33285.1111
محمدی ده‌چشمه مصطفی، و گنخکی، عقیل. (1401). چالش‌های حکمروایی و مدیریت منابع آب شهرها( مطالعه شهرهای استان بوشهر). نشریه آب و توسعه پایدار، 9(1)، 11-24. 10.22067/JWSD.V9I1.2110.1089
موسوی، عارف.، طالشی، مصطفی، و دربان آستانه، علیرضا. (1396). تدوین و اعتبارسنجی معیار‌های بومی حکمروایی خوب روستایی. فصلنامه مدیریت شهری، 4، 511-533.
یاوری، احمدرضا، و طیب‌زاده، نگار. (1396). سنجش و ارزیابی در برنامه‌ریزی استفاده از سرزمین. انتشارات آوای قلم. چاپ اول. تهران.
Akhmouch, A., & Correia, F. N. (2016). The 12 OECD principles on water governance–When science meets policy, Utilities Policy, 43, 14-20.
Appiee, T. S. (2007). The role of Indigenous knowledge in biodiversity conservation: Implications for conservation education in Papua New Guinea. Thesis for the degree of master of science. The university of Wiakato. Papua New Guinea.
Appiee, T. S. (2007). The role of Indigenous knowledge in biodiversity conservation: Implications for conservation education in Papua New Guinea. Thesis for the degree of master of science, The university of Wiakato, Papua New Guinea.
Appleton, H., Fernandez, M.E., Hill, C.L.M., & Quiroz, C. (1995). Claiming and using Indigenous knowledge in: Gender working group of the United Nation commission on science and technology for development. Missing links: Gender equity in science and technology for development. UNIFEM, United nations development fund for women, New York. 
Barnhardt R., & Kawagley, A. O. (2005). Indigenous knowledge systems/ Alaska native ways of knowing. Anthropology and education quarterly, (36) 1, 8-23. https://doi.org/10.1525/aeq.2005.36.1.008
Berkes, F. (2012). Sacred Ecology, Rutledge publication. 3rd edition. New York, USA.
Berkes, F. (2018). Sacred ecology. Fourth edition. Rutledge publication, New York, New York, USA.
Blancas, F. J., González, M., Lozano-Oyola, M., & Pérez, F. (2010). The assessment of sustainable tourism: application to Spanish coastal destinations, Journal of Ecological Indicators, 10, 484-492. https://doi.org/10.1016/j.ecolind.2009.08.001
Brondizio E. S., & Le Tourneau F. M. 2016. Environmental governance for all. Science, 352(6291), 1272-1273. http://dx.doi.org/10.1126/science.aaf5122
Guo, S., & Zhao, H. (2017). Fuzzy best-worst multi-criteria decision-making method and its applications. Elsevier Journal, 121, 23-31. https://doi.org/10.1016/j.knosys.2017.01.010
Henson, R.K., & Roberts, J.K. (2006). Use of exploratory factor analysis in published research. Educational and Psychological Measurement, 66(3), 393- 416. https://doi.org/10.1177/0013164405282485
Howard, M.C. (2016). A Review of Exploratory Factor Analysis Decisions and Overview of Current Practices: What We Are Doing and How Can We Improve. International Journal of Human-Computer In-teraction ,32(1), 51-62. https://doi.org/10.1080/10447318.2015.1087664
Kobayashi, K., Syabri, I., & Rini DWI Ari, I. (2014). Community Based Water Management and Social Capital, IWA publishing. London.
Mahendra, N., & Sharma, B. (2006). Community based rural energy development in Nepal: Experience and lessons from innovative approaches. ICIMOD, Kathmandu Nepal. 218-219 
Makhura, M.N. (2004). Economic Perspective to Indigenous Knowledge in Rural Development. South Africa Rural, Development Quarterly, 2(4), 39-43. 
McGregor, D. (2004). Coming full circle: Indigenous Knowledge, environment and our future. American Indian Quarterly, 28(3-4), 385-410. 10.1353/aiq.2004.0101
Miller, G. (2001). The development of indicators for sustainable tourism: results of a Delphi survey of tourism researchers. Tourism Management, 22(4), 351-362. 10.1016/S0261-5177(00)00067-4
Radcliffe, C., Raman, A., & Parissi, C. (2020). Entwining indigenous knowledge and science knowledge for sustainable agricultural extension: exploring the strengths and challenges. The Journal of Agricultural Education and Extension, 27(2), 133-151. https://doi.org/10.1080/1389224X.2020.1828112
Rezaei, J. (2015). Best-worst multi-criteria decision-making method. Elsevier Journal, 53, 49–57. https://doi.org/10.1016/j.omega.2014.11.009
Rezaei, J. (2016). Best-worst multi-criteria decision-making method Some properties and a linear model. Elsevier Journal, 64, 126–130. https://doi.org/10.1016/j.omega.2015.12.001
Steiger James H. (2017). Exploratory Factor Analysis with R. http://www.statpower.net
Tabachnick, B,. & Fidell, L. (2012). Using multivariate statistics. Pearson Education. 6th Edition. Inc, USA. 
Toledo, V. M. (2002). Ethnoecology: a conceptual framework for the study of indigenous knowledge on nature. In: Stepp, .J.R., Wyndham, E.S., and Zarger. R.(eds) Ethnobiology and Biocultural Diversity, Athens: International Society of Ethnobiology, University of Georgia Press. USA.
UNDP (United Nations Development Programme) (2018). SGP Country Programme Strategy for OP6.  https://www.undp.org
Verlinden, A., & Dayot, B. (2005). A comparison between indigenous environmental knowledge and a conventional vegetation analysis in north central Namibia. Journal of Arid Environment, 62(1), 143-175. https://doi.org/10.1016/j.jaridenv.2004.11.004
WWDR. (2018). Nature-Based solutions for water, The United Nations World Water Development Report 2018. Published in 2018 by the United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization.