امکان‌سنجی تمسک به قاعده ملازمه بین حکم عقل و حکم شرع جهت اثبات شمولیت حداکثری شریعت

فقه و اصول

مقالات آماده انتشار، پذیرفته شده، انتشار آنلاین از تاریخ 18 اردیبهشت 1402   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22067/jfiqh.2023.79944.1489

نویسندگان

مسعود جهاندوست دالنجان^* ؛ عابدین مؤمنی

گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

نظامات اجتماعی مدرن تغییرات محسوسی در زندگی فردی و اجتماعی مسلمانان ایجاد نموده است. انعکاس مستقیم این تغییرات در «افعال» انسان از یک‌سو و رسالت علم فقه در بیان حکم شرعی «افعال» از سویی دیگر، پرسش از چیستی نسبت علم فقه با این مسائل نوپیدا را فراروی ما قرار می‌دهد. سؤال این است که آیا فقه، حکم شرعی تمامی این مسائل نوپیدا را بیان نموده است و یا اینکه ممکن است برخی از این مسائل دارای هیچ حکم شرعی نباشند؟ مطابق نظر اکثریت فقهای مذاهب اسلامی و همچنین فقهای امامیه، هیچ واقعه‌ای خالی از حکم شرعی نیست لذا می‌توان به شمولیت حداکثری شریعت حکم نمود. پژوهش حاضر سعی دارد مهم‌ترین دلیل عقلی وبلکه مهم‌ترین دلیل این نظریه را مورد نقد و بررسی قرار دهد. بر اساس این دلیل، قاعده ملازمه بین حکم عقل و حکم شرع می‌تواند اثبات کننده وجود حکم برای هر واقعه باشد. یافته‌های این پژوهش که به روش توصیفی – تحلیلی انجام شده است نشان می‌دهد هر دو شکل از قاعده ملازمه یعنی ملازمه بین حکم شرعی و حسن و قبح ذاتی و نیز ملازمه بین حکم شرعی و مصالح و مفاسد واقعی نمی‌توانند بر شمولیت حداکثری شریعت دلالت نمایند.

کلیدواژه‌ها

اراده شارع؛ شمولیت حداکثری؛ قاعده ملازمه؛ گستره شریعت؛ نفی خلو

مراجع