بررسی ابعاد مختلف فقر آب در استان‌های ایران

فصلنامه آب و توسعه پایدار

مقاله 7، دوره 10، شماره 3 - شماره پیاپی 29، آذر 1402، صفحه 75-86   

نوع مقاله: پژوهشی کاربردی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jwsd.v10i3.2304-1231

نویسندگان

سحر صفرپور¹؛ مجید مداح^{* 2}

¹دانشجوی دکتری، گروه اقتصاد، دانشکده اقتصاد، مدیریت و علوم اداری، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران

²استاد، گروه اقتصاد، دانشکده اقتصاد، مدیریت و علوم اداری، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران

چکیده

آب به‌عنوان یک پیش‌نیاز در توسعه و بقای نسل بشر اهمیت دارد و نقش اساسی در تأمین و دستیابی به اهداف و الویت‌های اجتماعی، اقتصادی و محیط‏زیستی هر کشوری ایفا می‌کند. با ادامه روند نامطلوب وضعیت منابع آبی در سطح جهان و پیش‌بینی تداوم بحران آب، مسأله کمبود آب به‌طور پیوسته‌ در حال افزایش است. در این چارچوب، این مقاله تلاش دارد ابعاد مختلف فقر آب شامل نیروهای محرک، فشار، وضعیت و اثر، عوامل مؤثر بر آن را بررسی و با استفاده از رویکرد مدل‌سازی معادلات ساختاری- روش حداقل مربعات جزئی (PLS-SEM) در سال 1398 را شناسایی نماید. نتایج به‏دست آمده از تخمین مدل نشان می‌دهند 1- نیروهای محرک اثر مثبت و معناداری روی سازه‌های فشار و اثر فقر آبی در سطح استان‌های کشور دارند، 2- سازه فشار اثر منفی و معناداری روی وضعیت فقر آبی دارد و 3- سازه وضعیت که بیان‌کننده تغییرات محیط‏زیستی است اثر منفی و معناداری بر روی اثرات فقر آبی دارد. همچنین در میان عوامل مؤثر بر فقر آبی در سال 1398 متغیرهای تعداد پزشکان در هر ده هزار نفر با ضریب 0.934، نسبت اراضی زیر کشت آبی به کل زمین‌های زیر کشت با ضریب 0.893، مصرف آب شرب کل با ضریب 0.888 و پدیده‌های بیابانی با ضریب 1 مهمترین عوامل اثرگذار به‌شمار می‌آیند.

کلیدواژه‌ها

فقر آبی؛ حداقل مربعات جزئی؛ مدیریت منابع آب؛ مؤلفه‌‌های شاخص فقر آب؛ ایران

مراجع

آذر، عادل، و غلام‌زاده، رسول. (1398). مدل‌سازی معادلات ساختاری کمترین مربعات جزیی (PLS-SEM). انتشارات نگاه دانش. چاپ دوم. تهران، ایران.
جابرزاده، محمد. (1393). برآورد شاخص فقر آبی در استان‌های کشور. هفتمین همایش ملی و نمایشگاه تخصصی مهندسی محیط زیست، تهران. ایران.
حیدری، حسن، و علیجانی، بهلول. (1378). طبقه‌بندی اقلیمی ایران با استفاده از تکنیک‌های آماری چند متغیره. پژوهش‌های جغرافیایی، 37، 57-74.
داوری، علی. و رضازاده، آرش. (1396). مدل‌سازی معادلات ساختاری با نرم‌افزار PLS. سازمان انتشارات جهاد دانشگاهی. چهارم 1396. تهران، ایران.
سبحانی، رضا، عمادی، علیرضا، فضل اولی، رامین، و زمان زاد قویدل، سروین. (1401). سنجش نوآورانه شاخص فقر آبی بر پایه مدل‌های ریاضی-تحلیلی مؤثر و داده‌محور در استان آذربایجان غربی. تحقیقات منابع آب ایران، 65(2)، 54-70. doi: 20.1001.1.17352347.1402.19.2.4.1
سلامی، حبیب‌اله، و طاهری ریکنده، عمران. (1398). سنجش وضعیت امنیت آبی در استان‌های ایران. اقتصاد و توسعه کشاورزی (علوم و صنایع کشاورزی)، 33(1)، 75-94. doi:  20.1001.1.20084722.1398.33.1.6.2
شریف‌زادگان، محمدحسین، ندایی طوسی، سحر، و جمالی، فرناز. (1395). شناسایی موانع توسعه‌ی منطقه‌ای با به‌کارگیری شاخص فقر آبی (نمونه موردی: استان قزوین). جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، 65(1)، 170-151. doi: 10.22108/GEP.2017.98243.0
طالبی، حسین، و امینی، عباس. (1397). بررسی ابعاد کم آبی با استفاده از روش شاخص فقر آبی (WPI) و تحلیل مقایسه‌ای آن در بخش‌های شهرستان قم. آمایش سرزمین، 10(2 )، 345-366. doi: 10.22059/jtcp.2019.272853.669940
عباسی اسفنجانی، حسین. (1396). طراحی الگوی تجاری سازی تحقیقات دانشگاهی با روش مدل‌سازی معادلات ساختاری حداقل مربعات جزیی (PLS-SEM). فصلنامه پژوهشنامه بازرگانی، 82(21)، 1-21. doi: 20.1001.1.17350794.1396.21.82.2.6
کلانتری، خلیل. (1388). مدل‌سازی معادلات ساختاری در تحقیقات اجتماعی اقتصادی. انتشارات فرهنگ صبا. چاپ اول. تهران، ایران.
مداح، مجید، و سینائیان، مهلا. (1399). تحلیل تجربی روند پولشویی در ایران (رهیافت روش معادلات ساختاری مبتنی بر حداقل مربعات جزیی). فصلنامه تحقیقات مدل‌سازی اقتصادی، 11(40)، 99-122. doi: 10.29252/jemr.10.40.99
مرکز آمار ایران. سالنامه آماری کشور. (1398). اطلاع رسانی به آدرس: https://www.amar.org.ir
وزارت جهاد کشاورزی. آمارنامه کشاورزی. (1398). اطلاع رسانی به آدرس: https://amar.maj.ir
وزارت نیرو. شرکت مدیریت منابع آب ایران. صورت‌های مالی. (1398). اطلاع رسانی به آدرس: https://www.wrm.ir
وزارت نیرو. شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور. سالنامه آماری آب کشور. (1398). اطلاع رسانی به آدرس: https://www.nww.ir
Breeanna, C., Prince Luke, J., Venkataramana, S., Anamaria, B., & Morgan, C. M. (2020). A statistical and spatial analysis of water poverty using a modified Water Poverty Index. International Journal of Water Resources Development, 37(2), 339-356. https://doi.org/10.1080/07900627.2020.1768829
Caizhi, S., Yongjie, W., Wei, Z., Liangshi, Zh., & Wenxin, L. (2018). A Rural Water Poverty Analysis in China Using the DPSIR-PLS Model. Springer Science. Water Resour Manage, 32, 1933-1951. https://doi.org/10.1007/s11269-017-1819-y
Chin, W. (1998). The partial least squares approach to structural equation modeling. In G.A. Marcoulides [Ed.]. Modern Methods for Business Research. Mahwah. NJ: Lawrence Erlbaum Associates. 295-336.
El-Gafy, I. K. E. D. (2015). The water poverty index as an assistant tool for drawing strategies of the Egyptian water sector. Ain Shams Engineering Journal, 9(2), 173-186. https://doi.org/10.1016/j.asej.2015.09.008
Feitelson, E., & Chenoweth, J. (2002). Water poverty: towards a meaningful indicator. Water Policy, 4(3), 263-281. https://doi.org/10.1016/S1366-7017(02)00029-6
Fornell, C., & Larcker, D. F. .(1981). Evaluating structural equation models with unobservable variables and measurement error. Journal of marketing research, 18(1), 39-50. https://doi.org/10.1177/0022243781018001
Forouzani, M., Karami, E., Zibaei, M., & Zamani, G.H. (2012). Agricultural Water Poverty Index for a Sustainable World. In: Lichtfouse, E. (eds) Farming for Food and Water Security. Sustainable Agriculture Reviews. vol 10. Springer, Dordrecht, Netherlands. https://doi.org/10.1007/978-94-007-4500-1_6
Jinlong, Sh., Hanying, Zh., Yekun, Zh., & Jianfeng, S. (2023). An examination of the mitigation effect of vegetation restoration on regional water poverty: Based on panel data analysis of 9 provinces in the Yellow River basin of China from 1999 to 2019. Ecological indicators, 146(2023), 109860. https://doi.org/10.1016/j.ecolind.2023.109860
Lawrence, P., Meigh, J., & Sullivan, C. (2002). The water poverty index: an international comparison. Keele Economics Research Papers. Keele University. Keele. Staffordshire, United Kingdom.
López Álvarez, B., Santacruz de León, G., Ramos Leal, J. A., & Morán Ramírez, J. (2015). Water poverty index in subtropical zones: The case of Huasteca Potosina. Mexico. Revista internacional de contaminación ambiental, 31(2), 173-184.
Manandhar, S., Pandey, V. P., & Kazama, F. (2012). Application of water poverty index (WPI) in Nepalese context: A case study of Kali Gandaki River Basin (KGRB). Water Resources Management, 26(1), 89-107. https://doi.org/10.1007/s11269-011-9907-x
Namara, R. E., Hanjra, M. A., Castillo, G. E., Ravnborg, H. M., Smith, L., & Van Koppen, B. (2010). Agricultural water management and poverty linkages. Agricultural water management, 97(4), 520-527. https://doi.org/10.1016/j.agwat.2009.05.007
Salameh, E . (2000). Redefining the water poverty index. Water International, 25(3). 469-473. https://doi.org/10.1080/02508060008686855
Thakur, J. K., Neupane, M., & Mohanan, A. A. (2017). Water poverty in upper Bagmati River basin in Nepal. Water Science, 31(1), 93-108. https://doi.org/10.1016/j.wsj.2016.12.001
Wenxin, L., Minjuan, Zh., & Tao, X. (2018). Water Poverty in Rural Commiunities of Arid Areas in China. Water, 10(4), 505. https://doi.org/10.3390/w10040505
Wetzels, M., Odekerken-Schroder, G., & Van Oppen, C. (2009). Using PLS path modeling for assessing hierarchical construct models: Guidelines and empirical illustration. MIS Quarterly, 33(1), 177-195. https://doi.org/10.2307/20650284
Yuan, L., Yang, D., Wu, X., He, W., Kong, Y., Ramsey, T. S., & Degefu, D. M. (2023). Development of multidimentional water poverty in the Yangtze River Economic Belt, China. Journal of Environmental Management, 325, 116608. https://doi.org/10.1016/j.jenvman.2022.116608